Қазақстан Республикасында нәрестелер өлімінің себептерінің құрылымында 2017 жылы бірінші орында перинаталдық кезеңде дамыған, туа біткен кемістіктер алып отыр. Оңтүстік өңірде өмірдің бірінші жылында балалар өлімінің маусымдық өзгеруі (шілде, тамыз, қыркүйек, қыркүйек) байқалды.
Өзектілігі. Қaзiргi ^FaмдaFы бaлaлaр дeнcayлыFы ^Faмныщ cтрaтификaция жэнe жaңa элeyмeттiк қaтынacтaр кезеңі мен терең элeyмeттiк-экoнoмикaлыщ өзгерістердщ aрқacындa қaлыnтacyдa. OcыFaн бaйлaныcты, нarçгы элeyмeттiк-дeмoгрaфиялыщ тoп рeтiндe бaлaлaрдыщ дeнcayлыFы ^Faм мен мемлекеттің элeyмeттiк эл- ayқaтының мaңызды интeгрaлды көр^ткіші бoлып тaбылaды. Ocы жacтaFы ^рFындaрдыщ дeнcayлыщ жaFдaйыныщ өзгерістері элeyмeттiк caрaлay Yрдiciндe бiрдeн көрінеді [1.2].
Жeкe элeyмeттiк-дeмoгрaфиялыщ тoп рeтiндe бaлaлaр өз дeнcayлыiFыныщ нarçгы индикaтoрлaры бaр: биoлoгиялыĸ;, пcихoлoгиялыĸ;, физиoлoгиялыщ жэнe элeyмeттiк. Əлeyмeттiк көр^ткіштерге дeвиaнтты мінез-құлықтың түрлі ныcaндaры, oлaрдыщ өмірлік бeлгiлi бiр бiлiм мен дaFдылaрды мe^eрy қaрқындылығынa бaлaлaрдыщ қaлыптacyын aй^ıндaйды [3].
Бaлaлaр cырқaттaнyшылығының cипaттaмaлaрыныщ өзгерістерге ұшырayы бaлaлaрдыщ тэндiк жэнe рyхaни дaмyынa aлып кeлeтiн ^Faмныщ ^рarçгы элeyмeттiк ceбeптeрi мен мeдицинaлыщ қызметтерге тiкeлeй бaйлaныcты.
^Faм мен мемлекеттің элeyмeттiк әл-ayқaтын деңгейін көр^тетін кoнцeнтрaтты көрінкке бaлaлaрдыщ мүгедектік деңгейін aлып қaрacтырyғa бoлaды. Бұл көр^ткіш aFзaныщ фyнкциoнaлдыщ вдлдырayы мен бeйiмдeлy рeaкциялaры мен ^рFay қызметтерінің жaFдaйын aй^ıн ^рceтeдi. «^ңғы бec жылдa мүгедек бaлaлaрдыщ caны 4 eceгe өсті және (Оңтүстік Қaзaқcтaн oблыcыныщ 16 жa^a дeйiнгi мүгедек бaлaлaрдыщ caны 10 мыщнaн acтaм) рecпyбликaлыщ көр^ткіш бoйыншa 56 мыщFa жeттi. Мүгедек бaлaлaр caныныщ мұндaй өгім бeрyi ^тacтaй бюджeткe зoр ayыртпaлыFын тигiзeдi» [4].
Əлeyмeттiк acпeктiдe бaлaлaрдыщ дeнcayлыщ жaFдaйын өзгерістер элeyмeттiк диффeрeнциaцияныщ Yрдici ^рceтeдi. Ocы Yрдicтeргe мынaлaр жaтaды: мeдицинaлыщ ^рceткiштeрдщ жaлпы төмeндeyi (дeнe дaмyыныщ нaшaрлayы, aз қaмтылғaн oтбacылaрдыщ, тya бiткeн ayытĸyлaр caныныщ aртyы, жүкті әйелдердің дeнcayлы^a кeрi ^рceткiштeрi, жaңa тyFaн нэрecтeлeрдeн бacтaп мeктeпкe дeйiнгi бaлaлaрдыщ cырқaттaнyшылығы) жэнe эр түрлі элeyмeттiк тoптaр мен хaлыщтыщ тoптaры бaлaлaрды cырқaттaнyшылық cипaттaмaлaрыныщ aйырмaшылыщтaры жaтaды. Тeрic Yрдicтeрдi жeңy үшін бaлaлaрFa aрнaлFaн дeнcayлыщ carçгayдыщ жaңa мoдeлi дaмытyды қaжeт eтiп oтыр. Бaлa дeнcayлыFын деңгейі мен caпacын aрттырy: ocы үлгінің жaлпы мa^aттaрынa ^л жeткiзyгe бaFыттaлFaн мүмкіндіктер мен ^Faм жэнe мемлекеттің oңтaйлы қaмтaмacыз eтyiнe cэйкec бoлyы тиic. Coнымeн қaтaр, қaжeттi тYзeтy шaрaлaры, ayрyлaрдыщ aлдын aлy үшін бiлiм бeрy бaFдaрлaмaлaры, бaлaбaқшaлaрдa дeнe шыныщтырy жYргiзy эдicтeрiн жeтiлдiрy бoлып тaбылaды [1.3].
Зeрттey мa^aты. Бaлaлaр дeнcayлыFын ^рFayды жeтiлдiрy мa^aтындa ayрyшaңдықтың aлдын aлy бойынша жaңa тeхнoлoгиялaрды пaйдaлaнa oтырып, мeдицинaлыщ- элeyмeттiк мэceлeлeрiн кeшeндi түрде зeрттey.
Зeрттey дeрeктeрi мeн әдicтeрi. Зeрттey дeрeктeрi рeтiндe ҚР cтaтиcтикa aгeнттiгi мен ОҚО бoйыншa cтaтиcтикa Дeпaртaмeнтiнeн жэнe жыл caйынFы ОҚО бoйыншa дeнcayлыщ carçгayды дaмытy oртaлыFы дереккөздері ^лдaнылды.
Зерттеу нәтижелері және талдау. ҚР Ұлттық экoнoмикa миниcтрлiгi Cтaтиcтикa кoмитeтiнщ дeрeктeрiнe cyй℮нc℮к, 2017 жылғы 1 желтоқсандағы 18 137,3 мың адамды құрады, соның ішінде қалалықтар - 10 413,2 мың (57,4%), ауылдықтар - 7 724,1 мың адамды (42,6%) құрады. 2016 жылғы 1 желтоқсанмен салыстырғанда халық саны 231,3 мың адамға немесе 1,3% өсті.
2017 жылғы қаңтар-қарашада республикада 1 жасқа дейінгі 2896 нэресте өлімі тіркелді. 2016 жылғы қаңтар-қарашамен салыстырғанда 1 жасқа дейінгі шетінеген нэресте саны 10,9% азайды.
Нәресте өлім-жітімінің негізгі себебі - перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар, бұдан 2017 жылғы қаңтар-қарашада 1455 нәресте қайтыс болып, нәрестелер арасындағы жалпы өлім санының 50,2% құрады. Туа біткен ауытқулардан 682 немесе 23,5%, тыныс органдары ауруларынан - 177 немесе 6,1% және жазатайым жағдайдан, уланудан және жарақаттан - 156 немесе 5,4% нәресте қайтыс болды. 2017 жылғы қаңтар-қарашада нәресте өлім- жітімінің коэффициеті 1000 туғандарға шаққанда 8,05 құрады.
Қорытынды. Дyни℮жyзìлìк дeнcayлыщ carçгay ұйымының дeрeктeрiнe caй, жылынa элeмдe 15 миллиoн cэби aйы-кYнi тoлмaй дүниеге кeлeдi. Oлaрдыщ 1,1 миллиoны тya caлa шeтiнeп кeтeдi. Cтaтиcтикa кoмитeтiнщ eceбiншe, 2011 жылы 100 мың тiрi тyFaн бaлaFa шa^aндa, 14.84 cэби шeтiнece, 2015 жылы 9,4 нэрecтe қaйтыc бoлFaн. Яғни, өлім- жiтiм 30 пaйызFa aзaйFaн. Eлiмiздe бaлaлaр өлімін aзaйтyFa мeмлeкeт бaр күшін caлyдa. Мeмлeкeттiк бaFдaрлaмaлaр aрқacындa Қaзaқcтaн бoйыншa пeринaтaльды oртaлыщ caны 46-Fa жeтiп, oлaр 100% coңғы мeдицинaлыщ вдрaл- жaбдыщтaрмeн жэнe иннoвaциялыщ тeхнoлoгиялaрмeн қaмтылғaн.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Байсеркина Ф. Д. Основные тенденции младенческой смертности в Казахстане // Клиническая медицина Казахстана. - 2014. - №2. - С. 55-61.
- Баранов А.А, Альбицкий В.Ю. Младенческая смертность: уроки истории и перспективы снижения // Казанский мед.ж.. - 2011. - №5. - С. 22-27.
- Статистический сборник. Здоровье населения республики казахстан и деятельность организаций здравоохранения в 2016 году. - Астана: 2017. - 18 с.
- Миролюбов Л. М., Калиничева Ю. Б. Совершенствование диагностики ВПС у новорожденных как резерв снижения младенческой смертности // ПМ. - 2004. - №1(6). - С. 52-54.