Қарқынды дамып жатқан ҚР-ның экономикасы дамудың жаңа кезеңдерін басынан өткізуде. Заманауи жүйелі бағдарламаларды қолданудың арқасында дамушы елдердің де тізіміне іліндік. Бірақ, мұндай үдемелі жағдай өзінің кемшіліктерін де көрсетуде. Біздің еліміздің экономикалық жағдайы, нарықтағы шикізат бағасына тікелей байланысты. Осындай тәуелділікті атап айтатын болсақ, яғни ең ауқымды және маңызды экономикалық саланы - мұнай-газ өндірісі қамтып отыр. Республикада жұмыс атқарып жатқан көптеген мұнай-газ кен орындары жаңа заманның талаптарына сай жұмыс қарқындылығын үдету мен қоса, әрине экологиялық жағдайға айтарлықтай зиянында тигізуде *1-5].
Экологиялық қауіптіліктің дәрежесі, ең бірінші өңдірілетін көмірсутек шикізатының күрамына байланысты, ал бөлінетін көмірсутектердің негізгі бөлігі, яғни 75%-ға жуық үлес салмағы- атмосфералық ауаға, ал 25% cу, 5%- ы топыракка бөлінетіні белгілі.
Әлемдік деңгейдегі мәселелердің біріне токталатын болсақ, - ол мұнай өндірісінен пайда болатын қалдық өнімдердің қоршаған ортаны ластауы. Осыған орай бұл мәселені шешуге бүгінгі таңда үлкен назар аударылуда. Себебі, жоғарыда айтылып кеткен ластаушы көздер коршаған ортаға әсерімен бірге, тірі ағзаларға, яғни денсаулыкка әсер етуде. Ол түрлі ауруларға шалдықтыратын қайтымсыз әсерлер. Ал мұнай-газ өндірісі коршаған ортаның ең негізгі бөлімі - атмосфералык ауаны ластауда. Атмосфералык ауа, тіршілік ортасының негізі болғандыктан, адамзат өмірінде маңызды рөл аткарады *6+.
Осыған байланысты - мұнай өндірісімен айналысатын кәсіпкерлердің кызметіндегі міндетті түрде орындайтын шарттардың катарына -атмосфералык ауаны корғау бойынша кешенді шараларды камту және экологиялык кауіпсіздікті камтамасыз ететін жүйені енгізу кіреді. Осы шарттарды іске асыру үшін СҚЗ аныктап, керекті шекарасын бекіту кажет.
Қазакстанның атмосфералык ауасы өндіріс тастамаларымен ластанған көптеген өндірістік калаларында, өңірлерінде, денсаулык жағдайын сактап калу, маңызды мәселелер катарына жатады. Осындай аймақтардың біріне, мұнай-газ конденсат кен орындары жатады. Осылайша, шешуді талап ететін өзекті мәселелер тізімі аныкталды. Оларды шешуге, гигиена ғылымындағы салыстырмалы жаңа методологияны - Халык Денсаулығына Қауіп-катерді талдау әдісін колданамыз [7].
Яғни атап кеткен кауіп-катерді бағалау әдіснамасына токталатын болсак, алғаш рет адам денсаулығына кауіп- катерді бағалау әдістемесі өткен ғасырдың 70-ші жылдары АҚШ-тың - Қоршаған ортаны корғау агенттігінде өнделіп, ұсынылған болатын. Қазіргі таңда Батыс елдері мен Ресей Федерациясында кең таралуда. Ал біздің мемлекетімізде - адам денсаулығына кауіп катерді бағалау әдісі толык пайдаланбауда, әсіресе гигиеналык салада. Себебі тиісті нормативтік заңдылык қүжаттар шектеулі. Адам денсаулығына қауіп - қатерді бағалау әдісі, казіргі таңда дүние жүзі бойынша каркынды дамып келе жаткан бағыттардың бірі болып отыр. Болжаудағы негізгі артыкшылыктың бірі, - халыкаралык, мемлекеттік, аудандык, жеке кәсіпорын және баска да деңгейлерде, коршаған ортадағы ластаушы көздерді аныктауға, әрі сипаттауға мүмкіндік береді, онымен коса ластанған коршаған ортаның түрғындар денсаулығына зиян келтірудегі накты әрі дереу моделдеу жағдайдағы болжау мүмкіндігін береді [7-8].
Қоршаған орта ластануынан пайда болатын ең кауіпті, әрі маңызды күрамалардың бірі, ол адам ағзасына тигізетін әсері. Адам ағзасы, коршаған орта мен оның табиғат жағдайына байланысты болғандыктан, тәуелділік жағдайында орналасқан. Өндірістік даму барысы, атмосфералык ауаның, судың ластануына және топыракта зиянды заттардың жиналуына алып келеді. Жоғарыда айтылып кеткен үш күрамдас үғымдар адам ағзасына катысты жоғары маңыздылыкка ие, себебі, олар адамның не ішіп, кандай ауамен тыныс алатындығын және пайдаланатын тағамына ыкпалын тигізеді.
Осы уакытта, өндіріс орындарынан, энергетика, автокөліктерден атмосфералык ауаға бөлінетін жүздеген ластаушы заттар бар. Мәселе өте көлемді, аукымды болып табылады. Халыкаралык дәрежеде танылған, кауіп-катерді бағалау әдістемесі, бірден-бір, ең маңызды ғылыми-тәжірибелік күралға айналды. Оның негізінде, адам ағзасын корғау максатында, коршаған ортаның сапасын жаксартуға бағытталған баскармалык шешімдер кабылдау мүмкінділігі тиянакты баяндалған [9-11] .
Қауіп-катерді толык бағалау кестесі төрт өзара байланысты кезеңдерді жүргізуден түрады: кауіптілікті идентификациялау, «доза-жауап» тәуелділігін бағалау, экспозицияны бағалау, кауіп-катерді сипаттау. Аталған кезеңдер тікелей өз ара тығыз байланысты болып келеді. Бүлардың ішінде ең аукымды көлемді кауіптілікті идентификациялау кезені алады.
Қауіп-катерді талдау методологиясындағы, кауіп-катерді бағалау элементі атмосфералык ауадағы негізгі ластаушыларды аныктап, олардың кауіптілік дәрежесін сүрыптауға мүмкіндік береді. ҚМГКО-да өткізілетін, кауіп-катерді толык (базалык) бағалау кезеңі, өндірістік аймактағы атмосфералык ауаға нактылы сипаттама беретін әдіс болып саналады. Сонымен катар, болашакта кауіп-катерді баскару бойынша жүргізілетін жүмыстардың негізі болып каланады.
Жоғарыда айтылғанның негізінде, туындаған мәселенің шешімі ретінде, қауіп-қатерді бағалау әдістемесін гигиеналық зерттеу жұмыстарында пайдалану, ұтымды жолдарының бірі деп түжырымдауға болады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Авалиани С.Л., А.А.Голуб, Н.Г.Давыдова, Е.Б.Струкова, Г.В.Сафонов. Управление окружающей средой на основе методологии анализа риска. Учебное пособие. – М.: 2006. – 186 c.
- Юань, А. Ч.-А. Актуальные вопросы организации санитарно-защитных зон промышленных предприятий и иных объектов в Российской Федерации / А. Ч.-А. Юань // Гигиена и санитария. — 2004.-№2.- C.17-18.
- Оценка вклада выбросов автотранспорта в интегральную характеристику риска загрязнений воздушной среды / С.Л Авалиани и др. // Гигиена и санитария. - 2002. - № 6. — C.21-25.
- Петров, А.Н. Оценка риска здоровью при определении степени санэпидблагополучия населения / А.Н. Петров, A.M. Жиляков, М.В. Дружинин // Гигиена и санитария. - 2006. - № 1. - C.49-50.
- Рахманин, Ю.А. Приоритетные направления и критерии оценки загрязнения окружающей среды / Ю.А. Рахманин, Н.В. Русаков // Гигиена и санитария. - 2003. - № 6. – C.14-16.
- Оценка риска здоровью от приоритетных выбросов Новолипецкого металлургического комбината / В.А. Кислицин и др. // Гигиена и санитария. - 2006. - № 5. – C.98-100.
- Ингаляционный риск от воздействия выбросов промышленных предприятий Магнитогорска / А.Г. Уральин и др. // Гигиена и санитария. - 2007.-№3.- C.15-18.
- Использование методологии оценки риска на этапе обоснования выбора земельного участка при размещении промышленных предприятий / Л.А. Перминова и др. // Гигиена и санитария. - 2009. -№4.- C.91-93.
- Канцерогенный риск для населения, проживающего в районах размещения тепловых и атомных электростанций / Л.А. Ильин и др. // Гигиена и санитария. - 2002. - № 6. – C.11-14.
- Комплексные вопросы управления риском здоровью в решении задач обеспечения санитарно-эпидемиологического благополучия на муниципальном уровне / Н.В. Зайцева и др. // Гигиена и санитария. -2007.-№6. – C.16-18.
- Курляндский, Б.А. Методология оценки риска в аспекте современных тенденций управления химической безопасностью / Б.А. Курляндский // Гигиена и санитария. 2002. - №6. – C.25-27.