Мақалада, егеуқұйрықтарға инфрадыбыстар әсер еткен кездегі өзгерістер көрсетілген. Зерттеу барсысында, 15 және 60 минутта экспозициялық әсерін тигізетін егеуқұйрықтарды инфрациялық сәулелендіру қан лейкограммасын солға жылжыту арқылы лейкопенияға әкеледі, нейтропения мен лимфопенияға қарсы дамыған лейкопения, перифериялық қанға жетілмеген лейкоциттерді шығару арқылы организмнің иммундық реакциясының бұзылуын көрсетті.
Жұмыстың мақсыты: егеуқұйрықтардың қан жасушасына инфрадыбыстың әсер етуі. Тура қарым-қатынаста инфрадыбыстық тербелістің әсерінің төмендегені сонымен бірге иммунодепрессивті синдромға алып келеді. Сумен сәлелендірудегі уақыттың төмендігі иммунодепрессияға алып келмейді, бірақ та спецификалық иммунитетке жауапкершілікпен қарайтын лимфоцитарлы көрсеткіштер құлдырайды. [1,2,3,4]
Дыбыстық тербелістің негізгі нұсқасына инфрадыбыс жатады, ол кез- келген акустикалық тербелісті немесе жиілік диапазонынан төмен 20 Гц - ті, оның негізгі қасиеттерін көрсетеді. Инфрадыбыстың физикалық сипаттамасына дыбыстық қысымның орта квадраттық мәні жатады. Гигиеналық бағалауларға деген қызығушылықты ортагеометриялық жиіліктермен бірге октавалық жолақтар көрсетеді. 2; 4; 8; 12 және 16 Гц немесе 12 үшоктавты жолақтар (1,6; 2; 2,5; 3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20 ). Инфрадыбыстың жиілік диапазоны есту табалдырығынан төмен орналасады, бірақ өндірістік жағдайда инфрадыбыс төменгі жиілік шуылмен қарастырылады. Дыбыстық диапазонының шуылымен салыстырғанда инфрадыбыс үлкен де ұзын толқынмен қамтамасыз етіледі, сондағы диафракция нәтижесінде экрандарда тоқтап қалмай, ағыстардан оңай, жеңіл өтіп шығады. Белгілі бір жайға еніп, онымен ара-қатынасы үзілмейді. Атмосферамен әлсіз сіңісуі инфрадыбыстың көптеген километрге орналасуына мүмкіндік береді. Содан басқа инфрадыбыс резонансты жиілік арқылы күшті деген объектілердің вибрациясын тудырта алады. Инфрадыбыстың тұрғындарға тигізетін ұзақ мерзімді әсері ұйқының бұзылуына және түскі уақыттағы демалыстың бұзылуына, түрлі бас ауруларына алып келеді. Инфрадыбыстың ұзақ мерзімді әсер етуі бас айналуға, құсу, дірілдеу, жұтқыншақтағы ауруларға, қорқыныш, қобалжу сезімдерінің пайда болуына, асқазан функциясының бұзылуы мен тыныс алу жолының қиындығына алып келеді, сонымен қатар, түрлі вегетативті және вестибулосоматикалық реакцияларды тудырады. [5,9] Инфрадыбыстың шектелген зиянсыз деңгейінің ауруға тигізетін әсері мен психоэмоционалды сферадағы күйдің және адамдағы когнитивті функцияға, сонымен қатар жануарларға жүргізілген эксперименталды зерттеулердің нәтижелерінің негізіндегі белгілі бір есеп шартпен орнатылған.(вестибулярлы және есту анализаторының күйі, нейрогуморалды регуляция мен гомеостаздың көрсеткіштері). Сонымен бірге, біздің елде инфрадыбыстың тұрғын құрылыстары мен қоғамдық зәулім үйлердің территориясына арналған мүмкін болатын деңгейлері бар.[2,6,7,8]
Бірақ та, қозғалыстағы механикалық тербелістердің дене вибрациясы мен оның әр мүшесіне тигізетін әсер ету фактілерін есепке алу қажет. Вибрация резонанс эффектісіне бағыттала, яғни ол дегенің тербеліс қозғалыстарының вибрация жиіліктерімен сәйкестендірілуі кезінде, оның күшеюі кезінде байқалады. Бауырдың тербелістік резонанстық жиілігі 5 Гц, бүйректікі 7 Гц, жүректікі 6 Гц, бас 20 Гц- ті құрайды. Дененің отыру кезінде резонанс 4-6 Гц жиілікті көрсетеді. Ағзаның өзіндік
резонанстық жиілігі мен вибрация жиілігі қарама-қарсы болғанда, организмге деген жағымсыз әсердің жоғары мәнділігі өсе бастайды. Адамның ішкі ағзасындағы тербеліс жиіліктерінің бәрі төменгі диапозондық деңгейді құрайды және оның табиғи жиілігіне диапазонның сыртқы жиілігін қосу жасушаландырудың бұзылуына алып келеді. Адам ағзасының және биологиялық ұлпаларының резонансын есепке алатын жиілік спектрі бойынша ортақ, жалпы вибрацияның классификациясы бар: резонансты емес төменгі жиілік -0,1- 5 Гц; резонансты төменгі жиілік-6-10 Гц; резонансты орта жиілік-11-30Гц; резонансты емес орта жиілік-31-50Гц; жоғарғы жиілік-50Гц- тен жоғары.[10,11] Ауру адамдардың жиілігі ұқсас келген кезде, ОНЖ сияқты функцияның және жүрек, сүйек аппараты мен асқазанның функциясының бұзылуы байқалады.[6]
Инфрадыбыстың адамның иммундық жүйесіне тигізетін әсері туралы жайлы әдебиет аз.
Материял мен әдістер. Тәжірибелік жұмыс әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ның биология факультетінің "Адам және жануарлар физиологиясы және биофизика" кафедрасының лабораториясында
орындалды. Тәжірибеге алынған 200-250 гр. ересек егеуқұйрықтар алынды, олар стандартты виварлы тамақпен тамақтандырылды. ИФС -1 инфрадыбыстық сәулеленуді ашқан (Орал қ, ТОО «Батыс-Медтех», ҚР академик Казаков О.А ).
Тәжірибеге алынған егеуқұйрықтар 6-топқа бөлінді. 1- топ- 60 мин. бойынша инфрадыбыс арқылы объектке деген тікелей сәулелендіру, 2-топ- 15 мин. бойынша инфрадыбыс арқылы объектке деген тікелей сәулелендіру, 3-топ- 60 мин. бойынша суды инфрадыбыспен сәулелендіру оны егеуқұйрықтарға енгізу, 4- топ- 15 мин. бойынша суды инфрадыбыспен сәулелендіру оны егеуқұйрықтарға енгізу, 5-топ 15-60 мин объектіні сәулелендіріп және сәулелендірілген суды егеуқұйрықтарға енгізу, 6-топ бақылау. Экспериментті жүргізу уақыты он күн. Зерттеу әдісі: бақылау, Горяев камерасының көмегімен жалпы лейкоцитарлы көрсеткішті анықтау, лейкоцитарлық формула бойынша есептеу Романовский - Гимза бойынша қан жағындысы жасалды. Статистикалық өңдеу Windows Exell компьютерлік программасында жүргізілді.
Зерттеу нәтижелері мен оларды талқылау.
- Психоэмоционалды физиологиялық күйін бақылау.
- Жануарларды 60 - мин. бойынша сәулелендіру.
Жануарлар тәбетінің болмауы, агрессивтілігі, үлкен дәреттің бұзылуымен сипатталған. Барлық жануарлардың мойын қуысындағы фронтальды бөлімінде жара бар.
- 60 мин. бойынша сумен сәулелендіру. Сумен сәулелендірілген жануарлардың көңіл-күйі, аппаратпен сәулелендірілген жануарлардың көңіл- күйінен ешқандай айырмашылығы жоқ. Мұнда жануарлар агрессивтілікпен, үлкен дәретінің бұзылуымен сипатталады. Жүні лас және терең тістелген іздері бар. Барлық жануарлардың мойын бөлігінде жара бар.
- 15 мин. бойы жануарларды сәулелендіру. Жануарлардың жүріс-тұрысы кездейсоқ агрессиялық
Кесте 1 Егеуқұйрықтар қанының жалпы лейкоциттер саны мен лейкограммасының көрсеткіштері
|
Дыбыстүрлері |
лейкоциттер |
миедріш |
жас нейтрофил |
нейтрофилдер |
эозинофил |
базофил |
лимфоциты |
моноциты |
|
|
Таяқша тэрізді |
Сегменті ядролы |
||||||||
|
бақылаудағы |
11446,11± 2386,21 |
о |о |
0 0 |
503.6±10.58 4,4±2,1 |
3056.11±160.14 26,7±5,24 |
240, 4±0,96 2,1±0,4 |
240.4±1.15 2,1±0,48 |
6673.1±473 58,3±7,1 |
732.6+13.2 6,4±1,8 |
|
60 минут |
7426,21± |
230.21±7.14 |
705.47±12.7 |
1321.8±31.7 |
1811.94±83.49 |
0.0±0.2 |
185.66±1.19 |
1789.7±150 |
1381.3±26.2 |
|
дыбыс |
1933,33 |
3,1±1,2 |
9,5±1,8 |
17,8±2,4 |
24,4±4,6 |
0,0±0,0 |
2,5±0,64 |
24,1±8,4 |
18,6±1,9 |
|
Суды 60 мин. |
6632,71± |
278.57±3.62 |
623.47±9.98 |
1253.6±31.3 |
1903.6±121.83 |
0,0±0,1 |
185.72±1.86 |
968.4±52.3 |
1419.4±29.8 |
|
дыбыс |
1744,64 |
4,2±1,3 |
9,4±1,6 |
18,9±2,5 |
28,7±6,4 |
0,0±0,03 |
2,8±1,0 |
14,6±5,4 |
21,4±2,1 |
|
15 минут |
8711,11± |
182.93±0.88 |
191.64+1.88 |
679.47±13.6 |
2134.2±58.9 |
209.07±2.1 |
331.02±3,97 |
4163.9±266 |
818.84±25.4 |
|
дыбыс |
2344,42 |
2,1±0,48 |
2,2±0,98 |
7,8±2,0 |
24,5±2,76 |
2,4±1,0 |
3,8±1,2 |
47,8±6,4 |
9,4±3,1 |
|
Суды 15 минут |
12870,34± |
0 |
0 |
695.1±16,68 |
3693.79±245.3 |
283.15±2.77 |
720.74±24.5 |
6525,3±548 |
952.41±18.1 |
|
дыбыс |
2344,44“ |
0 |
0 |
5,4±2,4 |
28,7±6,64 |
2,2±0,98 |
5,6±3,4 |
50,7±8,4 |
7,4±1,9 |
Ескерту: алымы жалпы қан саны 1 клеткалар мкл3., бөлімі салыстырмалы клеткалар %, * р < 0, 05 қобалжулармен ерешеленеді. Денесі аздаған лас, үлкен дәреті сұйық.
- 15 мин. бойы суды сәулелендіру оны жануарларға енгізу. Жануарлардың жүріс-тұрысында ешқандай өзгерістер байқалған жоқ.
- Егеуқұйрықтардың қанындағы шеткі қанындағы лейкограммасының анализі.
- Жануарларды сәулелендіру уақыты- 60 мин. Сәулеленудің оныншы күнінде жануарларда шеткі қандағы жетілмеген лейкоциттің лейкограмма фонында байқалды. Миелоицит пен жас нейтрофильдің көрсеткіші (Кесте 1) 9,5%- ке жетті. Нейтрофильдің таяқша ядролық көрсеткіші
4,05 есеге өсті. Сегментоядролық нейтрофильдің саны 2,4 есеге төмендеді. Моноцит көрсеткіштері үш есеге өскені байқалды. Жануарлар мембранасы борпылдақ болуымен және хромативтік материялдардың жоғарлауымен ерекшеленеді.
Сегментоядролық нейтрофильдің ядросы хромотивті талшықтармен толтырылған гиперсегменттермен ерекшеленеді. Ядроның формасы бес жапырақты гүл тәрізді көрсетеді. Лимфоциттер үлкен мөлшері мен жануарлардың қайталанбас формасыммен ерекшеленеді. Кейбір миелоциттерде ядросының шегі байқалады.
Егеуқұйрықтар қанының лейкограммасының көрсеткіштері лейкоциттер
- Суды сәулелендіру уақыты 60 мин. 60 мин. бойынша ағзаны судың әсерімен инфрадыбыс арқылы сәулелендіру шеткі қандағы аналогиялық нәтижеге алып келеді. Жалпы лейкоцитарлы көрсеткіш интакттілі жануарлармен салыстырғанда, 1,7 есеге төмендеп кетті, ал жануардың аналогиялық көрсеткішінен төмен болды. Лейкограммасы аппаратпен сәулеленген жануарлардың қанындағы лейкограммаға ұқсас, лейкограмма сол жаққа қозғалды. Лейкопения лимфопения мен моноцитоз фонында. Лимфоциттері үлкен көлеммен ерекшеленеді. Моноциттер гипертрофирленген.
- Жануарларды сәулелендіру уақыты 15 мин.
- мин. дейін уақытты түсіргенмен, 60 мин. бойынша сәулеленген жануардағы аналогты көрсеткішпен салыстырғандағы мәнсіз лейкоцитарлық көрсеткіштің жоғарлауына әкеліп соқтырды. Бірақ, интактілі жануарлардағы салыстырмалы анализ лейкоцитарлы көрсеткіштің (Кесте 1) 1,3 есеге төмендегені көрсетеді. Лейкоцитарлы формуланың қозғалысы мәнсіз сегментті ядролы нейтрофил мен миелоциттің шығысы және жас шеткі қандағы нейтрофильдердің төменгі дәрежесімен солға қарай. 10 % бақылаумен салыстырғанда лимфоцитарлы көрсеткіш төмен түседі және моноцитарлы көрсеткіші кездейсоқ жоғарлайды. Лейкоцитарлық көрсеткіштер жануардың морфологиялық анализі қалып жағдайдан тыс ешқандай ауытқушылықты көрсеткен жоқ.
- Сумен сәулелендіру уақыты 15 мин. Инфрадыбыс арқылы сумен сәулелендіру кезінде жануарлардағы жалпы лейкоцитарлық көрсеткіш өзгерген жоқ. Сонымен бірге қанның лейкограммасындағы өзгеріс байқалған жоқ. (Кесте 1). Лимфоцитарлық көрсеткіш төмендеп, базофильді көрсеткіш өсе бастады. Лейкоцитарлы жасушалардың морфологиялық анализі нормадан тыс ешқандай ауытқушылықты көрсеткен жоқ.
60 мин. бойына жануарларға тигізетін инфрадыбыстың тура әсері лейкопенияні, лимфопения мен моноцитоз фонында дамып жетілуіне алып келеді. Жануарлардың ағзасында лейкопения қан жасау ұлпасының құлдырауы нәтижесінде дамиды. Сонымен бірге, жасушалар хромотивтік материял мен мембрананың борпылдақ жағдайымен ерекшеленеді. Лейкограмманың қандағы қозғалысы жетілген иммундық жасушаларды алып шығаруында солға қарай жылжуын және жануар ағзасындағы патология жайында айтады. Моноцитарлы көрсеткіштің жоғарлауы химиялық және ісік ауруымен ағзаның түрлі интоксикациясымен және керек емес жасушаның өсімімен, ескірген жасушаның жоғарғы фонымен байланысты. Ағзаны инфрадыбыс арқылы 60 мин. бойына сәулелендіру шеткі қандағы аналогиялық нәтижеге алып келеді. Тура қарым-қатынаста инфрадыбыстық тербелістің әсерінің төмендігі сонымен бірге иммунодепрессивті синдромға алып келеді. Сумен сәулелендірудегі уақыттың төмендігі иммунодепрессияға алып келмейді, бірақ та спецификалық иммунитетке жауапкершілікпен қарайтын лимфоцитарлы көрсеткіш құлдырайды.
Қорытындылар мен талдаулар: зерттеу барысында инфродыбыстардың егеуқұйрықтың қан жасушаларына әсерін анықтадық. Инфрадыбыс су арқылы тікелей және жанама әсер ету кезінде иммунодепрессивті, мутагенді белсенділікпен қамтамасыз етілетінін анықтадық.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Стеценко О. Н., Борзова Н. В., Линднер Д. П., Иванова А. С. Влияние иммуномодулятора полиоксидония на восстановление костного мозга, поврежденного действием гидрокортизона и циклофосфана // Иммунология. 2005. №6, Т. 26. С. 365-368.
- Казаков О.А. Лечение инфразвуком и другие его возможности. Алматы: Полиграфист, 1999. 142 с
- Пашкевич И. А., Успенская Ю. А., Нефедова В. В., Егорова А. Б. Анализ ядрышкового аппарата клеток костного мозга при свинцовой интоксикации // Гигиена и санитария. 2002. №4. С. 58-59.
- Рослякова Е.М. Влияние инфразвука на возбудимые ткани: Автореферат. Дисс. ... Канд.мед.наук Алматы, 2006. 16 с.
- Соловьев А.И. Особенности влияния и профилактика вредного действия инфразвука низкочастотного шума и вибрация на горняков угольных шахт: Автореф. дисс. ... канд.мед.наук Киев, 2006. 20 с.
- Чернобров В. Энциклопедия загадочных мест мира. М.: Вечер, 2004. 397 с.
- Бинги В.Н., Савин А.В. Физические проблемы действий слабых магнитных полей на биологические системы // Успехи физических наук. 2003. Т.173, №3. С. 265-300.
- Темурьянц Н. А., Мартынюк В. С. Биологическая активность слабых ПЭМП сверхнизких частот // Материалы междисциплинарного семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино: 2004. С. 7-13.
- Сорока С.А., Негода А.А. Акустический канал влияния солнечной активности на биосферу // Материалы междисциплинарнрго семинара «Биологические эффекты солнечной активности». Пущино: 2004. С. 14-18.
- Иноземцев А.Н., Новоселецкая А.В., Бережной Д.С., Киселев Н.А., Киселева Н.М. Влияние акустического воздействия высокой интенсивности на поведение крыс // Вестник Московского университета. 2015. №2. С. 3-7.
- Полетаева И.И., З.А.Зорина. Формирование поведения животных в норме и патологии: К 100-летию со дня рождения Л.В.Крушинского (1911-1984). М.: Промедиа, 2013. 529 с.