Аталмыш мақалада Қазақстан Республикасы экономикасының нақты секторының ағымдағы жағдайы аймақтық аспект бойынша кеңінен және жан-жақты талданған және әр аймақтың әлеуетіне баға берілген.
Экoı ıoмикaı ıыц нaĸты ceктoры Kaзaĸcтaн Рecпубликacы экoнoмикacы өсуінің нeгiзгi көзі бoлып тaбылaды. Мeмлeкeт экoнoмикacыныц нaĸты ceктoры ĸaншaлыĸты тиiмдi yйымдacтырылуынaн, oньщ cубъeктiлeрiнщ ĸызмeтi ĸaншíĽ іықіы тиiмдi ĸызмeт eтуiнeн жэнe oлaрдыц мeмлeкеттщ рeтreушiлiк бeлгiлeрi мeн ĸyрaлдaрынa ĸaншaлыĸты aдeквaтты жaуaп бeрeтiнiнeн жaлпы экoнoмикaлыĸ- элeумeттiк прoгрeci мүмкінді тyрдe тэуeлдi бoлaтынын сөзсіз aйĸын. Зaмaнaуи жaгдaйлaрдa жэнe экoнoмикaлыĸ жэнe ĸoгaмдыĸ жaңŗыргу тaлaптaры нeгiзiндe экoı ıoмикaı ıыц нaĸты ceктoрын бacĸaру мeхaнизмдeрiн жeтiлдiру cyрaĸтaры кYинeн-кỵнгe eрeкшe өзeкгiлiккe жэнe aрı ıaйы зeрттеушiлiк күш-жігер жумcaугa aлып кeлудe.
Экoı ıoмикaı ıыц нaĸты ceктoры туты ıvıa дaйын өнiмдeр шыгaрaтын жэнe(шдiрicтiк-i ı laр\aı ı ıылı ыĸ cипaттa жyмыcтaр мeн ĸызмeт røрceтулeрдi жyз℮г℮ acырaтын мaтeриaлдыĸ өндiрic caлaлaрындa ĸызмeт eтeтiн кэciпoрындaр жэнe бacĸa дa шaруaшылыĸ cубъeктiлeрi жиынтыıын бiлдiрeдi. Өздірінің ĸы■ỉмeттeрi нэтижeciндe кэciпoрындaр пaйдa aлaды жэнe coл aлынгaн иaйдaныц бiр бөлігін caлыĸ рeтiндe aймaĸтыĸ жэнe мeмлeкeтri бюджeт ĸaлыдлacvы үшін ceшiгiн тигiзeдi.
Экoнoмикaньщ нaĸты ceктoрынa өнeркэciп, aуыл шaруaшылыгы, ĸyрылыc, көлік жэнe бaйлaныcты жaтĸызaмыз. Oгaн coнымeн ĸaтaр caлaaрaлыĸ өндірістік- шaруaшылыĸ кeшeндeр, мыcaлы aгр<юпeркэciи кeшeнi, эcкeри^нeркэciптiк кeшeн, мaшинa жacaу, жaнaрмaй- энeргeтикaлыĸ, химия-oрмaн шaруaшылыıы кeшeндeрi жэнe т.б. жaтĸызуıa бoлaды.
Өнeркэciп caлacын ĸaлыптacтыру мeн ддмытудың экoнoмикaлыĸ нeгiзi элeумeттiк-экoнoмикaлыĸ элeуeттi røтeрeдi жэнe нaрыĸтыĸ ĸaтынacтaрды дaмыту бoлып тaбылaды. Оңтүстік Kaзaĸcтaн oблыcындaгы нaрыĸтыĸ ĸ;aгынacmaрдың бүгінгі тaндaгы дaму жaгдaйын тaлдaй oтырып, өндiрic caлacы элeуeтiнiң дaмыгaныı к элevмemлiк- экoнoмикaлыĸ жд^д^^ жaĸcaрып кeлe жaтĸaнын кoрe aлaмыз.
Kaзaĸcтaн Рecпубликacы "Kaзaĸcтaн-2050" узaĸ мeрзiмдi бaıдaрлaмacы жэнe 2019 жылıa дeйiнгi aрнaлıaн индуcтриялыĸ-иннoвaциялыĸ дaму cтрaтeгиялыĸ жocпaрынa cэйкec iлгeрi дaмып, бүкіл элeмдiк ĸaуымдacтыĸ aлдындa бeдeлi өciп кeлeдi. Coнымeн ĸaтaр, coцгы жылдaры экoнoмикaлыĸ ждңд тaлaптaргa caй өндiрicтiк инфрaĸyрылымды жeтiлдiругe, өндeушi жэнe өндіруші өнeркэciптeрiнiң, aгрoөнeркэciп ceктoрлaрының дaмуы aйĸындaлудa [10. 37б.].
2016 жылгы қaңтaр-жeлтoқcaндa ĸoлдaныcтaгы бaгaлaрмeн 14 634,5 млрд. тeңгeгe өнeркэciп өнімі өндірілді, ягни 2015ж. дeнгeйiнe 98,4% ĸyрaды. Өндірю көлeмдeрiнiң төмeндeуi Aĸreбe, Бaтыc Kaзaĸcтaн, Жaмбыл, Kocтaнaй, Kы'iылoрдa. Мaңгыcтaу, Пaвлoдaр жэнe Шыгыc Kaзaĸcтaн oблыcтaрындa бaйĸaлды. Өcу рecпубликaның 8 өңiрiндe тiркeлдi.
Кeн өндіру өнeркэciбi жэнe кaрьeрлeрлeрдi ĸaзудa 2015 жылгы қaнлaр-жeлтoқcaндa 2015жылмeн caлыcтыргaндa нaĸты к¢\лeм индeкci 97,5% ĸyрaды.
Өңдeу өнeркэciбiндe 2016 жылгы қaңтaр-жeлтoĸ;caндa 2014 жылгы дeнгeйiнe нaĸты №лeм индeкci 100,2% ĸурaды.
Мeтaллургия өнeркәcin eнiмдeрi - 14,4%-ға, резеңке жлпe плacтмacca бұйымдарын eндiру - 8,5%-ға, eзгe дe металл eмec минералдық eнiмgeр - 4,8%-ға және химиялық eнeркэciп eнiмдeрi - 2,6%-ға eндiрici aртты.
Элeктрмeн жабдықтау, газ, бу беру және aуa бaптaудa нeгiзiнeн бу беру және aуa бaптaу жỵйeлeрi - 2,4%-ға және электр энергияcын eндiру, беру және бeлу - 1,7%-ға тeмeндeуi eceбiнeн 2016 жылғы қаңтар-желтоқсанда 2015 жылмeн салыстырғанда нақты кeлeм индeкci 98,4% құрады.
Cумeн жабдықтау; кэрiз жỵйeci, қалдықтардың жиналуын және таратылуын бақылауда 2016 жылғы қаңтар- желтоқсанда 2015 жылмeн салыстырғанда нақты кeлeм индeкci 91,1% құрады. 2016 жылғы қаңгар-желтоқсандағы 2015 жылғы тиicтi кезеңмен салыстырғанда eнeркэciп eнiмiнщ нақты кeлeм индeкci 98,4%-ды құрады. Өндіріс кeлeмдeрiнщ тeмeндeуi Aĸтeбe, Батыc Қазақстан, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарында байқалды. Өсу республиканың 8 eщрiндe тiркелдi.
Ақмола облысында құрамында алтыны бар кендер жоғарылады, пестицидтер, Доре қорытпасындағы алтын, eндeлмeгeн алтын және астық жинайтын комбайндар eндiрiсi eстi (106,9%).
Қарағанды облысында мыс қойыртпалары, мыс қойыртпасындағы мыс eндiрiсi eстi, тазартылған мыс, таза eмeс мыс және тазартылған күміс eндiрiсi жоғарылады (106,8%). Aстана қаласында тауарлық бетон, тазартылған алтын, бетоннан жасалған тақтайшалар, тақталар, алюминийден жасалған есiк, терезе блоктары және макарон eнiмдерi eндiрiсi жоғарылады (105,1%).
Алматы облысында eцдeлгeн сүт, қант, ғаныштан жасалған бұйымдар, тауарлық бетон және бeлу қалқандары eндiрiсi eстi (104,8%). Оңтүстік Қазақстан облысында уран және торий кендерiн eндiрiсi жоғарылады, табиғи уран, дәрі-дәрмектер, пластмассадан жасалған eнiмдeр және ұн eндiрiсi eстi (103,1%). Солтүстік Қазақстан облысында жүк вагондары, болат құбырлар, қышқыл сүт eнiмдерi, тауарлық бетон және электр энергия eндiрiсi eстi (101,1%).
Aтырау облысында мұнай eндiрiсi жоғарылау eсeбiнeн нақты кeлeм индeксi 101,0% құрады.
Aлмaты қaлacындa тауарлық бeтoн, бeтoннaн жacaлғaн құрылыс кoнcтрукциялaры, дэрi- дэрмeктeр, cырa жэнe бoлaт прoфильдeр өндірісі өсті (100,2%)[11.53б]. Маңғыстау oблыcындa мұнай өндіру көлемінің төмендеу, оттық мазут, мұнай битумдары, орталықтан тeпкiш сорғылар және дизeльдiк oтын өндірісі қысқарды (94,5%). Жамбыл oблыcындa мыc кендерінің өндірісі төмендеді, қант, фocфoр, oртoфocфoр қышқылы және натрий үшфосфаты өндірісі қысқарды (91,3%).
Шығыс Қазақстан oблыcындa қорғасын-мырыш кeндeрi, мырыш қойыртпасы өндірісі қысқарды, өнеркәсіптік сипаттағы қызметтер өндірісі қысқару eceбiнeн нақты көлем индeкci 96,0%-ды құрады. Павлодар oблыcында таc көмір өндірісі қысқарды, фeррocиликoхрoм, керосин, дизeльдiк отын және элeктр энергия өндірісі төмендеді (95,8%). Ақтөбе oблыcында мұнай, мыс кeндeрi мен қойыртпалары, өңделмеген мырыш, тазартылған алтын және жеңіл автомобильдер өндірісі төмендеді (91,2%). Қызылорда oблыcында негізінен мұнай өндіру көлемінің төмендеуі eceбiнeн нақты көлем индeкci 90,2%-ды құрады. Kocтапай oблыcында бiрiктiрiлгeн тeмiр кeндeрi, тeмiркeндi шeкeмтаcтар жэнe ı<oйыртиалар
Eceптi кeзeңдe кeн өндіру өнeркәciбiндe жэнe карьeрлeрдi қазуда нақты көлем индeкci 97,5%-ды құрады. Мұнай (98,3%), көмір жэнe лигнит (92,8%) жэнe тeмiр кeндeрi (78,0%) (ндiрici төмeндeдi.
Өңдeу өнeркэciбiндe (иıдıрıc 0,2%-ға өсті.
Нeгiзгi бағалы жэнe тycтì мeталдар (123,6%), рeзeцкe жэнe плаcтмаccа бұйымдары (108,5%), өзге дe мeталл eмec мипералдык өнімдер (104,8%) жэнe химиялық ( нeркэciп ( нiмдeрi (102,6%) (ндiрici жoFарылады. Элeктрмeн жабдықтау, газ, бу бeру жэнe ауа баптауда элeктр энeргияcын (ндiру, бeру жэнe б(лудe - 1,7%-ға жэнe бу бeру жэнe ауа баптау жYйeлeрiндe 2,4%-ға (ндiрic көлемінің төмендеу eceбiнeн нақты к(лeм индeкci 98,4%-ды құрады. Cумeн жабдықтау; кэрiз жyй℮cì, қалдықтардың жиналуын жэнe таратылуын бақылауда 2015 жылғы қaңтaр-жeлтoқcaндaғы нақты көлем индeкci 91,1%- ды құрады.
2016 ж. (нeркэciп өнімінің нақты көлем индeкcтeрi (өткен жылғы тиicтi кезеңге %-бен) 2015 жылмен cалыcтырFанда (згeрicтeрдi байқауға бoлады. Өзгерістердің көбі oң нэтижені к(рceтудe Aқмoлa oблыcында өңделмеген алтын, пecтицидтeр, ұн, мoйынтiрeктeр жэнe табиғи уран (ндiрici жoFарылады (125,7%).
Acтана қaлacындa тазартылған алтын, алюминийдeн жаcалFан eciк, тeрeзe блoктары, ı<Yрылыc eрiтiндiлeрi, мeталдан жаcалFан кoнcтрукциялар жэнe ұн (нiмдeрi (ндiрici (cтi (119,7%).
Қарағанды oблыcында мыc ı<oйыртиалары. тазартылFан мыc, лeгiрлeнбeгeн бoлат, жазық илeк жэнe тазартылFан алтын (ндiрici жoFарылады (106,1%). Oщycтiк Қазақстан oблыcында уран жэнe тoрий кeндeрiн (ндiрici (cтi, табиFи уран, дэрi- дэрмeктeр, oттыĸ мазут жэнe бензин (ндiрici (cтi (103,3%). Aтырау oблыcында мұнай (ндiрici жoFарылау eceбiнeн нақты к(лeм индeкci 103,1% құрады. Алматы oблыcында өңделген cγ‰ кoндитeрлiк (нiмдeр, алкoгoльciз cуcындар, Fаныштан жаcалFан бұйымдар жэнe тауарлық бeтoн (cтi (102,6%). Батыc Қазақстан oблыcында згаз кoндeнcаты, табиFи газ (ндiрici жoFарылады, бoлат құбырлар (ндiрici (cтi (101,9%).
Жамбыл oблыcында мыc кендерінің (ндiрici (cтi, фocфатты шикiзат, қант, фocфoр жэнe Дoрe ı<oрытııаcыпда∣■ы алтын (ндiрici жoFарылады (101,2%). Coлтycтìк Қазақстан oблыcында қышқыл cyт (нiмдeрi, ұн, cары май, жылу энeргия жэнe элeктр энeргия (ндiрici жoFарылады (101,0%).
Маңғыстау облысында мұнай eндiру кeлeмiнщ тeмeндeуi, портландцемент және eнeркэсiптiк сипаттағы қызметтер eндiрiсi қысқару есебiнен нақты кeлем индексi 98,0%-ды құрады. Aлматы қаласында шоколад eнiмдерi, тауарлық бетон, мыстан жасалған дайындаулар, электр энергия және жылу энергия eндiрiсi қысқарды (97,7%). Ақгөбе облысында мұнай, хром кендерi мен қойыртпалары, мыс қойыртпалары және мыс қойыртпасындағы мыс eндiрiсi тeмендедi (94,7%). Павлодар облысында тас кeмiр eндiрiсi қысқарды, ферросиликомарганец, керосин, дизельдiк
Қызылорда облысында негiзiнен мұнай eндiру кeлeмiнщ және eнeркэсiптiк сипаттағы қызметтер кeлeмiнщ тeмeндeуi eсeбiнeн нақты кeлeм индeксi 85,1%-ды құрады. Шығыс Қазақстан облысында мыс- мырыш кендерi, мыс қойыртпалары eндiрiсi қысқарды, жеңіл автoмoбильдeр, тазартылған алтын және күміс eндiрiсi тeмeндeдi (82,1%). Қостанай облысында темiр кендерi, темiркендi шекемтастар және қойыртпалар eндiрiсi тeмендедi, болаттан жасалған шыбықшалар және Доре қорытпасындағы пайызбен
|
2016 ж. қаңтар-қараша 2015 ж қаңтар-қарашаға |
2016 жылғы желтоқсан |
2016 ж. қаңтар- желтоқсан 2015 ж. |
||
|
2016 ж қарашаға |
2015 ж желтоқсанға |
|||
|
Қазақстан Республикасы |
98,5 |
99,6 |
97,5 |
98,4 |
|
Ақмола |
106,8 |
96,1 |
108,5 |
106,9 |
|
Aĸтeбе |
95,9 |
102,9 |
91,7 |
95,6 |
|
Алматы |
104,7 |
96,2 |
106,4 |
104,8 |
|
Атырау |
101,0 |
101,9 |
100,4 |
101,0 |
|
Батыс Қазақстан |
94,5 |
100,5 |
96,9 |
94,7 |
|
Жамбыл |
90,6 |
101,5 |
98,4 |
91,3 |
|
Қарағанды |
107,9 |
102,1 |
95,2 |
106,8 |
|
Қостанай |
82,8 |
103,3 |
72,5 |
81,9 |
|
Қызылорда |
90,5 |
103,1 |
87,4 |
90,2 |
|
Маңғыстау |
95,5 |
101,0 |
101,9 |
96,0 |
|
Оңтүстік Қазақстан |
103,9 |
91,0 |
94,8 |
103,1 |
|
Павлодар |
94,5 |
101,3 |
109,5 |
95,8 |
|
Солтүстік Қазақстан |
101,3 |
84,8 |
99,4 |
101,1 |
|
Шығыс Қазақстан |
91,5 |
102,4 |
88,4 |
91,2 |
|
Астана қаласы |
105,4 |
101,9 |
102,3 |
105,1 |
|
Алматы қаласы |
100,9 |
100,1 |
93,0 |
100,2 |
Ескерту - Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі Статистика комитеті деректері негізінде автормен құрастырылған [2]
2016 жылғы қаңтардағы 2015 жылғы тиicтi кезеңмен cалыcтыр∣анда (нeркэciп өнімінің нақты көлем индeкci 99,3%-ды құрады. ()пдıрıc көлемдерінің төмендеуі Ақтөбе, Kocтапай. ıзылoрда, Маңғыстау, Павлoдар, Шығые Қазақстан oблыcтарында жэнe
Алматы қaлacындa байқалды. )cу рecпубликаныщ 9 өңірінде тiркeлдi.
Eceптi кезеңде кeн өндіру (нeркэciбiндe жэнe карьeрлeрдi қазуда нақты к(лeм индeкci 98,6%-ды құрады. Мұнай (99,5%), к(мiр жэнe лигнит (92,6%) жэнe тeмiр кeндeрi (67,3%) (ндiрici т(мeндeдi.
Өңдеу (нeркэciбiндe (ндiрic 0,4%-ға (cтi. Мeталлургия (нeркэciбi (нiмдeр (109,3%), химиялық (нeркэciп (нiмдeр (103,4%), тамақ (нiмдeр (103,3%) жэнe нeгiзгi фармацевтикалық өнімдер (101,3%) (ндiрici жoғaрылaды.
Элeктрмeн жабдықтау, газ, бу бeру жэнe ауа баптауда элeктр энeргияcын (ндiру, бeру жэнe бөлуде - 1,3%-ға (ндiрic көлемінің төмендеу eceбiнeн нақты к(лeм индeкci 99,4%-ды құрады. Cумeн жабдықтау; кэріз жүйегі, қалдықтардың жиналуын жэнe таратылуын бақылауда 2016 жылғы қаңтардағы нақты к(лeм индeкci 94,5%-ды құрады.
Әдебиеттер тізімі:
- Промышленность Казахстана и его регионов. 2014-2016гг стат. сборник. Агенство РК по статистике; под. ред. К. Абдиева.- Алматы: ТОО "Казстатинформ" 2016-212 стр
- Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі Статистика комитеті деректері www.stаt.gov.kz
- Қарағанды облысының элеуметтік- экономикалық дамуының қорытындысы // Қарағанды, 2016 №1