Қазіргі таңда оқушыларға ортопедиялық нормадан жоғары салмақтағы сөмкелерді алып жүруге тура келеді. Мектеп құралдарының ауырлық мәселесі толық зерттелмеген. Бұндай жүктемелердің жас ағзаға кері әсері әртүрлі және кейде денсаулық жағдайына қауіп төндіруіде мүмкін. Зерттеу Алматы қаласы оқу мекемелерінің 3 және 4 сынып оқушылырының арасында жүргізілген. Қысқы және көктемгі кезеңде, барлық оқу аптасы аралығында мектеп құралдары салмағын өлшеу жүргізілді. Зерттеу кезінде құралдардың орта салмағы рұқсат етілген ортопедиялық нормадан (10%) жоғары екені анықталды және 14% құрайды. Қыздарда құралдар салмағы орташа есеппен ұлдар құралдарынан жоғары. Қысқы мезгілде ортопедиялық нормадан жоғары 40% оқушылар 4 кг жоғары құралдар, ал көктемде 27% оқушылар 4 кг жоғары құралдар ұстайды. 30 кг дейінгі негізгі топта шамамен оқушылардың 77%-да оқу құралдарының салмағы рұқсат етілген нормадан жоғары, 31-40 кг-дық негізгі топта -37%, 41-50 кг-дық негізгі топта 5%, 50 кг жоғары негізгі топта 8% оқушыларда мектеп құралдарының салмағы нормативтен жоғары.
Кіріспе: Қазақ еліміздің салауатты өмір салтын қалыптастыру кезеңі тусында - дені сау урпақты тәрбиелеп өсіру, мемлекетіміздің және әрбір азаматтың парызы және алға қойған мақсаттарының бірі болып табылады.
Баланың денсаулық жағдайы көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде бүгінгі біздің тоқталып отырған әлеуметтік фактор мен мектептік факторына байланысты бастауыш сыныптарда оқитын оқушылардың денсаулығына аспалы сөмкенің әсерін бағалау қазіргі уақыттағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Төменгі сыныптағы оқушылардың мәжбүрлі түрде партада узақ отыруы, ауыр аспалы сөмкелерді асынуы, сонымен қатар бір иықпен көтергенде көбінесе омыртқалардың қисаюы дамиды. Жалпыға белгілі ауруды емдегеннен гөрі, алдын алған жөн. Әлі дурыс жетілмеген ағзаны артық ауыр салмақпен жүктеуге болмайды. Артық салмақпен
ағзаға ауырлық түсірсе буынмен омыртқаға кері әсерін тигізуі мүмкін. Берілетін салмақ баланың бойына, салмағына, жасына жалпы дене бітіміне сәйкес болуы тиіс. Бастауыш мектеп, 3-4 сынып оқушыларына берілетін ауырлық 2-2,5 кг-нан аспауы қажет, яғни құрал жабдық салынған аспалы сөмкесі бала салмағының 10 пайызын ғана құрауы керек. [3] Балалар үшін арқаға және иыққа таралатын салмақ біркелкі болуы маңызды. Ал кері жағдайда сколиозға және омыртқадағы ауру сезіміне әкелуі мүмкін. «О безопасности продукции для детей и подростков» атты СанЕжәнеН (2.4.7 1.12651-10) және Біріккен Одақтың Техникалық регламентіне (ТР ТС 007/11) байланысты бастауыш сынып оқушылыарына арналған аспалы сөмкенің құрал жабдықсыз салмағы 600-700 гр жоғары болмауы қажет[1].
Күнделікті сабақ барысында бастауыш сынып оқушылыарына арналған аспалы сөмкенің құрал жабдықтарымен берілген нормадан бірнеше есе жоғары.Сонымен қатар бастауыш сынып оқушылары қосымша дене шынықтыру сабағына және мектепке қосымша аяө киім және спорт кимін ала жүреді.
Ескерте кететін жағдай біріншіден бастауыш сынып жасындағы балаларға бір иыққа арналған сөмкені тағуға болмайды, олар міндетті түрде екі иықты (ортопедиялық сөмке) тағулары тиіс. Ортопедиялық сөмкелер баланың арқа бұлшық еттері мен кеуде омыртқаларының бұлшық еттерін нығайтады. Тыныштық және қозғалыс кезінде арқаны тік ұстауды қамтамасыз етеді. Емдік профилактикалық қасиетке ие омыртқаға және буынға түсетін ауырлақ күшін реттейді. Ортопедиялық сөмкелердегі жалпақ белдігі мойын, арқа және иық буынындағы дүрыс физиологиялық байланысты қамтамасыз етеді Бұл шаралардың барлығы тірек- қимыл аппаратымен тұтас ағзаның дүрыс жұмыс жасауына кепілдік береді. Сөмкені дүрыс таңдау және ауыр салмақтың алдын алу балалардағы көптеген аурулардың алдын алуына септігін тигізеді. Осы мәселе бойынша ақпараттарды жинастыру кезінде шетелдік әріптестердің баспалары арасында, сонымен бірге, ТМД елдерінің құрамына кіретін елдерде осыған тән зерттеулер болмағандығы анықталды. Сондықтан да осы үсынылып отырған мәселені зерттеуге қажеттілік туындап отыр.
Зерттеу жүмысының мақсаты бастауыш мектептің 3-4 сынып оқушыларының денсаулығына аспалы сөмкелердің ауырлығын бағалау апта күндерін және жыл мерзімін есепке ала отырып, гигиеналық үсыныстар беру, аспалы сөмкелерді дүрыс таңдау бойынша санитарлық ағарту, насихат жүмыстарын жүргізуді және жалпы қоғамды ақпараттандыруды қамтамасыз етеді.
Зерттеу материалдары мен әдістері
Зерттеуге Алматы қаласының Бостандық және Жетісу ауданының мектептеріндегі бастауыш мектептің 3-4 сынып оқушыларының оқу апта күндері мен жыл мерзімдеріне байланысты құрал-жабдықтар салынған аспалы сөмкелер мен қүрал-жабдықсыз аспалы сөмкелердің салмағына бақылау жүргізіледі. Аспалы сөмкелерді қолдану бойынша оқушыларға сауланамалар жүргізіледі. Сонымен қатар, түрғылықты жері бойынша оқу мекемелері мен емханаларда оқушылардың медициналық құжаттарымен жұмыстар жүргізіледі.
Алынған нәтижелер мен материалдар: Бастауыш сынып оқушыларына қатысты аспалы сөмкелердің салмағының өзгермелі көрсеткіштері көрсетілген.
Кесте 1 - сыныптардың бірлескен кестесі * мектеп
|
Мектеп |
барлығы |
||
|
гимназия |
жалпы білім беру мектебі |
||
|
сынып 3 сынып жиілігі |
128 |
86 |
214 |
|
% |
55,4% |
46,5% |
51,4% |
|
4 сынып жиілігі |
103 |
99 |
202 |
|
% |
44,6% |
53,5% |
48,6% |
|
барлығы жиілігі |
231 |
185 |
416 |
|
% |
100,0% |
100,0% |
100,0% |
- кестеде Алматы қаласының Бостандық ауданындағы гимназия және Жетісу аудандағы жалпы білім беру мектебі алынды. Гимназиядан 231 оқушы және жалпы білім беру мектептен 186 оқушы алынды. Зертеушілердің жалпы саны 416 оқушыны құрайды.
Кесте 2 - жынысы бойынша бірлескен кестесі * мектеп
|
Мектеп |
барлығы |
|||
|
гимназия |
жалпы білім беру мектебі |
|||
|
Жыныер |
жиілігі |
114 |
69 |
183 |
|
сы |
% |
49,4% |
37,3% |
44,0% |
|
қыз |
жиілігі |
117 |
116 |
233 |
|
% |
50,6% |
62,7% |
56,0% |
|
|
барлығы |
жиілігі |
231 |
185 |
416 |
|
% |
100,0% |
100,0% |
100,0% |
|
- кестеде жынысы бойынша гимназия мен жалпы сандық көрсеткіші мен пайыздық көрсеткіштері
білім беру мектептердегі ер бала мен қыз балалардың берілген.
Кесте 3-жылмерзміне байланысты бірлескенкесте*Мектеп
|
мектеп |
барлығы |
|||
|
гимназия |
жалпы білім беру мектебі |
|||
|
Жыл |
қыс жилігі |
116 |
93 |
209 |
|
мерзімі |
% |
50,2% |
50,3% |
50,2% |
|
года |
көктем жиілігі |
115 |
92 |
207 |
|
% |
49,8% |
49,7% |
49,8% |
|
|
Барлығы |
жиілігі |
231 |
185 |
416 |
|
% |
100,0% |
100,0% |
100,0% |
|
- кестеде жыл мерзіміне байланысты, яғни қыс, көктем айларындағы зерттелген бастауыш сынып оқушыларының нәтижесі келтірілген.
Кесте 4 - Бастауыш мектеп сынып оқушыларының аспалы сөмке қүрал жабдықтарының салмағы
|
Сөмкелердің салмағы |
Апта күндері |
|||||
|
дүйсенбі |
сейсенбі |
сәрсенбі |
бейсенбі |
Жүма |
сенбі |
|
|
2 кг-ға дейн |
28 |
12 |
6 |
7 |
13 |
157 |
|
6,7% |
2,9% |
1,4% |
1,7% |
3,1% |
37,7% |
|
|
2,1-3 кг |
64 |
69 |
51 |
85 |
78 |
139 |
|
15,4% |
16,6% |
12,3% |
20,4% |
18,8% |
33,4% |
|
|
3,1-4 кг |
139 |
169 |
175 |
168 |
174 |
82 |
|
33,4% |
40,6% |
42,1% |
40,4% |
41,9% |
19,7% |
|
|
4,1-5кг |
139 |
139 |
144 |
120 |
117 |
32 |
|
33,4% |
33,4% |
31,6% |
28,8% |
28,2% |
7,7% |
|
|
5,1 кг жоғары |
46 |
27 |
40 |
36 |
33 |
6 |
|
11,1% |
6,5% |
9,6% |
8,7% |
8% |
1,4% |
|
- кестеде - зерттеуге алынған бастауыш сынып оқушыларының аспалы сөмке қүрал жабдықтары салмағының сандық және пайыздық көрсеткіштерінің нәтижелері алынған.
Қортындылай келгенде жүргізілген зерттеу бойынша келесі нәтижелер алынды:
Зерттеу барысында аспалы сөмкелер қүрал жабдықтарымен салмағының орта көрсеткіші 14% қүрады, яғни, (10%) артопедиялық рүқсат етілген нормадан жоғары.
Ал қыз балаларда аспалы сөмкелердің салмағы ер балаларға қараганда орта есеппен әлде қайда жоғары.
Қыс мезгілінде мектеп оқушыларының 40% -ның аспалы сөмкелерінің салмағы 4 кг жоғары болған, ал көктем мезгілінде мектеп оқушыларының 27 % аспалы сөмкелерінің салмағы 4 кг жоғары екені анықталған.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- ҚР үкіметінің қаулысы 30 желтоқсан 2011 жыл 31684 «Об утверждений санитарных правил «Санитарноэпидемиологических требований к обьектам воспитание образования детей и подростков»». 2011.
- В.Р.Кучма Г.И. Гигиена детей и подростков. Учебник. - М.:ГЭОТАР-Медиа, 2010. - С.215.
- Кенесариев Ү.И. авторластармен бірге. «Жалпы гигиена» оқулығы. - Алматы: 2012. - 360 б.
- Технический регламент Таможенного Союза (ТРТС 007/11) «О безопасности продукции для детей и подростков»
- http://www.vedu.ru/news-skolko-dolzhen-vesit-ranec-shkolnika/