Зерттеуіміздің мақсатыжедел медициналық жәрдем қызметкерлерінің науқастарға көмек көрсету барысында коммуникативті дағдыларды ұстануына сараптама жүргізу болды. Нәтижесінде коммуникативті дағдыларды дәрігерлердің тек 26% толығымен қамтыды, ал (58%) жартылай, 15% өте аз пайдаланды.
Тақырыптың өзектілігі. Коммуникативті үрдіс және комуникативті дағдылар ортақ әрекеттесудің қажетті шарты. Ара қатынас жасау арқылы адамдар арасында бірін- бірі тануы, дұрыс ұйымдастарылған коммуникативті дағды арқылы науқас адамдарда медицина қызметкеріне сенимен қарау және қоса әрекеттесуі туындайды.Медицина қызметкерінің коммуникативті білгерлігі-кәсіби маңызды қасиет.Мамандығына байланысты медициналық қызметкер үнемі және тығыз, қарқынды қарым-қатынас жасауға мәжбүр болады: науқастармен және олардың туыстарымен, жақындарымен. Медициналық қызметкер қатынасу білгерлігін, басқа адамдармен қарым-қатынас тәсілдерін, үнемі дамытып, жетілдіріп отыруы қажет. Науқаспен тиімді психологиялық тілдесу арқылы нақтылы түрде және толық мәлімет жинастыру мүмкіншілігі пайда болады. Жедел жәрдем қызметкерінің алдында тұрған мәселелердің нәтижелі шешілуі, науқас адаммен сенімді байланыс құрып, түсіністік жағдайға жетуі, оның қарым-қатынас икеміне, яғни коммуникативті білгерлігіне байланысты. Коммуникативті білгерлік дәрігердің басқа адамдармен (науқас және оның жақындары мен туыстары) коммуникация тәсілдерін нәтижелі қолдана білу арқылы қарым-қатынас жасау қабілеті.[1] Медицина қызметкерінің емдеу шараларының дәлдігі мен дұрыстығына күдікті болмаған және медициналық қызметкерге толық сенім білдірген жағдайда ғана науқас нәтижелі ем ала алады. Алайда, медицина қызметкері мен науқас арасында мұндай психологиялық қатынас тұрақтанбаса, ол нұсқаулықтарды немқұрайлы қараса емнен ешқандай нәтиже алмауы ықтимал.[2]Медициналық қызметкерде психологиялық
білім, коммуникативтік тұрғыдан білгерлік жоғары болған жағдайда, оның науқаспен қатынасы арнайы біліктілікпен құрастырылады, мысалы қарым-қатынас құруды білуі, тыңдай білуі, коммуникацияның вербальды емес белгілерін білуі, сауалдар құрастыруы, өз эмоцияларын, яғни көңіл күиін тұрақты ұстай білу, жанашырлықпен науқасқа қарап, жағдайға байланысты эмпатия белгілерін білдіре білу, өз реакцияларын бақылап қадағалау, әдеп сақтай білу қасиеттеріне ие болу керек. Медициналық қызметкерінің тиімді ара қатынасы -науқас адамды дұрыс түсінуі және оның ойы мен көңіл-күйіне, сөзіне аса мән беріп сәйкес әрекет етуі. Науқастың көңіл-күйіне қарамай, оның ашулы, ызалы, қайғылы және қобалжу жағдайда болуында да, жедел жәрдем қызметкері онымен әрекет жасай білу және қарым-қатынас құруға даяр болып, өзі жедел жәрдем маманы ретінде дереу, сапалы көмек көрсете білуі тиіс. Осыған байланысты медициналық қызметкерінің ең маңызды кәсіби қасиетіне жататыны-оның коммуникативтік төзімділігі (толеранттығы).[3]
Зерттеудің мақсаты жедел медициналық жәрдем қызметкерлерінің науқастарға көмек көрсету барысында коммуникативті дағдыларды ұстануына сараптама жүргізу.
Материалдары мен әдістері. Зерттеуді №8 қалалық Жедел медициналық жәрдем беру бекетінде 24.11.1708.01.18 аралығындакәсіптік тәжірибе өту барысында жүргіздік. Жедел медициналық жәрдем беру бригадасымен барған шақыртуларда медициналық қызметкерлердің коммуникативтік дағдыларын бақыладық.Бағалау үшін арнайы дайындалғанчек парақ қолдандық.
Кесте 1 - Коммуникативті дағдыларды бағалау чек парағының үлгісі:
|
Дағдылар |
Ия |
Жоқ |
|
Науқаспен сәлемдесті. |
||
|
Науқаспен танысты |
||
|
Сұхбат барысында толығымен көз қатынасын ұстанды |
||
|
Науқасқа қалыпты ара-қашықтықтық ұстанды. |
||
|
Науқасқа ынғайлы жағдайды қамтыды. |
||
|
Дәрігер науқасқа қол жетімді жерде отырды |
||
|
Дәрігер науқасқа жеткілікті ашық сұрақтар қойды, науқастан (шағымдар мен анамнез жинау мақсатында). |
||
|
Науқастын көз қарасына көніл бөлді. |
||
|
Науқасты бөлмей, мұқият тындады. |
||
|
Сұхбат барысында жеткілікті үзілістерді ұстанды. |
||
|
Ынталандырып "қорытындылау” техникасын қолданды. |
||
|
Науқастың айтқанын толығымен дәл, дұрыс түсіну үшін, “угу, ия” дыбыстарын шығарды, басын изеп науқасты тындап отырғанын білдіріп ары қарай жалғастыруына ынталандырды. |
||
|
Интонацияларды, сойлеу жылдамдығын орынды пайдаланды. |
||
|
Манызды жерлерін даусымен нұсқап отырды. |
||
|
Вербальді және вербальді емес эмпатия компоненттерін білдірді. |
||
|
Қарау, ұстап көру, сипап сезу барысында нені не үшін жасау керектігін, жағымсыз, ауру сезімдердінің болуы мүмкіндігін айтып түсіндірді. |
||
|
Науқастын көңілін бөлетін сұрақтар қойды. |
||
|
Тексеру нәтижесін хабарлады. |
||
|
Науқасқа қарапайым түсінікті тілде оның денсаулығының жағдайын түсінді; диагнозын, |
|
себебін, салдарын, ағымын, және асқынуын талқылады. |
||
|
Медициналық ғылыми терминдерді пайдаланбауға тырысты. |
||
|
Жоспарлау барысында науқастын көз-қарасын назарға алды. |
||
|
Ары қарай жалғастыруды түсінікті, қол жетімді талқылауға алды (науқастын ойын тындап/назарға алды) |
||
|
Кері байланыс орнатып және оны жинақтады |
||
|
Науқастың қаншалықты дәрігердің айтқан кенестері мен әрі қарай әрекет ету жоспарын түсінгенін тексерді. |
||
|
Айтылған кенестердің бірнешеуін қайталауды сұрады. |
||
|
Науқасты қабылдаудың нәтижелерін қорытындылады. |
||
|
Науқаспен қоштасты. |
||
|
Нәтижеге баға беру |
Нәтижелер және талқылаулар. Зерттеу барысында24 жедел медициналық жәрдем шақыртуында бригада медицина қызметкерлерінің коммуникативті дағдылар чек парақ бойынша бағаланды.
Шақырту кезінде дәрігерлердің барлығы науқаспен сәлемдесті, бірақ оның 4еуі өзін таныстырған жоқ. Сұхбат барысында 22 дәрігер көз қатынасын ұстанды, 2-еуі науқаспен көз қатынасын ұстанбады. Барлық дәрігер қалыпты ара-қашықтықты ұстанды, науқасқа ынғайлы жағдайды қамтыды. Жедел жәрдем дәрігерлері, науқасқа жеткілікті сұрақтар қойды, науқастан (шағымдар мен анамнез жинау мақсатында). Бірақ көбісі науқастын көз қарасына аса мән берілмеді.Бригада қызметкерлерінің жартысы ғана (50%) науқасты бөлмей, мұқият тындады, қалғандары науқастың сөзін бөлді. Науқастың шағымдарын толық түсіну үшін сұхбат барысында, барлық медициналық қызметкер жеткілікті үзілістерді ұстанған жоқ. 12(50%) дәрігер “қорытындылау” техникасын қолдады, науқастын айтқанын толығымен дәл, дұрыс түсіну үшін, “угу, ия” дыбыстарын шығарды, басын изеп науқасты тындап
отырғанын білдіріп ары қарай жалғастыруға ынталандырды, қалған 6 дәрігердің науқасы ауыр хәлде болған себебіне байланысты шұғыл көмек көрсетуге кірісті. 4(6%) дәрігер ғана интонацияларды, сөйлеу жылдамдығын орынды пайдаланды. 8(3%) дәрігер маңызды жерлерін даусымен нұсқап отырды. 5(4,8%) дәрігер вербальді және вербальді емес эмпатия компоненттерін білдірді. Қалған 19(1,2%) дәрігер ешқандай эмпатия белгілерін қолданбады. Қарау, ұстап көру, сипап сезу барысында нені не үшін жасау керектігін, жағымсыз, ауыру сезімдері болуының мүмкіндігін 22 (1,1%) дәрігер айтып түсіндірді. Тек 2і дәрігер науқасқа еш нәрсе айтпады. 5 (4,8%) дәрігер науқастын көнілін бөлетін сұрақтар қойды. Барлық дәрігер тексеру нәтижесін хабарлап, науқасқа қарапайым түсінікті тілде оның денсаулығының жағдайын түсіндірді. 21(1,1%) дәрігер медициналық ғылыми терминдерді пайдаланбауға тырысты. Қалған 3 дәрігер диагнозды медициналық, латын тілінде атады. Жоспарлау барысында науқастын көз-қарасы назарға алынбады, тек ем жүргізу тактикасы толығымен айтып түсіндірілді.
Диаграммада жедел жәрдем дәрігерінің науқаспен коммуникативті қарым-қатынасын бағалалау чек парағыныңқорытындысы берілген.Яғни, коммуникативті дағдыларды толығымен және орынды сұрақтар қойып науқаспен сапалы қарым-қатынас құрған дарігерлердің саны 26% құрады. Дәрігерлердің 58% чек парақтағықадамдардың барлығын жартылай қамтыды. Тек 15% науқаспен сұхбаттасу барысындакоммуникативті дағдылар өте аз пайдаланды.
Қорытынды:Сонымен зерттеу нәтижесінде коммуникативті дағдыларды дәрігерлердің тек 26% толығымен қамтығаны, ал (58%) жартылай, 15% өте аз пайдаланғаны анықтадық. Атап айтқанда бригада қызметкерлерінің жартысы ғана науқасты бөлмей, мұқият тындағанын, жеткілікті үзілістерді ұстанғанбағаны және интонация, сөйлеу жылдамдығын орынды пайдалану, вербальді және вербальді емес эмпатия компоненттерін білдіруді ұстанған. біраз дәрігер науқасқа манипуляциялар жайлы еш нәрсе айтып ескертпеді, көнілін бөлетін сұрақтар қоймады және диагнозды науқасқа түсініксіз медициналық, латын тілінде атады. Түгелдей ем жоспарлау барысында науқастын көз-қарасы назарға алынбады, тек ем жүргізу тактикасы толығымен айтып түсіндірілді. Қорыта келгенде жедел жәрдем көрсету барысында, медициналық қызметкерлер чек парақ бойынша коммуникативті дағдылардың барлыққадамын толық орындаған жоқ. Ол тек дәрігердің коммуникативті дағдысының төмендігі немесе білместігіне ғана байланысты емес, жедел жәрдем көрсету қызметінің ерекшелігіне де тікелей байланысты. Науқастар көбіне ауыр және естүссіз жағдайда болады, болып жатқан жайытқа толық дұрыс жауап беретін жағдайда болмайды.Сонымен қатар уақыттың тығыздығына да байланысты, өйткені бұндай жағдай дереу шұғыл көмек талап етеді. Осының бәрін ескере отырып,жедел
медициналық жәрдем қызметкерлерінің коммуникативті туындап отырғанын байқадық.
дағдылар бойынша білімін арықарай жетілдіру қажеттілігі
ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
- Бабашева Б.Р. Медицина қызметкерінің коммуникативті біліктілігі . - Түркістан: 2012. - 96 б.
- Дерек көзі ғаламтор желісі, Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет, “Қарым-қатынас” https://kk.wikipedia.org/wiki
- Дерек көзі ғаламтор желісі, «Коммуникативтік дағдылар, психотерапия негіздері, жалпы және медициналық психология» кафедрасы.Электрондымекенжайы: kom.naviki@mail.ru