Жүрек-тамыр аурулары әлемнің дамыған елдеріндегі түрғындардың өлімі мен мүгедектіліктің ең маңызды себебі болып табылады, соның ішінде сары фосфорды өндіргенде зақымдалатын мүшелердің полисиндромдылығымен және политроптылығымен ерекшеленетін кәсіби патология-фосфор қосылыстарымен созылмалы улану (ФҚСУ) пайда болатыны анықталған Алайда, ФҚСУ кезінде миокардтың зақымдалуы негізгі орын алады [1]. Адреномиметиктердің, соның ішінде изадриннің жоғары деңгейлерімен уыттанғанда, миокардтың оттегіне деген қажеттілігі жоғарылап, жүректе түрпайы өзгерістер пайда болады. Қазіргі уақытта миокардиттерді емдеу үшін әсері осы ауыр аурулардың күрделі патогенезінің белгілі бір үзбелеріне бағытталған кешенді түрде дәрілердің әртүрлі топтарының түрлері қолданады [2]. Б?л кезде миокардиттер фармакотерапиясының сүрақтары миокард инфарктысымен салыстырғанда аз өңделген болып саналады . Алайда, б?л препараттарды қолдану қажетті емдік эффектіні әр уацытта бере бермейді, ал кейде жанама әсерлер мен асқынулар байқалады [4].
Осыған байланысты жоғарыда көрсетілген патологияларды емдеу және алдын-алудың жаңа әдістерін ғылыми негізде өңдеу және жетілдірудің міндетті түрде, маңызды тәжірибелік мәні бар. Осы жағдайларды ескере отырып, жаңа жоғары тиімді, уыттылығы және жанама әсері аз кардиопротекторлық дәрілерді іздестіру, игеру және денсаулық сақтаудың практикасына енгізу қазіргі кардиологияның ең келелі мәселелерінің бірі болып саналады. Қызғылт семізот фитопрепаратының биологиялық белсенділігін, оның химиялық қүрамында полифенолды кешенінің болуын ескере отырып, фосфорлық және изадринді генездегі
миокардтың уытты зақымдалуы кезінде қызғылт семізот фитопрепаратының тиімділігін зерттеу өзекті мәселе болып отыр.
Жұмыстың мақсаты. Тәжрибелі фосфорлы және изадринді миокардит кезінде қызғылт семізот фитопрепаратының кардиопротекторлы дәреметтілігін зерттеу.
Зерттеу эдістері:Жүмыстың мақсатын шешуге көзделген келесі зерттеу әдістері қолданылды: қызғылт семізот фитопрепратының антирадикалды белсенділігін (АРБ) хемилюминесцентті әдіспен [5] ХЛМЦ-01 аспабында анықтадық. Жүректің фосформен және изадринмен зацымдануы кезіндегі еркінрадикалды тотығу үрдістерінің дәреметтілігін хемилюминесценттік әдіспен [5] ХЛМЦ-01 аспабында анықтадық. ЛАТ үрдістерін зерттеу үшін: диенді коньюгаттарды (ДК) және триенді кетондарды (ТК) телавторлармен И.А. Волчегорский (7) әдісімен, малонды диальдегидті (МДА) анықтау телавтор-лармен Л.И. Андреева (8) модифицирленген әдісімен, шифф негіздері (ШН) телавторлармен Е.И. Львовская (8) әдісімен анықталынды. Антитотықтырғыш жүйе белсенділігін бағалау үшін: жалпы антитотықтырғыш белсенділікті (АТБ) Е.Б. Спектор (9) әдісімен, супероксиддисмутаза (СОД) белсенділігі В.Н. Чумаков жэне Л.Ф. Осинская (11) әдісімен анықталынды. Ағзада ЛЕРТ үрдісі жэне АТЖ жағдайы тепе-теңдік жағдайда болатын динамикалық жүйені қүрайды. Осыған байланысты биообъектілердегі ЛЕРТ-АТЖ жүйе жағдайын бағалау жэне дэрілік препараттардың фармакологиялық антитотықтырғыш дэреметтілігін анықтау үшін жоғарыдағы көрсетілген жүйе балансының интегралды коэффициента (К) өңделді. К-ны есептеу үшін еркінрадикалды үрдіс параметрлерімен ағзаның антитотықтырғыш жүйесінің көрсеткіштерін қолдандық. Коэффициентті есептеу үшін келесі (4) формула VCKTWktttttkt •
Мүндағы, К-ЛЕРТ-АТЖ жүйесіндегі дисбаланстың интегралды коэффициенті; ХЛ-
хемилюминесценция; ДК-диенді коньюгат; ТК-триенді кетондар; ШН-шифф негіздері; МДА-малонды диальдегид; АРБ-антирадикалды белсенділік; АТБ-антитотықтырғыш белсенділік; СОД-супероксиддисмутаза; т-тэжірибелі; б-бақылау.
Зерттеу нэтижелері. Сары фосфордың сулы суспензиясының эсер етуінен кейін ФЖУ кезінде 10 тэулік бойы миокард гомогенатының элсіз жарқырауының белсенуі анықталынды. Миокард гомогенатындағы еркінрадикалды үрдіс параметрлерінің максималды өзгеруі 3-ші тэулікте анықталды. Спонтанды жэне иницирленген элсіз жарқырауы 3,8 есе өсті. Бір уақытта миокард гомогенатында ЛАТ өнімдерінің жиналуы жоғарылады. Мысалы, фосформен жедел уыттану кезінде миокард гомогенатындағы ДК қүрамы 4,6 есе жоғарылады, ЛАТ-ың екіншілік өнімдері МДА, ТК қүрамдары 3-ші тэулікте бақылау тобына қарағанда 335%-ға жэне 321,2%-ға жоғарылады, ЛАТ-ның соңғы өнімі ШН қүрамы бақылау тобына қарағанда 330%-ға жоғарылады. Миокард гомогенатының ХЛ, ЛАТ өнімдерінің параметрлері 10-шы тэулікке таман біртіндеп төмендеді. Мүндай өзгерістер ФСУ жэне МИЗ кезінде де байқалды.
ФСУ жэне МИЗ кезінде 10 тэулік бойы бойы миокард гомогенатының элсіз жарқырауының белсенуі хемилюминесцентті эдіспен анықталынды. Миокард гомогенатындағы еркінрадикалды үрдіс параметрлерінің максималды өзгеруі 3-ші тэулікте анықталды. Спонтанды жэне иницирленген элсіз жарқырауы 4 жэне 5 есе өсті. Бір уақытта миокард гомогенатында ЛАТ өнімдерінің жиналуы жоғарылады. Мысалы, ФСУ жэне МИЗ кезінде миокард гомогенатындағы ДК қүрамы 3,2 жэне 1,16 есе жоғарылады, ЛАТ-ың екіншілік өнімдері МДА 3-ші тэулікте 350%-ға жэне 455%-ға, ТК қүрамы 3-ші тэулікте бақылау тобына қарағанда 261,5%-ға жэне 46,4%-ға жоғарылады, ЛАТ-ның соңғы өнімі ШН қүрамы бақылау тобына қарағанда 210%-ға жэне 132%-ға жоғарылады. Миокард гомогенатының ХЛ, ЛАТ өнімдерінің параметрлері 10-шы тэулікке таман біртіндеп төмендеді.
Демек, біздің тэжірибедегі зерттеулер нэтижелері ФЖУ, ФСУ жэне МИЗ кезінде кардиомиоциттерде ЛАТ өнімдері жиналатынын негіздейді. Липидтердің еркінрадикалды тотығу реакциясы қорғаныстың антитотық-тырғыш механизмінің бақылауында болатыны белгілі. Фосфор қосылыстарымен жэне изадринмен уыттану үрдісі еркін радикалдарының түзілуімен жүреді. Б?л жөнінде бізбенен алынған миокард гомогенатындағы хемилюминесцентті параметрлерінің күшеюі жөніндегі тэжірибедегі мэліметтер дэлелдейді. Осыған байланысты б?л еркін радикалдарды тежеу үшін антитотықтырғыш фермент СОД анықталды. ФЖУ, ФСУ жэне МИЗ кезінде бацылау тобымен салыстырғанда СОД қүрамы ФЖУ кезінде 3-ші жэне 10-шы тэулікте 48,6%-ға жэне 11,4%-ға, ФСУ кезінде 50%-ға жэне 40,4%-ға, МИЗ кезінде 42,2%-ға жэне 31,7%-ға төмендеді. Антирадикалды белсенділіктің төмендуі барлық тэжірибедегі топтарда байқалды. Мысалы, ФЖУ кезінде 3-ші жэне 10-шы тэуліктерде АРБ қүрамы сэйкес 70,8%-ға жэне 13,9%-ға, ФСУ кезінде 38,3%-ға жэне 27,9%-ға, МИЗ кезінде сэйкес 36,6%-ға жэне 22,3%-ға азайды. Жарыспалы түрде антитотықтырғыш белсенділіктің тежелуі байқалды. ФЖУ кезінде 3-ші жэне 10-шы тэуліктерде АТБ мөлшері бақылау тобына қарағанда сэйкес 50,5%-ға жэне 42,9%-ға, ФСУ кезінде 48%-ға жэне 36,5%-ға, МИЗ кезінде 32,8%-ға жэне 17,6%-ға төмендеді.
20.08.97 жылғы №3621 “Қазақстан Республикасының фармацевтикалық жэне медициналық өнеркэсібінің дамуындағы мемлекеттік бағдарлама туралы” ҚР-ың Президентінің Өкімін енгізу мақсатында,
11
бізбенен әртүрлі патологияларды емдеу үшін фитопрепарат алынды. Б?л мақсатпен уыттылығының, жанама әсерлерінің аздығына, кең түрде қолдануына байланысты [3] фармацевтикалық өндірісімен шығарылған қызғылт семізоттың дайын дәрілік сүйық экстрактысы алынды. Фитопрепараттың антирадикалды белсенділігін зерттеу үшін қызғылт семізот экстрактысының тікелей әсерін анықтау бойынша тәжірибелер сериялары жүргізілді. Зерттеулер нәтижелері көрсеткендей, сары фосформен іп ұііго иницирленген хемилюминесцентті параметрлерінің өшірудің ең жоғары белсенділігі 3,5 мл/кг деңгейінде байқалды. Препараттың антирадикалды белсенді деңгейлерінің тәжрибелі мәліметтерін салыстыра отырып, қызғылт семізот фитопрепараты айқын антирадикалды қасиеттер көрсететіні жайлы қорытындылауға емдік мақсатта қолдану үшін қызғылт семізот фитопрепаратының 3,5 мл/кг деңгейі тандалынды.
Берілген коэффициент K ағзанын динамикалық жүйе жағдайын анықтау үшін, сонымен бірге әртүрлі патология кезінде антитотықтырғыш ем дәреметтілігін бағалау үшін қолданылады (сурет 1). 1 суреттен көрінгендей, ЛЕРТ-АТЖ жүйе балансынын интегралды коэффициентінін ен жоғары мәні миокард гомогенатында 3-ші тәулікте байқалды. Кардиомиоциттердін ЛАТ-АТЖ жүйесіндегі ен жоғары дисбалансы жөнінде алынған мәліметтер липидтердін еркінрадикалды тотьнудын белсену жағына баланстын ауытқуы жөнінде куәландырады. Б?л ЛАТ көрсеткіштерінін өсуімен, сол секілді кардиомиоциттердін АТЖ көрсеткіш- терінін төмендеуімен негізделген. а-Т және ҚСЭ әсерінен ЛЕРТ-АТЖ интегралды коэффициенті жоғарыдағы формулаға байланысты 3-ші және 10-шы тәуліктерде ФЖУ кезінде 62,4%-ға, 77,7%-ға және 63,2%-ға, 74,2%-ға, фСу кезінде 54,7%-ға, 65%-ға және 47,4%-ға, 77,5%-ға, МИЗ кезінде 46,8%-ға, 56,2%-ға және 46,3%-ға, 63,8%- ға төмендеді. Біздін зерттеулер K коэффициенті ЛАТ жэне АТЖ жүйесінін жекеленген көрсеткіштерін анықтаумен салыстырғанда ен сезімтал көрсеткіш болып табылады жэне эртүрлі патологиялық жағдайларда зерттелетін препараттардын дэреметті-лігін терен бағалауға мүмкіндік береді.
Сурет - Уытты миокардит кезіндегі миокард гомогенатындағы ЛЕРТ-АТЖ жүйесіндегі тепе-тендіктін интегралды коэффициенттін препаратардын эсерінен өзгеруі
Қызғылт семізот фитопрепаратынын антитотықтырғыш фармакодинамикалық эсерін анықтау үшін жоғарыдағы көрсетілген (1) формуланы қолданып, жүректін фосформен жэне изадринмен зақымдануы кезіндегі қызғылт семізот жэне токоферол ацетатынын фармакодинамикалық дэреметтілігін зерттедік.
Алынған мэліметтер кестеде көрсетілген (кесте 2).Сары фосформен уыттану кезінде интегралды көрсеткіштін мэні 3-ші тэуліктен сон 9,9±0,69 шартты белгіге (ТТТБ) тен болса, изадринді миокардитте б?л көрсеткіш 5,08±0,41 ШБ тен болды. Б?л жағдай, яғни фосфорлық миокардиттін эсері изадринді миокардитке қарағанда 2 еседен (194,8%) жоғары денгейде болатынын көрсетеді, ал 10-шы тэуліктен сон 148,9% жоғары денгейде болды.
|
Зерттеу мерзімі |
Фосфорлы миокардит |
Изадринді миокардит |
Дэреметтілігі (ШБ) |
|
|
ЛЕРТ-АТЖ интегралды көрсеткіші (ШБ) |
Фосфор |
Изадрин |
||
|
3 тэулікте |
1. 9,9±0,69 |
1. 5,08±0,41 |
1,0±0,01 |
1,0±0,01 |
|
2. 3,72±0,26 Р<0,001 |
2. 2,70±0,16 Р<0,001 |
2,66±0,15 Р<0,001 |
1,88±0,13 Р<0,001 |
|
Кесте - Қызғылт семізот фитопрепаратынын токоферол ацетатымен салыстырғандағы дэреметтілігі
12
|
3. 2,20±0,22 Р<0,001 Р1<0,01 |
3. 2,22±0,15 Р<0,001 Р1<0,05 |
4,50±0,31 Р<0,001 Р1<0,01 |
2,29±0,16 Р<0,001 Р1<0,05 |
|
|
10 тэулікте |
1. 4,08±0,25 |
1. 2,74±0,16 |
1,0±0,05 |
1,0±0,05 |
|
2. 1,50±0,10 Р<0,001 |
2. 1,47±0,10 Р<0,001 |
2,38±0,17 Р<0,001 |
1,86±0,09 Р<0,001 |
|
|
3. 1,05±0,06 Р<0,001 Р1<0,01 |
3. 0,99±0,06 Р<0,001 Р1<0,01 |
3,40±0,27 Р<0,001 Р1<0,01 |
2,76±0,19 Р<0,001 Р1<0,01 |
|
|
Е с к е р т у: 1 1) фондық көрсеткіш; 2) а-токоферол; 3) ҚСЭ; 2 Р-фонмен салыстырғандағы дэлдік коэффициент; 3 Р1-токоферол ацетатымен салыстырғандағы дэлдік коэффициент. |
||||
Фосфорлы және изадринді миокардитті 10 тэулік бойы токоферол ацетаты жэне ҚСЭ емдегенде жүректің зацымдану генезіне байланысты препараттардың дэреметтілігі эртүрлі деңгейде болып келді, негізінен екі препаратта фосфорлы миокардиттің фармакодинамикалық дэреметтілігі изадринді миокардитке қарағанда жоғары деңгейде болды. Сонымен, ЛЕРТ-АТЖ қатынасының интегралды коэффициенті дэрілік препараттардың антитотықтырғыш фармакодинамикалық эсерін көрсететін мэн. Б?л интегралды көрсеткішті миокардиттің эртүрлі зақымдану үрдісінің деңгейін жэне динамикасын зерттеуге қолдануға қолайлы көрсеткіш.
Демек, айқын антирадикалды, антитотықтырғыш жэне кардиопротекторлы қасиеттерге ие қызғылт семізот фитопрепаратының жағымсыз жанама нэтижелерінің жоқтығы жэне аз уыттылығы жөнінде эдеби мэліметтерін ескере отырып, ары қарай терең фармакологиялық клиникаға дейінгі сынамаларды жүргізу үнемді болып табылады, ал ол өз кезегінде клиникада, соның ішінде кардиологияда қолдану үшін қолайлы болып табылады. Зерттеу нэтижелері қызғылт семізот фитопрепаратының кардиопротекторлы белсенділігінің бар екендігін негіздейді, ал б?л уытты миокардит кезінде оны алдын-алу жэне емдеу мақсатында қолдану мүмкіндігін береді.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Орманов Н.Ж., Орманов Т.Н. Жумашев С.Н., Динамика интегрального коэффициента свободнорадикального окисления липидов и антиоксидантных систем в лимфоцитах у больных хронической интоксикацией соединениями фосфора под влиянием кобавита и иммуномодулина Вестник ЮКГМА №4 (24) Шымкент, 2005. С. 220-223.
- Орманов Н.Ж., Пернебекова Р.К. Кэсіби ауруларды емдеуге тиімді дэрілік өсімдіктерді іздестіру //Қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы еңбек гигиенасының өзекті мэселелері: Қазақстан Республикасының тэуелсіздігінің 10 жылдығына арналған Республикалық ғылыми конференцияның материалдары. - Қарағанды, 2001. - Б. 273-276.
- Орманов Н.Ж., Пернебекова Р.К. Влияние фитопрепарата родиолы розовой на состояние антиоксидантной системы кардиомиоцитов при воздействии желтого фосфора. Тезисы докл. IX Российского национального конгресса IX “Человек и лекарство”. - Москва, 2002. - Б. 674.
- Орманов Н.Ж. Применение интегрального коэффициента соотношения параметров свободнорадикального окисления липидов и антиоксидантных систем ликвора для диагностики поражения нервной системы при хронической интоксикации соединениями фосфора. Шымкент 2002 с. 10.
- Орманов Н.Ж.., Ибраев С.А. Способ диагностики миокардиодистрофии фосфорного генеза А.С. СССР № 1631427БИ, n 8, 1991.
- Гаврилова В.В., Мишкорудная М.И. Спектрофотометрическое опре-деление содержания гидроперекисей липидов в плазме крови // Лаб. дело. -1983. - №3. - С. 33-36.
- Мирончук В.В. Авт. свид. №1084681 А. Способ определения содержания гидроперекисей липидов в биологических тканях. - Бюлл. 13.04.84. Белорусский НИИ кардиологии.
- Андреева Л.И., Кожемякин Л. А., Кишкун А.А. Модификация метода определений перекисей липидов в тусту с тиобарбитуровой кислотой // Лаб. дело. - 1988. - №11. - С. 41-43.
- Спектор Е.Б., Аноненко А.А., Политова Л.Р. Определение общей АОА плазмы крови и ликвора // Лаб. дело. -1984. - №1. - С. 26-28.
- Рудакова-Шилина Н.К., Матюхова Н.П. Оценка антиоксидантной системы организма // Лаб. дело. - 1982. - №1. - С. 19-21.
- Чумакова В.Н., Осинская Л.Ф. Количественный метод определения активности цинк-медь зависимой супероксиддисмутазы в биологическом материале // Вопр. мед. химии. - 1977. - №5. - С. 712-716.