Алматы облысы қарасай аудандық ауыл тұрғындар арасындағы темекі шегу мен ішімдік ішудің кең таралуы

Жұмыстың максаты Казаксатан Республикасы Алматы облысы Қарасай ауДанДық ауыл тұрғынДары арасынДағы темекі шегу мен ішімДік ішуДің таралуын бағалау.

Зерттеу әдісі: Қазақстанның18-66 жас аралығындағы 600 ауыл тұрғындарына сауалнама жүргізу.

Алынған нәтижелер: Ауыл тұрғындарына жүргізілген сауалнама нәтижесі, ересек топтағы ауылдың тұрғындары темекі шегу мен ішімдік ішуді қолданады. Жасқа сай темекі мен ішімдікті қолданудың жас мөлшеріне сай тенденциясы бақыланады.Темекі мен ішімдік қолданудан бірқатар этникалық қажеттілік байланысы анықталды.

Кіріспе. ДДСҰ мәліметі бойынша, зиянды ішімдікті қодану белгілі фактордан 200 ден астам денсаулықтың аурулары мен жарақаттарының бұзылыстарына әкеледі, соған байланысты әлемде 3,3 миллион адам өледі,ол барлық өлім жағдайының 5,9% құрайды.Ішімдікпен байланысты барлық өлім жағдайының шамамен 25% 2039 жас аралығы құрайды.Жалпы әлемдік аурулар мен жарақаттардың 5,1% ішімдік анықтайды.

Темекіні қолдану өлімнің көшбасшы себебі болып саналады.

Әлемде темекіден 6 миллион адам көз жұмады,ол жүздеген миллиард экономикалық шығынды құрайды.Темекі шегетіндердің басым бөлігі Қазақстан сияқты ауыспалы экономикаға ауысқандардарда яғни, ерекше мәселесі- темекіні қолдану(84 пайыздан астам). Әлемде дамыған елдерге қарағанда, дамушы елдерде өнеркәсіп,темекі шегі мен ішімдік ішу араласып қолдануда. Жобалау бойынша, 2030 ж. осындай елдерде

Кесте 1 - Жас-жыныстыққұрылымтаңдамасы өлім жағдайының себебі темекі мен ішімдік болмақ.Темекі мен ішімдіктің таралуының Зерттеуіндегі әсерлі әдісіне әртүрлі топтан жасырын сауалнама жүргізу.

Зерттеудің қазіргі мақсаты Қазақстан Республикасы Алматы облысы,Қарасай аудандық ауыл тұрғындарының арасындағы темекі мен ішімдік қолдануын зерттеу.

Зерттеу әдісі және мағлұматтар. Қазақстан Республикасы Алматы облысы Қарасай аудандық 18ден 66 жас аралығындағы 600 ауыл тұрғынына сауалнама жүргіздік.Топты жас бойынша және басқа да сандық себептерімен салыстыру мүмкіндігі арқылы стратификация әдісі мынадай таңдама жасады.

Респонденттер құрамы әртүрлі: әйелдер 52% тен жоғары, еркектер - 47% құрады.

Сұралғандардан 98ден 105 ке дейінгі адамдар. сан бойынша бірдей 6 жас топты (Кесте 1).

Респонденттерді этникалық қажеттілігі бойынша улкен төрт этникалық топқа бөлді: қазақтар (22%), орыстар (19,2%), ұйғырлар(18,3%) жәнетүріктер (17,7%). Басқа этникалық топтар 22,9% құрайды. Әрбір он үшінші сұралған ауыл тұрғындары жоғарғы білімді, 42% орташа білімді, тұрғындардың 43% арнайы орташа білімді және 7% көбі орта білімді аяқтамаған. Зерттеуден алынған мәліметтер арнай статистикалық SPSS 16.0. программа пакеті арқылы өңделді. Параметрлік емес Chi-square (Х²).статистика әдісі арқылы сапалық көрсеткіш зерттелді.

Алынған нәтижелер. Ішімдікті қолдану.Сауалнама мәліметіне сәйкес, жергілікті ауыл тұрғындарының 51% ересектері ішімдік суларын қолданады. Олардың ішінде әрбір бесіншісі аптасына 2-3 рет,ал 1% ішімдікті күнде қолданады.Әрбір үшіншісі-айына 1-2 рет,ал әрбір оныншы респондент айына 3 реттен астам ішімдік қолданады.Айына 1 рет анда-санда ішетіндер тұлғалар 40% құрайды.

Көпшіліктің ішімдікті қолдануы 25тен 50 жас аралығында екенінәдебиеттер шолуында көрсетіледі. *3-9+ Сонымен қоса зерттеу нәтижелері жасына сай қолдануы артып бара жатқаныны көрсетеді. Ішімдікті қолдану тренді өсуде,керісінше логарифмдік теңдікке сәйкес y=6,3097ln(x)+44,081 и y=-5,643ln(x)+55,188жасына сай қолданбау тенденциясы төмендеуде.

Ішімдікті қолданатын көпшілік респонденттардың бөлігі 31-40 жас яғни, 62,5%.Олардың ішінде 3% күнде ішеді,ал 18-20 жастағылар 41,8% аз ғана.Сондықтан,ең соңғы айына 1 рет қолданғандар бар.Бірақ оларға осылай қолдану көп боп саналады.

Ішімдікті қолдану жасы өсуде,пикаға 31-40 жаста жетеді,ал 41-50 жас мөлшері төмендеуде,51-60 жас аралығы біршама жоғарлауда.. Топтағы 61-66 жастың әрбір үшіншісі аптасына 2-3 рет,екінші үштік айына 1-2 рет,ал үшінші үштік айына 1 рет қолданады.

Әр түрлі жынысына сәйкес белгілері бақыланады: әйелдер арасында ішімдік қолдану үлесі ерлерге қарағанда 6%төмен (48 де 54%). Және де ерлерде ішімдікті қолданудың бастапқыдағы орташа жасы әйелдерге қарағанда аз емес төмен. Сондықтан ішімдік суларын қолданудағы ең бастапқы жасы ерлерде 12 жас, әйелдерде 17 жасты құрайды. Ішімдік қолданудың ең жоғарғы жасы ер мен әйелде еш айырмасыз 29-30 жасты құрайды.

Сұрақтардың жауаптарына сәйкес ішімдікті қолдану көрсеткіші ренпонденттер арасында күнде ішетіндер 1% құрайды.

Әрбір оныншы респондент тұлғасы ішімдікті қолдануда аптасына 3 рет ішеді (9,8%), ал әрбір бесінші респондент аптасына 2-3 рет ішеді (19,6%). Ішімдікті айына 1-2 рет колданатындар 28,8% құрайды. Айына 1 рет анда-санда ішетіндер тұлғалар шамамен 40% құрайды. Ерлер арасында ішімдікті қолдану1% көбі күнделікті қолданады. Әйелдер арасында мұндай болмаған. Респондентгер арасында әйелдер 7,1 ал, еркектер 5,9 %. құрап, еркектер ішімдікті аптасына 3 реттен көп қолданатындарын көрсетті. Және де айына 1-2 рет шегетіндерден ер адамдардар әйелдерге қарағанда 6% көбірек қолданады.

Бірақта әйелдер арасында аптасына 2-3 рет ішімдік қолданатындар- 27% ал, ерлер 16,3% құраған. Өткен ғасырдың бел орасын алатын болсақ, әлемде этникалық әсер мен ішімдік қолданудың әртүрлі зерттеулер зерттелген *7-9+. Зерттеуге тұрғындардан сауалнама алу және де клиника-биохимиялық, гентикалық зерттеулерді жатқызды.

Сауалнама сәйкес ішімдіктің қодануы этникалық қажеттілікке әсері етеді. Ішімдік көп мөлшерде қолданудан орыс және қазақ этникалық топтары 56%, ал аз мөлшерде қолданудан түрік этникалық тобы 42% құрады. Ұйғырлар ішімдік ішуден 48%, ал қалған этникалық топтар 55% құрайды. Талдау бойынша ішімдік қолданудың жас мөлшері этникалық қажеттіліке байланысты. Егер ішімдік қолдануда жас мөлшері бойынша түрік этникалық тобы 22,13±4,59 жасы минимальды және максималды 16 мен 30 жасты құраса, ал орыс этникалық тобының жас мөлшері 19,1±3,00 жас, ол минимальды және максимальды жастың 12 мен 28 (таблица №2). Қазақ этникалық тобының жасы жоғарғы көрсеткіште. Селолықтардың ұйғыр және басқа этникалық топтары минимальды және максимальды жас көрсеткіші орташа болған. Жалпы ішімдік қолданудың орташа жасы 19,83±3,59, минималды және максимальды -12 мен 30 жасқа сәйкес.

Таблица 2 - Этникалық топтағы респонденттердің ішімдік ішуге байлануының жас мөлшері

Ішімдік қолдануды қарастырғанда этникалық Ішімдікті күнде қолданушы респонденттер арасында қажеттілікке әсeрлері мен ішімдік ішуде жиілік (кесте 3). орыс (5%) және қазақ этникасы анықталған.

Кесте 3 -Ауыл тұрғындарының ішімдік қолданудың байланысы этникалық қажеттілікте (абс. Саны / мөлшері %)

Осы этникалық топтар арасында ішімдікті аптасына 3 рет қолданатын жоғарғы пайызды респонденттерден орыстар құрайды. Ішімдікті аптасына 2-3 рет ен көп қолданатын басқа этникалық топтар– 28,1%, ал ен аз қолданатын этникалық топтар ұйғырлaр 10,9%.

Респонденттерден ішімдікті ен көп пайызды анда- санда ішетіндерден айына 1 рет ұйғырлар (61,8%) және түріктер (55,3%), ал аз қолданатын респонденттерден қазақтар (22,5%) және орыстар (28,3%).

Сондықтан сауалнама мәліметін талдау барысында, ішімдіктк қолданудын бірқатар этникалықта дәстүрдін зияндылығына байланысты. Мәдени дәстүрдін орыс халқында ішімдік сулары ұлттық менюларында ерекше орын алады.

Қазақ этносында религия ислам жоғарғы толерантты болсада,ішімдікті қолдану қазақ этникалық тобында жоғарғы пайызды көрсетіп тұр.Ұйгыр және түрік халықтары религияны жоғарғы дәрежеде ұстанғандықтан ішімдік суларын қолдану оларда тыйым салынған.

Темекі шегу. Денсаулық детерминатынын басты және адамға қолайлы болып келетін темекі зиянды нәрсе боп табылады,әдебиет мәліметтерінде темекі аурушандық пен өкпе ісігінін өліміне алып келеді. Ауыл тұрғындарын сұрау барысында тұрғындардын 51% тартпаған,14% темекіні тастаған,ал 35% темекіні әліде тартуда (сурет. 4). Ерлердің темекі шегу үлесі жоғары- 64%, яғни 9% әйелдерге қарағанда. Темекі шекпейтіндерден ерлер– 77%, әйелдер 21%. Темекі шегуді тастаған ерлер мен әйелдер тен15 және14%. Сауалнама нәтижесі темекі шегудін жас мөлшері ұлғаюда екенін атап көрсетті. Темекі шегушілердін саны логарифмдік сызықта өсімі төмендеуде (y=8,1158ln(x)+26,434) , ешқашан тартпағандар (y=-22,72ln(x)+75,583). Логарифмдік сызықта темекіні тастадым мен темекі тарту қатар сызықта,рет бойынша төмен (y=15,273ln(x)-2,748).

Ауыл тұрғындарынын респонденттер арасында көп темекі шегу үлесі 51-60 жас -54% құрайды. Одан төмен темекі тартатын 31-40 жас және 41-50 жасты 7% құрайды. Топта 18-20 және 21-30 жас темекі шегуші респонденттер 23 және 24% құраса, 61-66 жастағылар 16% құрайды. Жас өсіп кележатқан топтардан 18-20 жас 77%, ал21-30 жастағылар 75% құрайды. Респонденттер арасында темекі шекпейтіндер 51-60 және 41-50 жас 33 және 35% құрайды

Темекі тастаушылардын көп бөлігін 61-66 жас және 41-50 жас -– 33% және 19% құрайды. Жастар арсында 21-30 жас– 4% құрайды. Мәліметтер көрсетілімі бойынша темекі шекпейтіндердін 56% ұйғыр этнотобы және басқа да этнотоптар құраса, ен аз мөлшерді қазақтар 42% құрайды. Ал керісінше темекі тартатын 44%-ды қазақ этнотобы құраса, 31%-орыс және басқа этнотоптар құрайды. Түрік және ұйғыр этнотоптарында темекі тартушылар 36 және 34% құрайды.

Темекі тартатын 212 респондентгер арасында 22% темекіні 20 жыл тартқандар болып саналады. Темекі тартатындардын 73,1% 5 жыдан көп тартқан, ал 27% темекіні 5 жылдай тартқан. Күніне 20 темекі тартатын ерлер әйелдерге қарағанда 4 есе көп. Әйелдердін жартысы күніне кемінде 5 темекіден кем емес тартады,ол ерлерде 28% құрайды.

Темекі шегудін орташа жастық тенденция жиілігі өсуде. Темекі тартатын респонденттердін 18-20 жас аралығындағы топтарда 15-20 темекі тартатындар байқалмайды, ал күніне 5 темекі тартатындар 43% құрайды. Ал,21-30 жастағы жастарда күніне 20 темекі шегушілер 43%,ал 5 темекі шегушілер 35%.

Қорытынды.Ауыл тұрғындарындағы ересектердін көп бөлігі ішімдікті айына анда-санда 1рет немесе 1-2 рет қолданады. Олардын көп бөлігі – 25 тен 50 жас аралығы. Ішімдікті ен минимальды жас дегенде 12жас, ал максимальды 17 жаста қолданған. Ішімдік ішудін жасқа сай өсу тенденциясы бақылануда. Сондықтан сауалнама мәліметін талдау барысында, ішімдікік қолданудын бірқатар этникалық дәстүрдін зияндылығына байланысты. Мәдени дәстүрдін орыс халқында ішімдік сулары ұлттық менюларында ерекше орын алады.

Қазақ этносында религия ислам жоғарғы толерантты болсада,ішімдікті қолдану қазақ этникалық тобында жоғарғы пайызды көрсетіп тұр. Ұйгыр және түрік халықтары религиялны жоғарғы дәрежеде ұстанғандықтан ішімдік суларын қолдану оларда тыйым салынған.

Сауалнама көрсеткендей ауыл тұрғындарынын біраз бөлігі темекі шегетіндер екенін көрсетті. Темекі шегетіндердін бөлігі жасқа мөлшеріне сәйкес тартуы, жынысқа, этникалық қажеттілікке байланысты екенін талдау нәтижесі анықтады. Алынған мәліметтер темекі шегетіндердін өсу тенденциясы жасқа сәйкес яғни, 51-60 жастан жоғары жәнетемекі шегетін ерлер 64% бен әйелдер 9% екенін көрсетеді. Темекі шегетіндердін көп бөлігі қазақ этникалық топтары, ал аз шегушілер орыс және басқа этникалық топтары енені анықталды. Зерттеу нәтижесі ішімдік мен темекіні қолданудын ауыл тұрғындарында ен өзекті мәселе екенін көрсетті.

Әдебиеттер тізімі

1. Глобальный доклад ВОЗ о положении в области алкоголя и здоровья 2014г.. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112736/1/9789240692763 eng.pdf?ua=1. Доступ сделан 04.06.2014.
2. Доклад ВОЗ о глобальной табачной эпидемии, 2011. – Женева: 2013. – 164 с.
3. EmbersonJ.R.,ShaperA.G., WannametheeS.G., Morris R.W., Whincup P.H. Alcohol Intake in Middle Age and Risk of Cardiovascular Disease and Mortality: Accounting for Intake Variation over Time // Am. J. Epidemiol. (1 May 2005)161 (9): 856- 863.doi:10.1093/aje/kwi111
4. ChenW.Y.,RosnerB., HankinsonS.E., ColditzG.A., WillettW.C.Moderate Alcohol Consumption During Adult Life, Drinking Patterns, and Breast Cancer Risk JAMA.2011;306(17):1884-1890. doi:10.1001/jama.2011.1590.
5. Hvidtfeldt U.A., Tolstrup J.S., Jakobsen M.U., Heitmann B.L., ĜгøпЬæк M. et al. Alcohol Intake and Risk of Coronary Heart Disease in Younger, Middle-Aged, and Older Adults Circulation. 2010; 121: 1589-1597.
6. Hansel B,ThomasF,PannierB,BeanK,Kontush A, Chapman M J,Guize L andBruckertE. Relationship between alcohol intake, health and social status and cardiovascular risk factors in the urban Paris-Ile-De-France Cohort: is the cardioprotective action of alcohol a myth? European Journal of Clinical Nutrition.64, 561-568 (June 2010) | doi:10.1038/ejcn.2010.61
7. Otero-SabogalR,SabogalF^rez-Stable EJ,Hiatt RA. Dietary practices, alcohol consumption, and smoking behavior: ethnic, sex, and acculturation differences Journal of the National Cancer Institute. Monographs[1995(18):73-82]
8. Caetano R., Clark C.L. Tam T. Alcohol consumption among racial/ethnic minorities: Theory and research. // Alcohol Health & Research World, Vol 22(4), 1998, 233-238.
9. Behrens U.J.,WornerT.M.,BralyLF., SchaffnerF., LieberC.S.Carbohydrate-deficient Transferrin, a Marker for Chronic Alcohol Consumption in Different Ethnic Populations // Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 1988Vol. 12, № 3,p. 427–432.