Нармативті қүжатта көрсетілген белгілі еріткіштердің көмегімен дәрілік өсімдік шикізатынан(ДӨШ) алынған бөліндіні буландырғаннан кейін алынған қүрғақ қалдықтың салмағын экстрактивті заттар деп айтамыз. Әсер етуші заттардың сандық анықтау әдістері анықталмаған немесе биологиялық белсенді заттар(ББЗ) комплексі әсер еткенде шикізатта экстрактивті заттарды анықтау жүргізіледі.
Біздің тәжірибеміздің мақсаты: Дэрілік есімдік шикізаты құрамындағы экстрактивті заттарды анықтауда шетел фармакопеялары мен қатар отандық фармакопеяны салыстыра отырып талдау жүргізу.
Дэрілік есімдік шикізатының сапасына ^šылатын отандық фармакопеялық талаптарды, сонымен қатар алдыңғы қатарлы шетел фамакопеялық талаптарымен үйлесуіне қарай қажеттілік туындауына баšланысты дэрілік есімдік шикі затының сапасын керсететін белгі ретінде экстрактивті заттардың мелшерін анықтаудағы эдістердің модернизациясын жүргізу. Зерттеудің нэтижесі жалпы фармакопеялық мақалада керсетілген , бүгінгі таңда қолданылатын стандарттар боšынша толтырылды. Экстрактивті заттардың ^рамына-сэšкес экстрагентті қосу арқылы беліп алынатын БАЗ-дың барлық мелшерін сипаттаšтын белгі, ДӨШ сапасын бақылаудағы жеке фармакопеялық бабында керсетіледі. Кеп жаздаšда экстрагент ретінде су немесе спирт қолдана отырып (тұнба, тұндырма, қайнатпа, шарбат) алуға болады, мысалы; шүйгін шептің тамыры мен тамыр сабағы, тұймедақ гүлдері, бақ-бақ тамыры ж.т.б(1кесте).
Талдау әдістері : Жалпы фамакопеялық мақаланы (ЖФМ) құрастыру кезінде бүгінгі таңда қолданылатын мемілекеттік фармакопея 11(МФ) басылымы, «ДӨШ-гі экстрактивті заттарды анықтау» талаптарының шетел фармакопеясымен АКШ,¥лы Британия , сондаяқ Беларус жэне Қазахстан Республикасы(ҚР) мемілекеттік фармакопеясы сэšкестİгİне талдау жүргізілді. Шикізаттан БАЗ экстракциялау белме температурасында немесе кыздыру аркылы ДӨШ-тен қандайда бір дэрілік қалып алынуына баšланысты жүргізіледі.(2 кесте).
ДӨШ-тен алынатын Дэрілік қалып(ДҚ) түріне баšланысты ЖФМ- ға соның ішінде ҚР МФ-на экстрактивті заттарды анықтауды 3- эдіс арқылы талдау жүргіздік: енгізілген 1-ші әдіс: саңлауларының елшемі 1 мм електен ететін, шамамен 3г майдаланған ДӨШ-ның жер үсті белігінің (дэл елшенген) ыспыланған колбаға салады, оған 50мл экстрагент қосады, колбаны тығынмен жабады, 0,01г деšİнгİ дэлдікпен елшеšдİ жэне 1 сағатқа қалдырады. Одан соң колбаны кері суытқышқа қосады, 2 сағ боšы қыздырады. Колбаны суытады, тығынмен жабады, елшеšдİ жэне массаның шығынын экстрагентпен толықтырады. Колбаның ішіндегісін мұқият шайқайды жэне қағаз сүзгі арқылы құрғақ колбаға сүзеді. 20мл сүзіндіні құрғақ жэне дэл елшенген фосфор табақшасында су моншасында буландырады. Құрғақ қалдықты тұрақты массаға деšİн 102,5+2,5 оС температурасында кептіргіш шкафта қүрғатады, содан соң 45 мин боšы эксикаторда суытады жэне елшеšдİ. 2-ші әдіс: Бұл эдісте ДӨШ-ның жер асты белігінің 1мм електен ететін, шамамен 3г майдаланған (дэл елшенген) ыспыланған колбаға салады, оған 50мл экстрагент қосады, колбаны тығынмен жабады, 0,01г деšİнгİ дэлдікпен елшеšдİ жэне 1,5 сағатқа қалдырады. Одан соң колбаны кері суытқышқа қосады, 3 сағ боšы қыздырады. Колбаны суытады, тығынмен жабады, елшеšдİ жэне массаның шығынын экстрагентпен толықтырады. Колбаның ішіндегісін мұқият шайқайды жэне қағаз сүзгі арқылы құрғақ колбаға сүзеді. 25мл сүзіндіні құрғақ жэне дэл елшенген фосфор табақшасында су моншасында буландырады. Құрғақ қалдықты тұрақты массаға деšİн 102,5+2,5 оС температурасында кептіргіш шкафта құрғатады, содан соң 45 мин боšы эксикаторда суытады жэне елшеšдİ. 3-ші әдіс: ДӨШ-тен экстрактивті заттарды беліп алу үшін экстрагенттер ретінде 70% этил спиртін қолданып зерттеу жүргіздік, себебі бұл еріткіш түндырма алуга жиы колданылады. Бұл эдістеде 1-2 эдістер боšынша жұмыс жасадық, спирттің ұшқыш қасиетіне баšланысты, экстрактивті з аттарды толық аны қтауға мүмкіндік бермеді.
Қорытынды: осы эдістерді жэне Шетел фармакопеяларының жасаған тажірибелерімен салыстыра отырып экстрагентке жэне алынған ДӨШ-ның қай белігіне зетрреу жасауға баšланысты кеткен уқытпен, жэне дэл елшеммен алынған экстрактивті затты салыстыра отырп , ҚР МФ-ның 1, 2-ші эдэсінің керсеткішін жоғары деп таптық.
|
Кесте 1 - Экстрактивті заттарды анықтауға қолданылатын экстрагенттер(1-кесте) |
|
|
Экстрагент |
ДӨШ |
|
Тазартылған су 15% этил спирті |
Бақ-бақ тамыры,Бүйрек шаšынын жапырағы , кекше гүлдің тамыры мен тамыр сабағы Жүгері дэңектер мен шашақтары |
|
30% этил спирті |
Сасықшеп шебі |
|
50% этил спирті |
Мэңгіш қабығы |
|
70% этил спирті |
Тырнақгүл гүлі, ащы жусан шебі, жұмыршақ шебі, шүйгін шеп тамыры мен тамыр сабағы |
|
0.25%аммияк ертіндісі |
Мия тамыры |
Кесте 2 - ДӨШ құрамындағы экстрактивті заттарды анықтауға арналған фармакопея талаптары (2 кесте)
|
фармакопеялар |
Шикізат саны |
Ұсақталған шикізат дэрежесі |
Еріткіш саны |
Экстракция уақытындағы шарттары |
Буланған фильтрат саны |
|
МФ XI |
1г |
Сито 1мм |
50мл экстракт |
Бөлме темп. 1сағ тундыру,2сағ элсіз қаśнату |
25мл |
|
Беларусь МФ |
1г |
Сито 1мм |
50мл экстракт |
Бөлме темп. 1сағ тундыру,2сағ элсіз қаśнату |
25мл |
|
1эдіс |
Ірі ұнтақ |
100мл спирт |
25мл |
||
|
АКШ 2эдіс |
4г |
Ірі унта қ |
100мл спирт |
Бөлме темп. 8сағ араластыру,содан кеŚíн 18 сағ бөлме темп.араластыру |
25мл |
|
Британ фармакопеясы 2007 |
5г |
Ірі унта қ |
100мл спирт |
Жалпы уақыт-24 сағ бөлме темп. араластырып, |
25мл |
|
1эдіс |
1г |
Сито 1мм |
50мл экстракт |
Бөлме темп. 1сағ тундыру, 2 сағ элсіз отта қа^ |
20мл |
|
2эдіс |
10г |
Сито 1мм |
100мл тазартылған су |
Қаśнаған су моншасында 15 мин қыздыру, бөлме темп. 15мин тұндыру |
25мл |
|
3эдіс |
1фильт-пакет |
Фильтр -пакетте шикі зат 2мм |
100мл тазартылған су |
Қаśнаған су құя, 15мин (гүл, жапырақ,шөп) немесе30мин(қабық, жеміс , жер асты органдары)тұндыру |
20мл |
|
Қазақстан фармакопеясы |
10г |
Ірі ұнтақ |
100мл тазартылған су |
Жалпы уақыт 20сағ бөлме темп. араластару |
25мл |
|
1эдіс (ДӨШ жер үсті бөліктері) |
3г |
Сито 1мм |
50мл тазартылған су(бөлме температурасында) |
Қаśнаған су моншасында 15мин қыздыру.бөлме темп. 15мин тундыру. |
20мл |
|
2 адіс (ДӨШ жер асты бөлктері) |
3г |
Сито 1мм |
50мл тазартылған су(бөлме температурасында) |
Қаśнаған су моншасында 15мин қыздыру.бөлме темп. 20мин тундыру. |
25мл |
|
3 адіс (ДӨШ жер асты бөлігі) |
3г |
Сито 1мм |
50мл 70 % этил спири |
бөлме темп. 15мин тундыру. |
20мл |
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Беседина Н.А. Исследование по стандартизации измельченного лекарственного растительного сырья его водных извлечении: Авторев. Дис. Конд. Фарм.наук. - М.: 2007. - 24 с.
- Государственная фармокопея Республики Беларусь. - Минск: 2006. - т.1. - 242с.
- Государственная фармокопея СССР. Изд.,вып.1.Общие методы анализа/М3 СССР. - М.:Медицина, 1987. - 336 с.
- ОСТ 91500.05.001-00 «Стандарты качества лекарственных средств. Основные положения».
- Сорокина А.А. Теоретическое и экспериментальное обоснование стандартизации настоев, отваров и сухик экстрактов из лекарственного растительного сарья: Автореф. дис. докт. фарм. наук. - М.: 2002. - 46 с.
- Государственная фармокопея Республики Казахстан №131 - З. - Т 1. - С. 564.
- British Pharmacopeia 2007.-Vol. IV, Appendix XI B. Ethanolsoluble Extractive.
- The Unitend States Pharmacopeia, USP 30/NF 25. General Chapters, «561» Articeles of botanical origin - methods of analysis, Alcohol-Soluble Extractives, Water - Soluble Extractives.