«Саламатты Қазақстан» 2011-2015 жылға мемлекеттік бағДарлама аясынДа Денсаулық сақтау мен реформалауДа БМСК (біріншілік меДико-санитарлық көмек) ДеңгейінДе ҚАЖА(қанайналым жүйесі ауруларына) ауқымДы скринингті зерттеу жүргізу туралы мақсат қойылДы [1,2].
Скрининг маңызДы профилактикалық стратегия болып табылаДы, соңғы мақсаты популяцияДа ауруДың таралуын төменДету. Скринингтер - ауруДы ерте анықтау. АДамДарДың өмір салтын өзгертуДегі жауапкершілігі, аДекватты физикалық белсенДілікті қосқанДа, тамақтану тәртібін сақтау, Дене салмағын, артериальДы қан қысымы (АҚҚ) бақылау, зиянДы әДеттерДен бас тарту ауруДың Дамуын төменДетеДі. Скринингтің жүзеге асуы патологиялық белгілері (қатер тобымен) бар халықты анықтау және оларға Диагностикалық, емДік және профилактикалық бағДарламаларДы бағыттауға көмектесеДі[3,4].
Бұл мақалаДа ҚР «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағДарламасының Денсаулық сақтауДы Дамыту мен реформалауДың бір бағытына анализ жүргізілДі. Қарт аДамДарДа скрининг тест арқылы ЖИА-мен ауыратын науқастарДы анықтауДың белсенДілігі мен маңызДылығы зерттелДі. МоДифицирленген қауіп қатер топтарының ішінДе темекі шегу, Дене салмағының жоғарылауы, АҚҚ жоғарылауы, моДифицирленбеген-жасы. Бұл қауіп топтары қарт кісілерДе қалпына келуі қиын, әсері жасы үлкейген сайын жоғарылайДы.
Қазіргі кезде ҚАЖ ауруларынан мүгедектік және аурушаңдылық көрсеткіші жоғарылауда. Қазақстанда ҚАЖ ауруларының көрсеткіші 2007-2009жылы 100 мың, жасы үлкен тұрғындарда 1,1 есеге жоғарылады. Қарттардағы өлім көрсеткішінің ішінде АГ (артериялық гипертензия) 1,4 есе, ЖИА (жүрек ишемиялық ауруы) 1,3 есе, ЦВА (церебро- васкулярлық аурулар) 1,3 есе негізгі көрсеткіш болып табылады. Әлеуметтік маңызды аурулар экономикалық зардап әкеледі және күтілген жас ұзақтығын төмендетеді.
Зерттеу мақсаты – ЖИА мен ауыратын науқастарды және қарт адамдарды Алматы қ, ҚКП «Поликлиника ВОВ» деңгейінде скрининг тест арқылы анализ өткізу.
Материалдар және әдістер. Тексеру ҚКП «Поликлиника ВОВ»-та өткізілді. 16.03.2011ж. шыққан № 145 ҚР бұйрық бойынша 18, 25, 30, 35, 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64 жастағы ересек адамдар мақсатты топтардың (артериялық гипертензия немесе жүрек ишемиялық аурумен «Д» - есепте тұрмаған) ҚАЖ анықтайтың скринингтік қараулардың кезекшілігі бекітілді [5]. Профилактика бөлімшесінің талаптарына сәйкес алгоритмдер саты бойынша өткізіледі (Сурет 1). Тонометр, фонендоскоп, электрокардиографпен жабдықталған қарау бөлмесі.
Орта медициналық қызметкер бірінші этапта ҚАЖА бойынша анықталған профилактикалық қарауға жататын халықтың нақты топтарының тізімін құруды жүргізді.
Келесі этапта арнайы қызметкерлер шағымдар профилактикалық қарау оқытылған медициналық және анамнез жинады, кезіндегі амбулаторлық
2012 жылы 18-64 жас аралығындағы 9671 науқас тексерілді. Олардың ішінде-1650(17%) науқаста ЖИА анықталды. «Д» - бақылауға 1645 науқас алынды. Олардың 37% -егде жастағы науқастар, 21% -жас науқастар, ал қалғандары-орта жастағы науқастар.
науқастың статистикалық картасын толтырды (форма-025- 08/у), антропометриялық өлшеулер жүргізді (салмағы,бойы,бел өлшемі); Кетле индексін анықтап, скрининг-тест бойынша сұрақ-жауап жүргізді, АҚҚ өлшеу(екі рет). АҚҚ өлшеуге дейін 1 сағ. көлемінде кофе және қызыл шай ішуге болмайтынын, 30 мин. темекі шегуге болмайтынын ескерту керек, симпатомиметиктерді қабылдауды тоқтату, сонымен қатар мұрынға және көзге тамызатын тамшыларды тоқтату. Лабораторлық-экспресс тексеру бойынша кіші мейірбике жолдама жазып берді (жалпы холестирин мөлшері және глюкоза деңгейі), кеуде қуысы ағзаларының флюрографиясына (1жылда 1 рет);скрининг-тесттің қорытындысын бағалау.
ҚАЖА скринингтің екінші кезеңінде екі немесе одан да көп қауіп факторларының анықталуы (темекі шегу, ішімдік қолдану, Кетле индексінің 25 жоғары болуы, ер адамдарда бел өлшемінің 94см жоғары әйел адамдарда 80см жоғары болуы), систолалық АҚҚ 140 жоғары болуы және диастолалық АҚ 90 жоғары болуы, скрининг-тесттің жауабы оң болуы (17-20пункт,форма025-08/у) науқасты ЭКГ-ға жолдады; қажет болған жағдайда терапевтке жолдау (немесе кардиологке). Скрининг-тесттің қорытындысын амбулаторлық науқастың статистикалық картасына жазу 025-08/у. Біріншілік тексеру негізінде ҚАЖА күдікті науқастардың тізімі құрылды.
Дәрігер-терапевт (кардиолог) протокол негізінде тексеру жүргізді; алдағы уақытқағы бақылауға ақыл-кеңестер берді. Қажет болған жағдайда науқасты арнайы кардиологиялық орталыққа жіберді. Тексерудің қорытындысы және алдағы уақытқа берілген кеңес бойынша науқасты профилактикалық бақылау дәрігер кабинетіне жолдады. Профилактикалық бақылау дәрігері кабинетіне динамикалық бақылау тобындағы науқастар жатқызылды: -қауіп факторынсыз денсаулық. Ешқандай шағымы жоқ, бақылау кезінде және анамнезінде созылмалы аурулар анықталмаған, қауіп тобына жатпайтын жеке ағзалардың қызметі бұзылмаған науқастар тобы, диспансерлік топ жүйесі 1А-(Д-1А).
-қауіп факторымен денсаулық шекарасында деп аталатын профилактикалық іс-әрекеттерге және бақылауды қажет ететін (артериялық қан қысымы бойынша белгіленген шекарадан санаулы ақаулар бойынша асып кеткен, сонымен қатар физиологиялық мінездеме де, ағзаның функциональдық іс-әрекетінде анықталмаған) диспансерлік тобы 1Б-Д-1Б.
-Дені-сау (Д-1А-1Б) және іс-жүзінде сау науқастар (Д-11) егде жастағы науқастарға сәйкес кезеңдік скрининтік тексерудің ақыл-кеңестер берілді.
Іс-жүзінде дені-сау топқа - анамнезінде жедел және созылмалы аурулары бар бірақ, бірнеше жыл ішінде қайта қайталанбаған - диспансерлік топ-11-(Д-11) сәйкес кезеңдік скринингтік тексерудің ақыл-кеңес берілді. Бұл денсаулық тобындағы науқастар салауатты өмір салтын қалыптастыру кабинетіне сауықтыру мақсатында жолданды, профильдік денсаулық мектептері, темекі шегуге қарсы орталықтар.
Аурулар - бұл топқа емді қажет ететін - диспансерлік топ 111- (Д-111). Профилактикалық тексеру барысында созылмалы аурулар және басынан өткерген жедел аурулар диспансерлік учетқа алынды, денсаулықты сақтау және қалпына келтіру, әлеуметтік физкультуралық-сауықтыру шаралары жиынтығы бойынша бақылау және сауықтыруды жүргізу шаралары өткізілді. Скринингтік тексерудің қорытындысы, алдағы уақыттағы бақылыуға ақыл-кеңес бойынша динамикалық бақылаудағы науқас учаскелік дәрігерге ауыстырылды. Осы кезде медициналық қызметкерлерге уақытылы оқыту семинарлары жүргізілді, лекциялар оқылды.
Қорытынды және талдаулар: соңғы жылдың қорытындысы бойынша емханада жүргізілген скринингтік тексерудің тендендиясы анықталды (2 сүрет).
2013 жылы 25-64 жас аралығындағы 8482 науқас тексерілді. Олардың ішінде - 1650 науқаста (17%) ЖИА анықталды. «Д» - бақылауға 1774 науқас алынды. Олардың 28,3% – егде жастағы пациенттер, 0,9% – жас науқастар, ал қалғандары- орта жастағы науқастар, ал қалған көп бөлігін орта жастағы науқастар алады (3 сүрет). Орта жастағы науқастардың 65±0,75 жылы ЖИА анықталды, ал ЖИА-ға күдіктілер 48±0,65 жылы.
Берілген медициналық профилактикалық тексеру скрининг бойынша 2012 жылы 16-64 жас аралығындағы 7157 науқастар тексерілен. Олардың ішінде -5536 сау. Анықталған факторлардың ең көбін темекі шегу-393 науқас(24,2%), төмен физикалық белсенділік-111(6,8%). Аз мөлшерде ЖИА ішімдік ішумен шақырылған - 4 науқаста (0,25%). Биологиялық қауіп факторында көп мөлшерде гипертензияда кездеседі - 1223 науқас (74,4%), гиперлипедемия - 9 науқас (0,6%). Тұқымқуалаушылық факторы аз мөлшерде - 8 пациентте (0,49%). Гипергликемия аз кездеседі-2 науқаста (0,12%).
2013 жылы көп мөлшерде 8482 науқастар тексерілген. Олардың ішінде - 6390 сау. Анықталған факторлардың ең көбін семіру-1872 науқас (89,5%), төмен физикалық белсенділік – 495 (23,7%), темекі шегу - 311 науқас (14,7%). Аз мөлшерде ЖИА ішімдік ішумен шақырылған - 16 науқаста (0,76%). Биологиялық қауіп факторында көп мөлшерде гипертензияда кездеседі - 930 науқас (44,5%).
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- 17 қантар 2014 ж. ҚР Президенттің Жолдамасы.
- № 1113 29.11.2009 ж. «Салауатты Қазақстан» ҚР Мемлекеттік Бағдарламасы, интернет-ресурсы www. medinfo.kz.
- Сагындыкова А.Ж. Организация медицинской помощи пожилым – важная задача здравоохранения/ А.Ж. Сагындыкова // CONSILIUM MEDICUM. – 2010. – Т. 27, № 3.- Б. 94-95.
- Погодина А.Б., Газимов А.Х. Основы геронтологии и гериатрии. - Ростов на Дону: Феникс, 2007. –Б. 60-65.
- 16.03.2011 ж. № 145 ҚР ДС бұйрығы «О внесении изменений в приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 10 ноября 2009 года № 685 «Об утверждении Правил проведения профилактических медицинских осмотров целевых групп населения», интернет-ресурсы www. medinfo.kz.