Жүрек—қантамыр аурулары дамуының қауіп факторлары ревматологиялық ауруларда да үлкен маңызға ие. ЖҚА кеңінен таралған, алайда, ревматологиялық аурулармен ауыратын науқастардың арасында аз зерттелген мәселе болып табылады [1,2]. Ревматоидны артрит (РА) және жүйелі қызыл жегі (СКВ) ауруларында өмір сүру ұзақтығы төмендеуінің ең алға тартар себебі, қан тамырларының атеросклеротикалық зақымдануымен байланысты (ИМ, жүрек(іркілісті) жеткіліксіздігі, кенеттен өлім синдромы) кардиоваскулярлық асқынулар болып табылады, жалпы популяцияға қарағанда, осы науқастарда шамамен 10 жылға ерте пайда болады [3]. Зерттеушілердің соңғы жылдары назарын иммунды жүйе қабынуының белсенділігіне аударып отыр, яғни оның жүрек қантамыр аурулары асқынуларындағы рөліне, әсіресе, осы көрсеткіштерге емдік шараның оң әсер көрсетуін алға тартып отыр.
Атеросклероз кезінде эндотели зақымдануында цитокиндердің рөлінің маңыздылығын,әсіресе, интерлейкин-1, интерлейкин-3, фосфолипаза А2, интегрин МАС-1 секілді қабыну медиаторларын зерттеу дәлелдейді. Буын қабынуының маңызды медиаторы, мысалы, РА кезінде ісік некроздаушы факторы (ФНО—а) болып табылады, ол сонымен қатар қантамырды иммунды зақымдаушы және қан тамыр қабырғасындағы атеросклеротикалық процесстің маркері болып саналады [4].
Жоғары белсенділікті аутоиммунды процесс кезінде, үшглицерид деңгейінің жоғарылауы (ТГ), холестерин концентрациясының (ХС), жоғары тығыздықты липопротеидтердің төмендеуі (ЖТЛП) және бос май қышқылдарының жоғарылауы «қабынуға дейінгі» цитокиндерге және жедел фазалы ақуыздардың липопротеинлипазалардың (ЛП) белсенділігін тежеуіне байланысты [5,6]. Эндотели дисфункциясы, қантамырының атеросклеротикалықзақымдануының ерте көрсеткіші болып саналады [7,8,], РА және ЖҚЖ ауруларында ерте кезеңде сонымен қатар, кеш кезеңдерде аурудың белсенділігіне және кардиоваскулярлы қауіп факторларына қарамастан анықталады [8,9]. РА және ЖҚЖ ауруы науқастарда дер кезінде анықталса және емдік шаралар қарқынды жүргізілсе атеросклероз даму қаупіне алдын алу мүмкін болады [4,5,6,8,9].
Зерттеудің мақсаты: ЖҚЖ және РА аурумен науқастарда кардиоваскулярлы бұзылыстардың даму қаупі қаншалықты екенін есептеу; ЖҚЖ және РА арасында кардиоваскулярлы қауіп пен жалпыпопуляциялық қауіптіңсалыстырмалы талдауын жүргізу, РА және ЖҚЖ ауруларында кардиоваскулярлы қауіпті анықтау.
Мәліметтер мен тәсілдер. Алматы қаласында, К және ІА ҒЗИ орталығында ЖҚЖ диагнозымен 34 науқас және РА диагнозымен 55 науқасқа ретроспективті зерттеу жүргізілді. РА пен науқастардың орташа жасы - 47,7±27,8, оның ішінде 47 (85,5%) - әйелдер, 8 (14,5%) - ерлер, ал ЖҚЖ мен - 35,9±15,9 жас, оның ішінде 30 (88,2%) - әйелдер, 4 (11,8%) - ерлер. Осылайша, РА және ЖҚЖ мен науқастардың арақатынасы 61,8% және 38,2% құрады. РА және ЖҚЖ мен науқастарда кардиоваскулярлы қауіпті анаықтау үшін Score шкаласы қолданылды, ол 10 жыл ішінде туындауы мүмкін негізгі коронарлық жағдайларды бағалауға мүмкіндік береді. (ЖИА дан болған өлім, фатальді емес миокард инфарктісі). Зерттеуде мынадай көрсеткіштер бағаланды: ауру тарихында жүрек-қан тамыр ауруларының болуы, жасы, жынысы, систолалық қан қысымы (САД), жалпы холестерин деңгейі (ОХС), темекі шегу, антигипертензивті емдік терапия. Сондай-ақ, негізгі аурумен тікелей байланысты қауіп факторларыда бағаланды, оның ішінде аурудың орташа ұзақтығы, ауру белсенділігі, аурудың буын ауруынан тыс көріністері, ауру белсенділігінің серологиялық маркерлері, жүргізілетін терапия ерекшелігі. Негізгі топпен қатар, бақылау тобынагастроэнтерологиялық профильдегікардиоваскулярлы және ревматологиялық ауытқулар жоқ жасы (орташа жасы 45,1±16,7 жас) және жынысы50 (71,4%) әйелдер және 20 (28,6%), ерлер бойынша науқастар алынды.
Нәтижелері және талқылау. (Нәтижелері) РА-пен науқастардың арасында аурудың орташа ұзақтығы 6,56 жыл±4,9,ал ЖҚЖ-мен емделушілерде 7,3 жас±5,2құрады. Серопозитивті РА-пеннауқастардың үлесі 39 (71%) құрады.Емдеуге жатқызу сәтінде С-реактивті ақуыздың (СРБ) көрсеткіштері орташа есеппен 85,8±5,99 мг/л құрады, ревматоидтық фактордың (РФ) орташа көрсеткіштері 195,7±23,18 Ед /мл құрады.РА-пен науқастардың - 81,8%-да циклидті цитруллинирленген пептидті антиденеге (АЦЦП) позитивтілік анықталды.
АЦЦП орташа көрсеткіштері 135±14,5 Бірлік/мл құрады. DAS28 индексі бойынша РА-пен науқастарда аурудың орташа белсенділігі 5,8±2,1 құрады. РА-пен науқастардыңарасында ІІ рентген сатысы 52% басымдылық танытты,ал III рентген сатысы- 41%, IV рентген сатысы - 7%-ды құрады. Сондай-ақ РА-пен науқастардыңарасында I-функционалды класс (ФК) - 71% басым болды, ал II ФК-22%, III ФК - 7%-ды құрады.РА буыннан тыс көріністері 69,9% науқастардың ауру тарихында байқалды.Визуальдыаналогты шкала (ВАШ) бойынша көрсеткіштері орташа 82,1±11,2 мм құрады.РА- пенбарлық науқастар стероидты емес қабынуға қарсы дәрмектерді (СҚҚД) үнемі қабылдады.РА- меннауқастардың көпшілігі базистік терапия ретінде метотрексат - 80% қабылдады, сондай-ақ базистік терапия ретінде сульфасалазин -7,3%, лефлуномид - 1,8%, глюкортикостероидтар (ГКС) - 3,6% қолданылды. Аралас базистік терапия 4 науқастақолданылды(7,3%).Гендік- инженерлік биологиялық препараттармен (ГИБП) терапия 5 науқастажүргізілді: 2 науқастаинфликсимаб (3,6%), 3 науқастаритуксимаб (5,4%). ЖҚЖ-мен науқастардың арасында екі спиральді ДНК-ға антиденелер (аДНК) 17 (50%) науқаста, антинуклеарлы антиденелер (ANA) 16 (47,1%) науқаста, LE клеткалар 6 (17,65%) науқаста оң нәтиже көрсетті.ЖҚЖ-мен науқастардың арасында нефриттіңкөріністері 28 (82,4%), артриттің көріністері - 26 (76,5%), серозиттің көріністері - 22 (64,7%), шырышты қабаттардың зақымдануы - 12 (15,9%), эритема - 23 (67,6%), дискоидты бөртпелер 17(50%), фотосесибилизация 3 (8,82%) науқастарда кездескен.ГКС-ды (метипред, преднизолон) 24 (43,6%) науқас үнемі, 2 (5,88%) науқас қалаулары бойынша қабылдады. ЖҚЖ-мен науқастар базистік терапияқабылдады: соның ішінде циклофосфан - 3 (8,8%), ГКС-24 (43,6%), СҚҚД (диклофенак) - 2 (5,9%), аралас базистік терапия - 5 (14,7%) науқас.РА-пен (22%) және ЖҚЖ-мен(59%) науқастарға қарағанда, бақылау тобындағылардың өмір тарихында темекі шегу жиі (70%) кездесті. Антигипертензивті терапия РА-пен (25%) және ЖҚЖ-мен (22%) науқастардың өмір тарихында кездесті, ал бақылау тобындағыларда антигипертензивті терапия болмаған. РА-пен науқастарда АҚҚ орташа көрсеткіштері 165 ± 90 мм сын.бағ., ал ЖҚЖ-мен науқастарда 155±90 мм сын.бағ. құрады, бұл бақылау тобындағылардың көрсеткіштерінен 125±10 мм сын.бағ.-да айтарлықтай жоғары болды. РА-пен науқастарда ЖХС орташа деңгейі 4,7±3,5 ммоль/л, ЖҚЖ-мен науқастарда 4,3±3,4 ммоль/л, ал бақылау тобында 3,1±2,0 ммоль/л құрады. Зерттеу нәтижелері бойынша РА-пен науқастардың арасында КВҚ жоғары-19%, орташа - 35%, төмен - 47% жиілікте кездеседі. ЖҚЖ-мен науқастардың арасында КВҚ жоғары- 18%, орташа - 23%, төмен - 59% жиілікте кездеседі.Бақылау тобында КВҚ жоғары- 0%, орташа - 15%, төмен - 85% жиілікте кездеседі.
Қорытынды. Сонымен РА және ЖҚЖ-мен науқастарда,КВҚ жалпы популяциямен салыстырғанда едәуір жоғары десек болады. КВҚ РА және ЖҚЖ-мен науқастарда салыстырмалы түрде бірдей.Осы деректердің негізінде РА және ЖҚЖ-мен науқастарда бірқатар ортақ факторлардың және созылмалы қабыну, эндотелиальді дисфункция, созылмалы бүйрек ауруы, интима медиа кешенінің қалыңдауы, иммуносупрессивті терапия сияқты қосымша ҚФ-ның дәстүрлі ҚФ-на қосылуымен түсіндірілетін жоғары КВҚ-тің болуына тұжырым жасауға болады. Жоғары КВҚ РА-пен науқастарда клиникалық-зертханалық деректермен, РА кезіндегі буыннан тыс көріністермен, РФ және АЦЦП бойынша серопозитивтілікпен, аурудың ұзақтығымен, СҚҚД ұзақ уақыт қабылдаумен болатын, ауру белсенділігінің жоғары көрсеткіштермен көрсетіледі.Жоғары КВҚ ЖҚЖ-мен науқастарда клиникалық-зертханалық деректермен, ауыр ағымымен, аурудың ұзақтығымен, ГКС ұзақ уақыт қабылдаумен болатын, ауру белсенділігінің жоғары көрсеткіштермен көрсетіледі. Тек дәстүрлі ҚФ ескеріп, РА және ЖҚЖ-нің белсенділік дәрежесін және емін бағаламау, РА және ЖҚЖ-мен науқастарда жүрек-қантамырлар патологиясының даму қаупін толық бағалауға мүмкіндік бермейді.
Дәстүрлі ҚФ жоқ науқастарда, РА және ЖҚЖ-нің болуының өзі атеросклероз дамуының қауіп факторы болып табылады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Boucelma M, Haddoum F, Chaudet H, Kaplanski G, Mazouni-Brahimi N, Rezig-Ladjouze A, Brouri M, BerrahA.Cardiovascular risk and lupus disease // IntAngiol. - 2011. - №30(1). - Р.18-24.
- Chen PY, Chang CH, Hsu CC, Liao YY, Chen KT. Systemic lupus erythematosus presenting with cardiac symptoms: a case series from an emergency physician prospective // Am J Emerg Med. - 2014. - №1. - Р. 6735-6757.
- Cypienė A, Dadonienė J, Rugienė R, Ryliškytė L, Kovaitė M, Petrulionienė Z, Venalis A, Laucevičius A. The influence of mean blood pressure on arterial stiffening and endothelial dysfunction in women with rheumatoid arthritis and systemic lupus erythematosus // Medicina. - Kaunas: 2010. - №46(8). - С. 522-528.
- Demır K, Avcı A, Yılmaz S, Demır T, Ersecgın A, Altunkeser BB. Fragmented QRS in patients with systemic lupus erythematosus // ScandCardiovasc J. - 2014. - №48(4). - Р. 197-201.
- D. J. Pennell and N. G. Keenan, “Coronary microvascular dysfunction in systemic lupus erythematosus identified by CMR imaging,” // JACC. - 2011. - vol. 4, №1. - Р. 34-36.
- Furie R, Petri M, Zamani E et al. A phase III, randomized, placebo-controlled study of belimumab, a monoclonal antibody that inhibits B lymphocyte stimulator, in patients with systemic lupus erythematosus // Arthritis Rheum. - 2011. - №63(12). - Р. 3918-3930.
- Попкова Т.В., Новикова Д.С., Насонов Е.Л. Атеросклероз при ревматических заболеваниях // Ревматология: клинические рекомендации. - M.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. - С. 678—702.
- Peters M.J., Symmons D.P., McCarey D.W., et al. EULAR evidence-based recommendations for cardiovascular risk management in patients with rheumatoid arthritis and other types of inflammatory arthritis- TASK FORCE “Cardiovascular risk management in RA” // Ann. Rheum.dis. - 2010. - №69(14). - Р. 45-49.
- Мещерина Н.С., Князева Л.А. «Влияние терапии на параметры жесткости артериального русла у больных ревматоидным артритом» // Вестник новых медицинских технологий. Электронное издание. - 2013. - №1. - С. 60-65.