Жатыр денесі рагы соңғы 25 жылда 55% артып, қазіргі танда әйелдердің жыныс органдарында пайда болған қатерлі ісіктерден бірінші орынды иеленіп отыр. Оның таралуы Батыс елдерінде Шығыс елдеріне қарағанда анағүрлым жоғары. Дамыған елдерде репродуктивті жастағы әйелдер арасындағы аурушаңдықтың стандартты көрсеткіші 15,5% жетеді. Ал алғашқы аурушаңдық деңгейі 6,7% жетеді. Оның негізгі себептеріне мыналар жатады: Әйелдердің еркектерге қарағанда өмір сүруінің үзақ болуы; Репродуктивті жастағы әйелдер арасында нейроэндокриндік ауытқу оқиғаларының үлғаюы және әйелдердің эстрогендік гормондар қосылған препараттарды жиі қолдануы. Жалпы жатыр денесі рагы гормонға тәуелді қатерлі ісік қатарына жатады. Сондықтан, бірінші кезекте нейроэндокриндік себептерге басым көңіл бөліп профилактикалық шараларды жүргізу барысында осы бағыттағы санитарлы - ағарту жүмыстарына барынша көңіл белу қажет. Біздің жүргізген зерттеулерімізде, жатыр денесі рагының жалпы репродуктивті жүйедегі езге қатерлі ісіктерге қарағанда анағүрлым жоғары екендігі байқалады. Егер 2001 жылы сүт безі рагы 1,50/0000 болып қалыптасса, жатыр мойны рагының деңгейі 3,40/0000, аналық безінің рагы 1,50/0000 болып қалыптасса, жатыр денесі рагы 2,5/0000 жеткен, басқаша айтқанда репродуктивті жүйенің рактары арасында 1,4-1,5 есе жоғары болып қалыптасқандығын байқауға болады. Ал 2009 жылғы статистикалық деректерге қарағанда жатыр денесі рагы 1,6 еседен астам үлғайып, 2001 жылғы керсеткіштен жоғары болып қалыптасқан жэне даму серпіні аса жоғары. Даму серпіні жағынан жатыр денесі рагы ғана анағүрлым жоғары.
Дэл осындай жағдай жатыр денесі рагына байланысты болып қалыптасқан. Ауыл түрғындары арасында жатыр денесі рагының I-II кезеңдерінде анықталуы 10,52%, III кезеңдегі жағдай 21,05% қүраса, аурулардың IV кезеңде анықталуы 68,42% жетіп отыр. Сонымен қатар, 1 жыл ішіндегі қайтыс болған эйелдердің үлес салмағы да аса жоғары (78,94%). Қала түрғындары арасында жатыр денесі рагының I-II кезеңде анықталуы 54,28% жетеді. Ал III кезеңде анықталуы 34,28% қүрады. Аурулардың IV кезеңде анықталуы 31,42% дейін қалыптасқан. Ауруларды дер кезінде анықтаудың арқасында олардың 1 жылға дейінгі емір сүру керсеткішін жақсартуға жағдай туғызады. Б?л керсеткіш Шымкент қаласы бойынша 26,67% қүраса, Кентау қаласыбойынша 33,67%, Түркістан каласы бойынша 50% дейін болып отыр. Облыс бойынша жатыр денесі рагы бойынша I-II кезеңде анықтау үлес салмағы 38,89% жетті, III кезеңде анықтау 21,37% жетті, ал IV кезеңде анықтау 48,14% к?рады.
Кесте 1 - Жатыр денесі рагын анықтау кезеңі және бір жыл ішінде кайтыс болу көрсеткіштерінің аудандар мен калалар бойынша калыптасу деңгейі (абс., % және 100 000 репродуктивті жастағы әйелдерге балап есептегенде)
|
Аудандар |
Есепке алынғандар |
Алғаш рет аныктау барысында |
Бір жыл ішінде кайтыс болғандар |
|||||||
|
20092010 жж. |
I-II кезең |
III кезең |
IV кезең |
|||||||
|
абс |
0/0000 |
абс |
% |
абс |
% |
абс |
% |
абс |
% |
|
|
Мактарал |
3 |
3,79 |
1 |
33,33 |
1 |
33,33 |
1 |
33,33 |
2 |
66,66 |
|
Сарыағаш |
2 |
3,75 |
1 |
50,0 |
- |
- |
1 |
50,0 |
1 |
50,0 |
|
Сайрам |
3 |
3,64 |
- |
- |
2 |
66,67 |
1 |
33,33 |
2 |
66,66 |
|
Қазығүрт |
2 |
3,38 |
- |
- |
1 |
50,0 |
1 |
50,0 |
1 |
50,0 |
|
Түлкібас |
1 |
3,79 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Телеби |
1 |
3,34 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Созак |
1 |
3,26 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Шардара |
1 |
3,29 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Арыс |
1 |
3,32 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Ордабасы |
1 |
3,36 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Түркістан |
1 |
3,37 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Бәйдібек |
1 |
3,02 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Отырар |
1 |
3,08 |
- |
- |
- |
- |
1 |
100,0 |
1 |
100,0 |
|
Орта есеппен |
19 |
3,46 |
2 |
10,52 |
4 |
21,05 |
13 |
68,42 |
15 |
78,94 |
|
Қалалар |
||||||||||
|
Шымкент |
30 |
4,89 |
17 |
56,7 |
5 |
16,67 |
8 |
26,66 |
8 |
26,67 |
|
Кентау |
3 |
4,07 |
2 |
66,7 |
1 |
33,33 |
- |
- |
1 |
33,37 |
|
Түркістан |
2 |
3,98 |
- |
- |
1 |
50,0 |
1 |
50,0 |
1 |
50,0 |
|
Орта есеппен |
35 |
4,62 |
19 |
54,28 |
7 |
20,0 |
11 |
31,42 |
11 |
31,42 |
|
Облыс бойынша |
54 |
3,93 |
21 |
38,89 |
11 |
20,37 |
26 |
48,14 |
26 |
48,14 |
Сонымен, жатыр денесі рагы жалпы репродуктивті жүйедегі рак ауруы ішіндегі ең кауіпті патологияның катарына жататындығы анык болып шықты. Сондықтан, б?л ауруды диагностикалау және профилактикасына барынша көңіл белу кажет және әйелдердің арасында эстрогендік гормондар кабылдау мәселесін барынша азайтуға бағытталған шараларды үйымдастыру кажет. Репродуктивті жастағы әйелдерді тексеру барысында олардың менструалдык қызметін, жан - жакты тексеруді колға алып мынандай мәселеге кеңіл белу кажет: Репродуктивті кезеңнің үзақтығын; Ациклды жатырдан кан кетуі болғандығы туралы мәлімет алу; Менопауза алдындағы кезеңнің ерекшеліктерін; Генеративті кызметтің ерекшеліктеріне кеңіл белу кажет; Менопаузаның пайда болған уакытына; Аса кеңіл аударатын мәселе әйелдер анамнезінде гиперпластикалык процестердің болғандығына кеңіл аудару кажет; Осы аурулардың пайда болуында әйелдердегі семіздік және кант диабеті ауруының бар жоктығына кеңіл аудару кажет. Гинекологиялык тексеру барысында жыныс жолдарының кілегей кабатын жіті бакылау кажет, әсіресе жасы үлғайған әйелдер арасында. Бимануалды тексергенде жатыр үлғаюына және анылык бездерінің келеміне жіті кеңіл беліну кажет, себебі аналык бездерінің үлғаюы катерлі ісіктердің пайда болуына меңзейді және ол метастатикалык жолмен туындайтын қатерлі ісктерге алып келеді. Осы мәселеге барынша көңіл бөлу қажет. Жатыр денесі рагын диагностикалауда ультра дыбыстық томография әдісін қолданып зерттеу жатыр денесі рагының ерте кездерде анықтауын 85-95% қамтиды. Оның көмегімен қатерлі ісіктің орналасқан жерін нақты анықтап жэне одан таралған метастаздарды тереңдете анықтайды. Алайда, осы күнге дейін жатыр денесі рагы нақты анықтайтын эдістеме жоқтың қасы. Соңғы жылдары оны ерте анықтау маркері көп үсынылды. Ал ол маркерлер жатыр денесі рагын толық анықтауға кепілдік бере алмайды. Сондықтан, б?л ауруды диагностикалау толық қамтамасыз ету үшін кешенді зерттеу жүмыстары жүргізілуі тиіс жэне осы ауруға меңзейтін барлық белгілерді есепке алу қажет.
Г ениталиидің қатерлі ісіктері бар эйелдерге мамандандырылған көмек көрсету алғашқы диагностиканы жіті үйымдастыруға жэне ем эдістерін тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен онкогинекологиялық аурулардың арасында медициналық көмекті жетілдірудің негізгі шарттары ретінде төмендегі қағидаларды үсынуға болады. Әйел жыныс сферасының қатерлі ісіктерінің ерекшеліктері жатыр, жатыр мойны, аналық бездері жэне сыртқы жыныс мүшелерінің рактары бар науқастарға медициналық көмекті үйымдастырудың өзіндігімен ерекшеленеді. Осы медициналық көмектің негізгі ақаулығы (кеш анықтау, дүрыс емдемеу) негізгі қағидалардың бүзылуымен анықталады: онкогинекологиялық науқастарды тексеру жэне емдеу тек арнайы бөлімдерде ғана жүргізілуі тиіс. Осы аумақтағы эйелдердің қатерлі ісктерімен аурушаңдығын ескере отырып онкогинекологиялық бөлімдердің санымен төсек орындары да жоспарлануы тиіс.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Булешов М.А., Нартаева М.М., Кульбаева С.Н. Оценка состояния и эффективности профилактики предраковых и раковых заболеваний органов репродуктивной системы женщин в регионах ЮКО. Вестник ЮКГФА 3(44)-2009г.С.15-17.
- Булешов М.А., Кульбаева С.Н., Нартаева М.М., Тлеужан Р.Т. Совершенствование системы профилактики рака шейки матки Сборник статей научно-практической конференции молодых ученых и студентов «МОЛОДЕЖЬ И МЕДИЦИНСКАЯ НАУКА XXI ВЕКА» ЮКГФА с. 126-130.
- Булешов М.А., Кульбаева С.Н. Оңтүстік Қазақстан облысы ауылдық елді-мекендеріндегі онкогинекологиялық қызметтің жағдайын бағалау. Вестник ЮКГФА №2(53), 2011. с. 9-13.
- Канцер-регистр ООД ЮКО за 2000-2010гг.