Дәрілік өсімДік шикізаты негізінДе жасалған Дәрілік құралДар бірқатар ауруларДы емДеуДе және алДын-алуДа зор маңызға ие. Ал, киелі ермен (Artemisia rupestris L.) фармакологиялық әсері кең спектрлі өсімДік шикізаты болып табылаДы. Бұл ғылыми мақалаДа киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімДігінен сұйық экстракт алуДың технологиясы көрсетілген. Сұйық экстракт алу үшін, ұнтақталған өсімДік шикізаты, экстражнт ретінДе этил спирті алынаДы. ЭкстракциялауДың рeперколяция тәсілі ^лДанылДы.
Кіріспе. Қазіргі таңда, дүние жүзінде, дәрілік өсімдіктерге кең ауқымда көңіл аударылуда. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ақпараты бойынша әлем халқының 80% өсімдік негізінде дайындалған препараттарды қалайтындығы анықталған [1].
Қазақ халқы ежелден өзінің халық емшілігіндегі ұзақ жылдар бойғы тәжірибесіне сүйене отырып, дәрілік өсімдіктерді кеңінен пайдананып, түрлі ауруға ем таба білген. Сол халқымыздың дәстүрлі тәжірибесін жалғастырып, оны қазіргі заман талабына сәйкес ғылыми түрде зерттеп-зерделеу бүгінгі ұрпақтың борышы.
Қазақ халқында «Ерменді жерде ер өлмейді» деген нақыл сөз бар. Біз зерттеу нысаны ретінде көп түрлі ерменнің арасынан халқымыздың дәстүрлі медицинасында жиі қолданылып келген, сондай-ақ ғылыми медицинада аз зерттелген дәрілік өсімдіктердің бірі Киелі ерменнің (Artemisia rupestris L) жер үсті бөлігін таңдап алдық. Artemisia rupestris L. Күрделі гүлдер тұқымдасы, жусан туысына жататын көп жылдық шөп тектес өсімдік. Қазақша аталуы - Киелі ермен. Ол Қазақстанның Есіл, Ертіс, Семей, Көкшетау аймақтарында, шығыс және батыс белдеулерінде, Қарқаралы, Зайсан, Алтай, Тарбағатай, Жонғар Алатауы, Күнгей Аалатау, Теріскей, Қырғыз Алатауы, Батыс Тянь-Шань өңірлерінде өседі [2]. Қазақ халық емшілігінде аталмыш дәрілік өсімдікті асқазан-ішек жолдарының ауруларына, бауыр ауруына, қатерлі ісікке, тері мен шырышты қабаттың түрлі ауруларына қолданған [3].
Жұмыстың мақсаты: Киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізатынан сұйық экстрaкт алу технoлогиясын жасау.
Материалдар және әдістер.
Киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізатынан дәрілік түр ретінде 1:1 қатынаста сұйық экстракт алынды. Экстракциялау үшін реперколяция әдісі таңgaлgы. Себебі, бұл әдіс ұсақ сериялары сұйық экстрактылар өндірісіндe көптеп қолданылады, өсімдік шикізатын толығымен сығындауғa және концентрациясы жоғары сұйық экстракт алуға мүмкіндік береді. Сұйық экстракт алу процесі реперколияция тәсілінің бірі Босин тәсілімeн жүргізілді. Экстрагент мөлшері сұйық экстрактылардың технологиясы^ сәйкес шикізат мөлшeрінен 9 eсе көп алынды. Экстрагент әрбір перколяторға біркелкі жүктелуі үшін қажeтті экстрагенттің жалпы көлемі (Ѵж) үш бөлікке бөлінді. Экстрагенттің aлғашқы бөлігінің мөлшері мына формуламен есеnтелeді:
Эк^^^нтт^ екіншi және үшінші бөліктері Ѵ2 = V3теңдеуімен анықталды
|
' (2) |
|
|
Киeлі ермен (Artemisia rupestris L.) 1-суретте берілген. |
өсімдік шикізатынан сұйық эк^^кт алудың технологиясы жасалды. Технологиялық сызбасы |
Сурет 1 киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізатынан сұйық экстракт алу технолөгиясы
Технологиялық мaзмұнgамасы: Технолoгиялық процестің басталуына дейін өндірісте қолданылатын бaрлық шикізат пен материалдар нормативтік құжаттарға сәйкес тексеріледі. Ұнтaқтағыш келі көмегімен киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізaтын ұнтақтaймыз. Ұнтақгалған киелі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізaтын құрғaқ күйіндe тең мөлшерде үш перколяторға жүктелді. Экстрагент үш бөлікке бөлініп, таза экстрагент тек бірінші пер^ляторға «айна» naйда болғанша жіберілді және 2 сағатқа тұндыруға қалдырылды. Осы уақыт өт^ннен соң, бірінші перколятордан алынған сығынды екінші пер^ляторға ауыстырылды, ал бірінші перколяторға қайтадан таза экстрагент «айна» пайда бoлғанша жіберілді. Екі перкoлятордағы шикізaт 2 сағат тұндырылды да, екінші перколятордан алынғaн сығынды үшінші пeрколяторға жіберілді, eкінші перколяторға бірінші перколятордан алынған сығынды жіберілді, aл бірінші перколяторға қайтaдан (үшінші рет) таза экстрагент «айна» пайда бoлғанша жіберілді. Шикізат жүктелген перколяторлар 24 сағатқа тұндыруға қалдырылды. Келесі күні үшінші перколятордағы сығынды алғашқы дайын өнім, толығымен сығындап алынды. Екінші перколятордағы сығынды үшінші перколяторға ауыстырылды. Бірінші пeрколятордағы сығынды құйылып алынды, шикізат түсірілді және сығындaлды. Бірінші перколятордан алынған бaрлық сығындылар біріктірілді және екінші перколятордағы шикізaтты тұндыру үшін ^лданылды. Екі перкoляторды 2 сағатқа тұндыруға қалдырады. Кейін, үшінші перколятордағы дaйын өнімнің екінші бөлігін құйып алады. Екінші перколятордағы сығынды тольнымен құйылып алынды, шикізат түсірілді және сығындалды. Екінші пeрколятордан алынған барлық сығындылар біріктірілді және үшінші перколятoрдағы шикізатты тұндырға жіберілді және 2 сағат тұндырылды. Белг^нген уақыт өткеннен соң үшінші перколятордан сығынды құйылып алынды жәнe шикізат толығымен сығындалды да, дaйын өнімнің үшінші бөлігі алынды. Алынған барлық сығындылар біріктірілeді. Сығындалған шикізат рекуперацияға жіберілeді. Сығынды 8-10°С үш күн бойына тұндырылды және фильтрленді. Фильтрленген сұйық экстракт қоңыр түсті 50 мл-лік флакондарға құйылып, этикeткаланды.
Нәтиже. ^елі ермен (Artemisia rupestris L.) өсімдік шикізатынан Босин тәсілімен 1:1 қатынаста қоңыр түсті, өткір иісті сұйық экстрaкт алынды.
Қорытынды. Алынған сұйық экстрaктының сапалық көрсеткіштері ҚР МФ талaптарына сай анықтaлады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Е.Т.Тегисбаев, Э.М. Темирғалиева, Е.Л. ЛИ, Г.М.Байназарова т.с.с. Фармакология саласында фитопрепараттардың маңызы // Фармация Казахстана. Алматы: 2012. №2. С. 46-47.
- Флора Казақстана. Алматы: 1966. 98 б.
- Батай Зейнеқабылұлы Синь Цзян дәрі шөптері // ШҰАР ғылым-техника. 2006. С. 173-174.