Вертеброгендік ауырсыну синдромы жоғарғы оқу орны студенттері арасында 46% жиілікте кездесті, ең көп жағдайда 6курс студенттерінде 60% жиілікте жеңіл ауырсыну түрінде анықталды. Емдік жаттығулар жоғарғы оқу орны студенттері арасында вертеброгендік ауырсынуды шешуде жоғары тиімділік көрсетті.
Кіріспе. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының айтуы бойынша омыртқа жотасы аурулары жер шарының 80%-ы осы аурумен ауыратыны анықталып отыр. Жоғарғы оқу орындарының студенттері арасында омыртқа аурулары мәселесі қазіргі кезде маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Вертеброгенді ауырсынулар орталық жүйке жүйесінің омыртқа патологиялары кезіндегі және сүйек-бұлшықет зақымдануларында жиі көрінетін клиникалық көріністің бірі.Вертебральды синдром - омыртқа жотасының кез келген бөлімінде түзілетін функциональды өзгерістермен көрінетін ауырсынулар.Ұзақтығына қарай бейспецификалық вертеброгенді ауырсынулар жедел (6 аптаға дейін), жеделдеу (6-12 апта), және созылмалы (12 аптадан аса). Вертеброгенді ауырсыну синдромы омыртқа жотасының зақымдалуында, омыртқа ауруларында, перифериялық жүйке жүйесінің бұзылысында жиі кездеседі. Вертеброгенді ауырсыну синдромы остеохондроз, спондилоартроз ауруларында негізгі клиникалық көріністің бірі. Остеохондроздың орналасу деңгейіне байланысты вертеброгенді ауырсыну синдромы жиі көрінетін бөлімдері: мойын деңгейі 2. кеуде деңгейі 3.бел — сегізкөз деңгейі. Клиникалық көрінісіне байланысты: компрессионды, рефлекторлы болып жіктеледі. 1,2
Этиологиясы мен эпидемиологиясы. Негізгі этиологиялық факторлар, тұрақты механикалық жүктеме, гиподинамия салдарынан дамыған зат алмасу бұзылыстары, генетикалық бейімділік, омыртқа жарақаттары, егде жас (қанмен жабдықталуы нашарлайды). Жас артқан сайын остеохондроз бен спондилоартроз саны артады. Ерлер 50 жастан асса 90%, әйелдер 50 жастан асса 80% жиілікте кездеседі. 2,3
Қазіргі таңда вертеброгенді ауырсыну синдромының жас ерекшелігі күннен күнге жасаруда. Бұл мәселенің негізгі себебі жас буын өкілдерінің өмір сүру салтына байланысты, көп жағдайда гиподинамия, дұрыс тамақтанбау әсерінен сүйек - буын жүйесіне кальций жетіспеушілігінің әсерінен диагностикаланбаған сколиоз ауруы және жарақаттар үлкен орын алуда. Осыған байланысты бұл мәселе студенттер арасында кең орын алуда және осы аталған факторлар негізгі себептің бірі болып отыр. 3,4
Зерттеу мақсаты. Жоғарғы оқу орны студенттері арасында вертеброгендік ауырсыну синдромының мәселесін зерттеу. Зерттеу міндеттері: 1.Жоғарғы оқу орны студенттері арасында вертеброгендік ауырсыну синдромының кездесу жиілігін зерттеу үшін арнайы шкалалар қолдану. 2.Вертеброгендік ауырсыну бар студенттерде емдік дене шынықтырудың тиімділігін зерттеу. 3.Зерттеу нәтижелері бойынша тәжірибелік ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеудің әдістері мен құралдары. Зерттеу материалдары ретінде жоғары оқу орынның жалпы 70 студент алынды. Оның ішінде Оңтүтік Қазақстан Мемлекеттік Педагогикалық Институтының - 1 курстің 25 студенті, Халықаралық Қазақ Түрік Университетінің - 5 курстің 30 студенті және Халықаралық Қазақ Түрік Университетінің - 6 курстің 15 студенті. Жалпы 70 студент ішінен жынысына қарай бөлінуі бойынша 42% - әйел кісі, 58 % - ер кісі.
Қолданылған зерттеу әдістерінің бірі: 1.Освестри бойынша омыртқа патологияларына негізделген өмірлік сапасын бағалау шкаласы. Шкала бойынша 9 бөлімнен 54 сұрақтан тұрады:1.Ауырсыну күші.2.Өзіне қызмет көрсету. 3.Заттарды көтеруім. 4.Жүріс-тұрыс. 5.Отырған қалыпта. 6.Тұрған қалыпта. 7.Ұйқы. 8.Бос уақыт. 9.Саяхат . Анкета бойынша омыртқа патологияларына негізделген өмірлік сапасын бағалау келесі нәтижелік шарттар бойынша анықталды: ауырсыну жоқ,өмір сапасы бұзылмаған - 0-5 балл, ауырсыну әлсіз,өмір сапасы әлсіз бұзылған - 6-15, ауырсыну шыдамды,өмір сапасы төмендеген - 16-25, қатты ауырсыну,өмір сапасы қатты бұзылған - 25-35,төзімді емес ауырсыну,өмір сапасы өте қатты бұзылған - 36-45. Сонымен қатар «Визуальды аналогты сынама» ауырсыну синдромының ауырлық дәрежесін анықтау мақсатында қолданылды.
Зерттеу нәтижесі. «Визуальды аналогты сынама» зерттеу нәтижесінің талдауы бойынща жалпы 70 студентке жасалынған сауалнама нәтижелері: 46% - ауырсыну жоқ, өмір сапасы бұзылмаған ,36 % -әлсіз ауырсыну, өмір сапасы әлсіз бұзылған ,16 %- ауырсыну шыдамды, өмір сапасы төмендеген ,2%- қатты ауырсыну, сапасы қатты бұзылған. Анкета Освестри шкала бойынша 1курс студенттерінің қорытындысы, 5%- қатты ауырсыну, 25%- әлсіз ауырсыну, өмір сапасы әлсіз бұзылған ,70%- ауырсыну жоқ, өмір сапасы бұзылмаған Анкета Освестри шкала бойынша 5курс студенттерінің қорытындысы,48%- ауырсыну жоқ, өмір сапасы бұзылмаған, 35%- әлсіз ауырсыну, өмір сапасы әлсіз бұзылған ,12 %- ауырсыну шыдамды, өмір сапасы төмендеген, 5%- қатты ауырсыну,сапасы қатты бұзылған. Анкета Освестри шкала бойынша 6курс студенттерінің қорытындысы,40%- ауырсыну жоқ, 35%- әлсіз ауырсыну, 15 %- ауырсыну шыдамды, өмір сапасы төмендеген ,10%- қатты ауырсыну, сапасы қатты бұзылған. Алынған нәтижелерді талдау барысында жиі 6 курс студенттерінде вертеброгенді ауырсыну синдромының көрінісі 60%- ға жоғары болғаны анықталды. Бұл көрсеткіш студенттердің жоғары курстағы оқу процесінің ұзақтығына, медициналық оқу орнындағы сабақ ұзақтығы және жүктемесіне, гиподинамикалық өмір салтының болуына, дизбаланстық тамақтанудың әсеріне байланысты шығып отыр.
Ғылыми зерттеудің екінші кезеңінде 6 курстың 30 студентімен зерттеу жұмысының авторының басқаруымен кунделікті 1ай бойы омыртқа жаттығулары жасалды. Сабақтар арасында 20-30 минут ұзақтығымен жаттығулар жүргізілді. Осы жаттығуларды жасау барысында 2 және 4 аптадан соң анкета қайта жүргізілді.Алынған нәтижелер бойынша мәліметтер, 64% - ауырсыну жоқ, 25%- әлсіз ауырсыну, 11%- ауырсыну шыдамды. Осы көрсеткіштер вертеброгендік ауырсыну синдромы жоғарғы оқу орны студенттері арасында 1 айдан кейін емдік жаттығулардың әсерін 20% - ға жоғарылағанын және тиімділігін көрсетті. Қорытынды.Вертеброгендік ауырсыну синдромы жоғарғы оқу орны студенттері арасында 46% жиілікте кездесті, ең көп жағдайда 6курс студенттерінде 60% жиілікте жеңіл ауырсыну түрінде анықталды. Емдік жаттығулар жоғарғы оқу орны студенттері арасында вертеброгендік ауырсынуды шешуде жоғары тиімділік көрсетті.
Ұсыныс.Жоғарғы оқу орны студенттері омыртқа жүйесінің гигиенасын және салауатты өмір салтын ұстанганы жөн. Ауру синдромы адам өмірінің сапасын нашарлатады, сондықтан ауырсынуы бар студенттерде емдік жаттығуларды орындау. Вертеброгендік ауруларды алдын алу мақсатында сабақ арасындағы үзіліс кезінде міндетті түрде емдік жаттығу жасап, тынығу. Университет басшылығының студенттерге арнайы тегін қатысуымен спорттық клубтарын ұйымдастыру.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- В.А. Бывальцев, Е.Г.Белых, Н.В. Алексеева, В.А. Сороковиков Применение шкал и анкет в обследовании пациентов с дегенеративным поражением поясничного отдела позвоночника: методические рекомендации. - Иркутск: ФГБУ "НЦРВХ" СО РАМН, 2013. - 32 с.
- Паплов И.К.,Клинические вертебрология. - М.: 2007. - 102 с.
- Иванов И.С.,Сахаров М.А., Боль в спине. Клинические руководство. - СПб.: 2004. - 71 с.
- P.Parker Vertebrogenic diseases. - 2012. - 46 p.