Ауылдық аймақтардағы зертханалық қызметті дамыту шаралары жайлы тұрғындардың көзқарасы

Денсаулық сақтау саласының маңызДы бағыттарының бірі -меДициналық санитариялық алғашқы көмекті (МСАК) Дамыту болып табылады. Атап айтқанда өңіріне және тұрғылықты жеріне қарамастан МСАК қолжетімділігі мен сапасын қамту. Ауыл тұрғындарына медициналық көмек көрсету денсаулық сақтауды ұйымдастырудың негізгі қағидаларына сүйене құрылады. Бірақ қала мен ауыл арасындағы айырмашылықты анықтайтын факторлар ауылдық медициналық мекемелер жұмысының ұйымдастыру түрлері мен әдістеріне айтарлықтай әсер етеді.

Кіріспе: «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының қорытындысы жүйеде бар кемшіліктерді де неғұрлым анық көрсетіп берді. Олардың шешімін таппай республика азаматтарының денсаулығын одан әрі жақсарту қиын болмақ. Ең алдымен, бұл МСАК деңгейінің әлсіздігі және жүйенің өсіп келе жатқан қажеттіліктерімен оны қазіргі қаржыландыру қағидаларының бейадекваттығы. Бұдан басқа, әлемнің бүкіл елдерімен қатар, Қазақстан да медициналық қызметті тұтуыну мен құрылымының одан әрі өсуіне алып келетін халықтың өмір сүру ұзақтығының, созылмалы инфекциялы емес аурулардың өсуімен байланысты жаһандық қауіптер бойынша міндеттерді шешуі керек болады.[5]

Ел басымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан жолы -2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында денсаулықты мемлекет дамуының маңызды факторы ретінде айқындады, сондай-ақ қызметкердің денсаулығы үшін мемлекеттің, жұмыс беруші мен оның өзінің ортақ жауапкершілік алатын денсаулық сақтау жүйесін дамытудың негізгі қағидасын белгіледі. Еліміздің алдына әлемнің неғұрлым бәсекеге қабілетті 30 елінің қатарына кіру жөніндегі жаңа міндет қойылды, ол денсаулық сақтау сапасының жоғары деңгейін білдіреді. Бұл мақсатқа қол жеткізу жүйеден қысқа мерзімде өз күшін халықаралық және өз тәжірибесінің озық мысалдарына негізделген, әлемдік және отандық экономиканың кез келген ауытқулары кезінде қаржылық тұрақтылығын сақтай отырып, медициналық қызметтердің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ететін, жаңа, ұзақ мерзімді денсаулық сақтау үлгісін жасауға шоғырландыруды талап етеді. Жоғарыда айтылғандарды қорыта отырып, осы Мемлекеттік бағдарлама қол жеткізілген табыстарды бекіту мен дамытуға және денсаулықты қорғау сұрақтарында қордаланған мәселелерді шешуге, сондай-ақ саланың 2050 жылға дейінгі жоспарлы және қарышты дамуы үшін негіз болуға бағытталатын болады. «Саламатты Қазақстан» бағдарламасының жалғасы ретінде 2016-2020 жылдарға «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылып отыр. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты: Мемлекетіміздің әлеуметтік әл-ауқаты мен экономикалық өркендеуінің негізі ретінде азаматтардың денсаулығын қорғаудың тиімді және орнықты жүйесін дамытуды қамтамасыз ету. [1]

Өзектілігі: денсаулық сақтау саласының маңызды

бағыттарының бірі -медициналық -санитариялық алғашқы көмекті дамыту болып табылады. Атап айтқанда өңіріне және тұрғылықты жеріне қарамастан МСАК қолжетімділігі мен сапасын қамту. Ынталандыруды күшейтіп, өңірлер және амбулаториялық-емханалық және стационарлық қызметтер арасында мамандар бөлудегі теңсіздіктерді жоюды қолға алып отыр. Негізгі бағыт ретінде сырқаттанушылықтын басқару жүйесін енгізу, аурудын алдын алу, ерте анықтау яғни дұрыс диагностика жүргізу, және емдеуді қарастыратын медициналық көмек көрсетудің бірегей жүйесін енгізу болып отыр. [2]

Ауыл тұрғындарына медициналық көмек көрсету денсаулық сақтауды ұйымдастырудың негізгі қағидаттарына сүйене құрылады. Бірақ қала мен ауыл арасындағы айырмашылықты анықтайтын факторлар ауылдық медициналық мекемелер жұмысының ұйымдастыру түрлері мен әдістеріне айтарлықтай әсер етеді: тұрғындардың қоныстану сипаты, қызмет көрсету радиусы, жұмыстар маусымдығы, дала жұмыстары кезіндегі ауа райының әсері, еңбек үрдісінің өзіне тән ерекшеліктері, шаруашылық-тұрмыстық іс-әрекет пен тұрмыс жағдайларындағы қолайсыздықтар, аймақтық-ұлттық ерекшеліктері мен әдет-ғұрыптары, білім және мәдениет деңгейі және т.б. [7]

Ауыл тұрғындарына дәрігерлік көмек көрсетуді шартты түрде 3 сатыға бөледі:

Бірінші саты - ауылдық дәрігерлік амбулатория.

Бұл сатыда ауыл тұрғындары медициналық дәрігерге дейінгі білікті көмекті ала алады (терапевтік, хирургиялық, акушерлік және гинекологиялық, стоматологиялық және т.б.).

Екінші саты - аудандық медициналық мекеме, мұндағы жетекші мекеме аудандық аурухана (АА) және орталық аудандық аурухана (ОАА). Ауыл тұрғындары арнайы мамандандырылған медициналық көмекті оның негізгі түрлері бойынша алады. Ауданаралық арнайы мамандандырылған орталықтар, диспансерлер, денсаулық орталықтары және т.б. болуы мүмкін. Денсаулық сақтау қызметінің басшысы ауданның (немесе аудандық медициналық бірлестіктің) бас дәрігері, әрі ол орталық аудандық аурухананы да басқарады. Мамандықтары бойынша міндетіне емдеу-консультативтік және ұйымдастыру-әдістемелік жұмысы кіретін ауданның бас мамандары анықталады.

Үшінші саты - облыстық аурухана, диспансерлер, стоматологиялық емхана, облыстық МСЭҚ (мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау) орталығы және т.б. Бұл сатыда барлық мамандықтар бойынша жоғары білікті медициналық көмек көрсетіледі.

Ауыл тұрғындарына медициналық көмектің бірінші тізбегі әрекетінің құрылымы.

Ауылдық дәрігерлік амбулатория медициналық қызмет көрсету жүйесіндегі науқастардың бірінші, яғни алғашқы жанасу звеносы болып табылады. Оның негізгі міндеті - учаске халқына қол жетерлік білікті дәрігерлік көмек көрсету және санитарлық-эпидемияға қарсы шаралар жүргізу. Учаскедегі халық саны - 5000-нан 7000 адамға дейін болуы мүмкін. Ауыл тұрғыны баратын жақынарадағы медициналық мекеме медициналық пункт (МП) болып табылады. МП тұрғындар саны 800-ге дейінгі елді-мекенде ұйымдастырылады екен.

Аталмыш МП негізгі міндеттері болып медициналық дәрігерге дейінгі көмек және аурулардың алдын-алу, аурушылдық пен жарақаттануды төмендету, халықтың санитарлық-гигиеналық мәдениетін жоғарылатуға бағытталған санитарлық-сауықтыру және эпидемияға қарсы шараларды жүргізу. МП фельдшері жедел ағынды аурулар мен жарақаттанулар кезінде алғашқы медициналық көмек көрсетеді, егулер, физиотерапевтік шаралар және т.б. жүргізеді.

Ауылдық аудандардағы денсаулық сақтаудың негізгі бағаны және аудан халқына сапалы медициналық қызмет көрсететін нысан ОАА, мұнда арнайы мамандандырылған медициналық көмек негізгі түрлері бойынша көрсетіледі және ауданның барлық медициналық мекемелеріне ұйымдастыру-әдістемелік басшылық жасалады. ОАА-ның құрылымдық бөлімдері: негізгі мамандандырылған бөлімдерімен стационар, аудандық емхана, емдеу- диагностикалық бөлім, ұйымдастыру-әдістемелік кабинет, жедел және шұғыл медициналық көмек бөлімі және басқа да құрылымдық бөлімдер.

Ауданның емдеу-профилактикалық бөліміне ұйымдастыру- әдістемелік басшылықты ОАА ұйым әдіс кабинеті жүргізеді. Оның функцияларына кіреді: дәрігер-мамандардың ауылдық учаскелік ауруханаларға шығу жоспарын ұйымдастыру: емдеу-диагностикалық және профилактикалық жұмысты ұйымдастыру, ауданның медициналық мекемелерінің негізгі жұмыс көрсеткіштерін зерттеу (аурушылдық, летальдік, балалар мен жалпы өлім деңгейлері, клиникалық және патологоанатомдық диагноздардың сәйкессіздігі және т.б.), қажетті шараларды өңдеу және жүргізу сұрақтары бойынша осы мекемелердің дәрігерлеріне консультация және практикалық көмек көрсету. Емдік диагностикалық бөлімнің негізгі бағыты клиникалық зертханалық диагностика - ауруды диагностикалау, алдын алу және емдеу немесе адамның денсаулық жағдайын бағалау және интерпретациялық нәтижелерді қоса алғанда, жүргізілген зертханалық зерттеулер аспектілері бойынша кеңес беру көмегін қамтамасыз ету үшін ақпарат алу мақсатында жүзеге асырылады. МСАК деңгейінде зертханалық диагностикалау мамандардың жолдамасы бойынша КДЗ-да, ОМЗ-да, ММЗ-да жүзеге асырылады. Зертханалық-аспаптық зерттеулерді, оның ішінде МСАК деңгейінде жедел-диагностикалау әдісі арқылы жүргізу. [4] Ауылдық аймақтардағы зертханалық қызметті дамыту шаралары жайлы зерттеу жүргіздік.

Зерттеу мақсаты. Алматы облысында ауылдық аймақтарда медициналық санитарлық алғашқы көмек деңгейінде зертханалық диагностикалық қызметті дамыту үшін зертханалық қызметтің талдаулары негізінде ұсыныстар құрастыру

Зерттеу міндеттері:

– МСАК деңгейінде емдік- профилактикалық

мекемелердің зертханалық қызметінің шараларын зерттеу және оған кешенді баға беру.

– Денсаулық бағдарламасына сәйкес интегральді модельді енгізу туралы Алматы облысында МСАК деңгейінде емдік- профилактикалық мекемелердің клиникалық зертханалық қызметінің заманауи жағдайы туралы және оның даму қағидасы туралы сауалнама жүргізу әдісі арқылы әр түрлі саладағы дәрігерлерді және клиникалық зертханалық диагностика қызметкерлеріне және науқастарға әлеуметтік зерттеу жүргізу.

– Келтірілген факторларды есепке ала отырып медициналық сақтандыру жүйесі бойынша зертханалық диагностиканың сапасын дамыту қағидаларын және жолдарын анықтау.

Зерттеу әдістері: Арнайы құрастырылған сауалнама.

Сауалнаманы Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданының Бөлек ауылының 100 жуық тұрғындары анонимді түрде толтырып берді.

Сауалнама қорытындысы:

1. Сұрақ. Сіздің медициналық мекемеңіздегі зертханалық қызметі қол жетімді ме?

2. Сұрақ. Сізге қызмет көрсететін медициналық мекеменің зертхана талдауларына кезек па?

қызметті бес

йе бойынша бағалаңыз?

3. Сұрақ. Сіздің медициналық мекемеңіздегі

5. Сұрақ. Денсаулық бағдарламасын енгізу медико-санитарлық алғашқы көмек деңгейінде диагностикалық зерттеулердің деңгейін, сапасын және тізімін өзгертеді ме?

6. Сұрақ. Сіздің медициналық мекемеңіздегі диагностикалық зерттеулер тізімі медико-санитарлық алғашқы көмек көрсетуге

сәйкес келе ме?

Vestnik KazNMU №2-2018

қандай

басым деп ойлайсыз?

қызметті

,і қолданасыз ба?

9.

;. Сіз ақылы медициналық

жолдама алған кезден бастап

іңіз бе?

10.

. Сіз

н

өткізген кезден бастап нәтижесін

11.

кезеңі?

13. Сұрақ. Ауылдық аймақтарда зертханалық-диагностика қызметін жақсарту үшін Сіздің ұсыныстарыңыз бар ма?

Ауыл халқына МСАК қолжетімділігіне әсер ететін факторлар:

Ауылдық жерлерде мемлекеттік медицина ұйымдарының желісін дамытудың стандарттарын әзірлеу және енгізу кезінде иілімділік, жеке қадам жасау;

тиісті материалдық ынталандырумен, ауылдағы дәрігерлік және орта медициналық персоналдың функционалын кеңейту;

Ауылдық денсаулық сақтауда ұтқыр (көліктік) және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) әрі қарай дамыту;

online режимінде жоғары тұрған буын мамандарының көмегімен диагностикалау жүргізу мен емді анықтауға мүмкіндік беретін телемедицинаны жаппай енгізу арқылы қосымша қолдау көрсетілетін болады.

Қорытынды: алғашқы медициналық санитарлық көмек деңгейінде зертханалық зерттеулердің сапасы төмендегілерге байланысты:

® Жоғарғы технологиялық құрылғыларды және заманауи тұтыну материалдарын қолдану;

® Клиникалық зертханалық диагностиканың заманауи біліммен мамандардың біліктілігін арттыру, атап

®

айтқанда клиницист -дәрігерлер, зертхана дәрігерлері, зертхана мамандарының біліктілігін арттыру;

® Жаңа инновациялық зерттеу әдістерін енгізу;

® Аудандық аурухана және аудандық орталық ауруханаларының клиникалық диагностикалық медициналық зертханаларын ISO 15189-2015 стандартына сәйкес аккредитациялау;

® Зертханалық тәжірибеге зертханалық зерттеулердің сыртқы және ішкі сапа бақылауын енгізу;

® Жаңа нормативті-құқықтық актілерді құрастыру және енгізу.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы
2. О.Н. Костин. Основные тенденции и проблемы организации лабораторной службы в регионе // Гений Ортопедии. - 2010. - №3. - С. 88-96.
3. https://baq.kz/kk/news/aimaktik_bak_muragat/regmedia-32854
4. М.Рысулы., Г.Е. Аскарова., С.Н. Щербо «Медициналық санитарлық алғашқы көмек (МСАК) деңгейінде Point of care қолданылуы» // Лабораторная медицина журналы. - 2017. - С. 142-149.
5. М.Рысулы., Г.Е. Аскарова., М. Кошимбеков «Зертханалық зерттеулер нәтижесін талдау барысында дәрігер клиницисттердің рөлі мен маңызы» // Вестник КазНМУ. - 2017. - №1. - С. 308-314.
6. http://lektsii.com/1-95016.html
7. Рысулы М.Р. Модели лабораторной диагностики в республике Казахстан: состояние и перспективы обеспечения ПМСП // Лабораторная медицина. - 2013. - №2(5). - С.15-20.
8. Бейсембаев Ш.А. Стандартизация и контроль качества в клинико-диагностических лабораториях РК // Лабораторная медицина. — 2013. — №3(6). — С. 9—10.
9. Жангелова М.Б., Бейсембаева Ш.А., Шайкенова Л.Б., Дуйсенбаева А.Ж., Менеджмент лабораторной диагностической служб ы // Лабораторная медицина. — 2013. — №2(5) — С. 24—27.
10. М.Рысулы. Оценка качества лабораторных исследований на уровне оказания первичной медико-санитарной помощи (ПМСП) в Республике Казахстан // Вестник Аккредитации. - 2016. - С. 12-17.
11. Қазақстан Республикасы ИСО 15189-2015 «Медициналық зертханалар. Сапа мен құзыреттікке қойылатын айрықша талаптар» мемлекеттік стандарты.
12. Порядок лабораторного обеспечения медицинской помощи. Основные разработчики: Щербо С.Н., Сапрыгин Д.Б., Меньшиков