Адам организмі үшін макро- жэне микроэлементердің маңызы өте зор. Адам организмінде метаболикалық процесстердің қалыпты жүруі үшін сырттан шамамен 80 элемент алу керек, оның ішінде 12 ауыстырылмайтын элементтер қатарына, антиоксидантты жэне иммундық моделдеуші қасиеті бар селен де жатады [1]. Соңғы 20 жыл ішінде жүргізілген көптеген зерттеулерге қарамастан, бала организміндегі селеннің рөлі элі де толық анықталмаған. Селен токсиндердің ыдырауында бөлінетін залалды заттардан қорғайтын, иммунитетті жоғарылататын, организмнің өзін-өзі реттеуші үрдістерді күшейтетін, дэрмектердің эсерін күшейтетін жэне де олардың жанама эсерлерін жоятын, бос радикалдардың эсерінен жасушаларды қорғайтын глутадионпероксидаза ферментінің (феременттің кұрамына селеннің 4 атомы кіреді) компоненті болып табылады. Глутадионпероксидаза жасушаларда су тотыты мен органикалық тотықтардың жиналуынан қорғайтын негізгі элемент [1,2].
Адам организміне селен су жэне тагам арқылы түседі. Күн сайын Қазақстандағы геохимиялық жағдай туралы жаңа мэліметтер түсіп түрады. Ғалымдардың бірнеше жылдық зерттеулердің нэтижесінде адамда спецификалық эндемиялық процестің дамуына экелетін жэне басқа да инфекциялық жэне инфекциялық емес аурулардың үдеуіне келтіретін селен тапшылық аймақтар анықталған. Селеннің тапшылығы табиғи факторлардан басқа қоршаған ортаның залалсыздануына да байланысты. Селеннің жетіспеушілігі организмдегі көптеген молекулалар структурасының бүзылуына жэне түрлі аурулардың дамуы мен зат алмасудың бүзылуына алып келетін жасушалық мембраналардың өткізгіштігінің жоғарылауы мен оларды зақымдаушы эсерлерге түрақтылығын төмендетеді [3]. Жүмыстың мақсаты: сау балалардың қаны мен шаштарындағы микроэлемент селеннің концентрациясын анықтау. ерттеудің материалдары жэне эдістері: Адам организміндегі селеннің концентрациясы көбінесе оның геоорталықтаты концентрациясына байланысты, сондықтан Оңтүстік Қазақстан облысындағы қолайсыз жағдай туралы күмэнсіз айтуға болады. Селенді санды сипаттау үшін Se Se2+ дейін тотығуын зерттейтін жэне спектрофлуориметрде флуоресценция қарқынын анықтайтын флуориметриялық эдіс жэне 2,3- диаминонафтоламнмен реакция қолданды.
Гидроселенид - ион жэне органикалық қосылыстардаты селен азот жэне хлор қышқылдары арқылы өңдеп селенит-ионға айналдырады, ал су қүрамындағы селенаттарды селениттерге дейін қалпына келтіріп олардың флюоресценциясын спектрофлуориметрде анықтайды. Сау балалардың қаны мен шаштарындағы микроэлемент селеннің концентрациясы Н.А. Голубкина эдісі арқылы анықталды. Зерттеу нэтижелері: 30 (3 жэне 7 жас аралығындаты) сау балалардың қаны мен шаштарындағы микроэлемент селеннің концентрациясы анықталды.
Кесте 1 - Балалардаты селен концентрациясының салыстырмалы көрсеткіштер деңгейі
|
Бацылау тобы Сау балалар n = 30 |
|
|
Селен көрсеткіштері |
|
|
Шаш, мг/кг |
0,27 ± 0,05 |
|
Қан, мг/кг |
0,058 ± 0,003 |
|
P |
< 0,001 |
Ескерту: салыстырылып жатқан топтар арасындағы айырмашылығы (< 0,001). 1-ші кестедегі көрсеткіштер шаштағы селеннің деңгейі қандағыға қаратанда 4-5 есе жоғары екенін анықтап т?р. Селеннің деңгейі сау балаларда 0,17 ± 0,35 мг/кг аралығында болды, орташа көрсеткіштер 0,27 ± 0,05 мг/кг болды.
Кесте 2 - Жасына байланысты балалар қан сары суындағы селеннің деңгейі
|
Бацылау тобы n = 30 |
Қан сары суындағы селеннің деңгейі, мг/л |
|
Жасы |
M ± m |
|
3 n = 7 |
0,056 ± 0,002 |
|
4 n = 7 |
0,058 ± 0,003 |
|
5 n = 6 |
0,057 ± 0,003 |
|
6 n = 5 |
0,058 ± 0,003 |
|
7 n = 5 |
0,063 ± 0,003 |
Ескерту: 3 және 7 жас арасындағы көрсеткіштер айырмашылығы (< 0,05). Кестедегі мәліметтер барлық топтардағы селеннің деңгейі жасы үлғайған сайын жоғарылауын көрсетіп т?р. 3 жастағы балаларда селеннің деңгейі 0,056 ± 0,002 болса, 7 жасқа б?л көрсеткіш 0,063 ± 0,003 дейін өсті. Жасы үлғайған сайын микроэлементтің организмде куммуляциясы болаты- ны анық. Б?л тыныс алу, ас қорыту жүйесі және тері арқылы селеннің үзак уақытта түсуінен болады. Қорыта отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың қан сары суындағы селеннің деңгейі ерте жастағы балалармен салыстырғанда 1,5 есе жоғары. Селеннің концентрациясы бала жасы үлғайған сайын жоғарылайтындығы және де шаштағы селеннің деңгейі қан сары суындағы селеннің деңгейімен салыстырғанда 4,5 есе жоғары болатындығы анықталды. Осы мәліметтерді жасқа қарай үлестіргенде организмдегі селеннің деңгейі бала жасының үлғаюына байланысты жоғарылайтындығы анықталды. Селеннің организмде куммуляциялануы көптеген авторлармен де дәлелденген. Сонымен, Оңтүстік Қазақстан облысы сау балалар қан сары суындағы селен микроэлементінің көрсеткіштері 0,058 ± 0,003 және шаштағы көрсеткіштері 0,27 ± 0,05 деңгейін қүрады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Тутельян В.А., Княжев В.А. Селен в организме человека. - M., 2002.
- Аникина Л.В., Никитина Л.П. Селен, экология, патология, коррекция. - Чита, 2002.
- Неменко Б.А., Арынова Г.А., Жумабаева З.А. К вопросу о дефиците селена в окружающей среде г. Алматы //Мат. междунар. конф. «Медицина и образование в 21 веке», посвященной 70-летию КазГМУ. - Алматы, 2001.