Атмосфералық ауаның ластану деңгейіне байланысты тұрғындар денсаулығының жағдайы (алматы қаласының мысалында)

Мақалада Алматы қаласында атмосфералық ауа мен тұрғындар денсаулығы сапасына баға берілген. Қаланың ауа бассейнінің басым ластаушылары шаң фракцияларының өлшенген бөлшектері РМ10 мен РМ 2,5 және азот диоксиді екендігі анықталған. Канцерогенді емес қауіп-қатердің индекстері мен коэфициенттерінің жоғары көрсеткіштері бақылануда, сонымен қатар өлшенген бөлшектердің респерабельді фракциялары мен азот диоксидінің атмосферадағы деңгейінің арту тенденциясы байқалған. Тұрғындардың алғашқы аурушаңдық деңгейі Республикалық көрсеткіштен жоғары, бұл әсіресе балалар аурушаңдығында 1,7 есе жоғары. Қоршаған орта факторларының әсерінен болатын аса маңызды аурулар Алматы қаласының жағдайында тыныс алу ағзаларының аурулары, қанайналым жүйесінің аурулары, қан және қан түзілу ағзаларының аурулары мен жүйке аурулары. 

Кіріспе. Қазіргі уақытта қала тұрғындары антропогенді жүктеменің артуын сезінуде. Урбандалу үрдісінің қарқындылығы, автотраспорт санының артуы қоршаған орта мен тұрғындар денсаулығына әсер етуде. Қоршаған орта факторлары мен тұрғындар денсаулығының жағдайы арасындағы сандық байланысты бекіту мүмкін емес. Алматы республиканың ең ірі қаласы. Тұрғындардың жалпы саны 2014 жылдың 1 қаңтарында 1507,5 мың адамды құрады.

Қаланың ауа бассейніне стационарлы көздерден шығарылатын зиянды заттар көлемінің төмендегенмен экологиялық жағдайдың жақсаруы байқалмайды, бұл қала атмосферасын ластаушы автотранспорт

шығарындыларының үлесінің артуымен байланысты. Осы негізде қала ауа бассейнінің ластауы тұрғындар денсаулығына тікелей әсер ету мәселесі толығымен анықталмаған. Атмосфералық ауа ластануының тұрғындар денсаулығына әсіресе балалар денсаулығына әсері туралы жекелеген ауру класстары мен иммунологиялық жетіспеушілік бойынша зерттеу нәтижелері де бар.

Мақсаты: Алматы қаласы тұрғындарының денсаулық жағдайы мен атмосфералық ауаның химиялық ластануына гигиеналық сипаттама беру.

Зерттеу материалдары. Ауаның ластану жағдайы РММ «Казгидромет» соңғы 5 жылғы мәліметтері бойынша бағалау жасалды. Елді мекендегі ауаны ластаушы заттарды анықтауда ауа сапасының басты критерииі шекті рұқсат етілген концентрация мен референтті концентрация (максималды қауіп-қатер деңгейі) болды. Тұрғындардың денсаулық жағдайы жаппай әдіспен 2009-2013 жылдар аралығындағы медициналық ведомствалық статистикалық есеп бойынша тұрғындардың алғашқы аурушаңдық жағдайы зерттелді.

Зерттеу әдістері. Гигиеналық - санитарлық статистикалық әдіс пен қауіп-қатерді бағалау әдістемесі.

Зерттеу нәтижелері. Алматы қаласы ауа бассейнінің химиялық ластануын гигиеналық бағалау. ДДСҰ сарапшыларының ұсынысы бойынша елді мекендегі атмосфералық ауа сапасын бағалау үшін адам денсаулығына аса қауіпті басым заттар анықтау керек, бұл тізімге көлемі 10 және 2,5 микроннан аз өлшенген заттар кіреді (РМ10 және РМ 2,5, NOx, SO2 және озон О3). Атмосфералық ауа сапасының ұлттық мониторингі жүйесіндегі басым ластаушылардың тізіміне азот диоксиді мен күкірт кіреді. РМ10 және РМ 2,5 шаң фракцияларына нақты мониторинг республикада жүргізілмейді, тек кейбір қалаларда 2010 жылдан бастап РМ10 фракцияларына бақылау жүргізілуде. Алматы қаласында аталған заттарға әлі күнге дейін мониторинг жүргізілмейді.

Қазақстанда қолданыстағы нормативті құқықтық актілерде аталған фракцияларға гигиеналық нормативтер жоқ екендігі ескерсек, республикалық бақылау қызметінің қадағалауында аса қауіпті шаң фракцияларына бақылау жүргізілмейді.

2012 жылы ҚазҰМУ қауіп-қатерді бағалау зертханасы мен American University (США) қызметкерлері алғаш рет есепті әдіспен РМ10 және РМ 2,5 ортажылдық концентрацияларын Қазақстанның аса маңызды 14 қалаларында, оның ішінде Алматы қаласында анықтады. Осы мәліметтерге сүйене отырып Алматы қаласы атмосфералық ауасының сапасына әртүрлі модификацияланған шаң фракциялары деңгейіне бағалау жүргізілді. Отандық гигиеналық нормативтердің жоқтығына байланысты Ресей Федерациясының регламенттері қолданылды (Гигиеналық нормативтер ГН 2.1.6.2604-10).

Осылайша Алматы қаласы ауа бассейнінің химиялық ластануының сапасын бағалау келесі заттар бойынша жүргізілді: РМ10 және РМ 2,5, NO2 және SO2, яғни басым полютанттар. Алматы қаласы ауа бассейнінің сапасын бағалау аталған заттардың 2009-2013 жылдар аралығындағы ауадағы ортажылдық деңгейін анықтау арқылы жүргізілді (1 кесте).

1 кесте - 2009-2013 жылдар аралығында Алматы қаласының ауаны басым ластаушы заттарының ортажылдық концентрациялары

Ескерту: *норматив Ресей Федерациясында қабылданған, ** норматив Қазақстан Республикасында қабылданған.

Талдау жүргізілген барлық кезеңдерде Алматы қаласының ауасын басым ластаушылар тізіміндегі барлық заттардың көрсеткіштері норма деңгейінен артық болған, тек күкірт диоксидінің көрсеткіші төмен. Күкірт диоксидінің ортажылдық концентрациясы біршама артқанмен рұқсат етілген нормадан төмен. Қала ауа бассейнінің басым ластаушы заттарының ортажылдық концентрациялары гигиеналық нормативтермен салыстырылды. Қазіргі уақытта референтті концентрацияларды тиімді пайдалану - бұл қауіпсіз нормативті өлшемдер сияқты, яғни жалпы мойындалған қауіп-қатерді бағалау әдістемесі.

Осы негізде Алматы қаласы атмосфералық ауа сапасын бағалау тұрғындар денсаулығына қауіп-қатерді бағалау ұстанымы бойынша бекітілген деңгейлер арқылы ауаның басым ластаушы заттармен ластануын анықтадық.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Кенесариев У.И., Досмухаметов А.Т., Амрин М.К. Қазақстан қалаларының атмосферасының шаң бөлшектерімен ластануынан тұрғындар денсаулығына қауіп-қатерін бағалау. //Вестник КазНМУ. - 2013. - №3. - С.56-58.
2. Ussen Kenessariyev, Alexander Golub, Michael Brody, Askhat Dosmukhametov, Meiram Amrin, Aya Erzhanova, Dinara Kenessary. “Human Health Cost of Air Pollution in Kazachstan” // Journal of Environmental Protection. - 2013. - №4. - С.869-876.
3. Кенесариев У.И., Досмухаметов А.Т., Амрин М.К. «Респирабельные фракции как фактор смертности населения городов Казахстана» //Материалы XVII Материалы научной конференции «Здоровье семьи XXI век». - Пермь: 2013. - С.167-170.
4. «Методические указания по оценке риска воздействия взвешенных частиц атмосферы на здоровье населения». - Астана: 2006. - С.10.
5. «Руководство по оценке риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду». - М.: 2004. - С.116.
6. Фролов А.Б. Комплексная гигиеническая оценка аэрогенного риска бронхолегочной патологии населения промышленного города: автореф. дисс… канд. мед. - Оренбург, 2007. - С.19.