Аталмыш мақала Қазақстан Республикасында жүргізілген бухгалтерлік есеп және салық салудың негізгі реформалау этаптарын қарастырады. Қолданысқа ие және бұрынғы заңнамаларды салыстырулар келтірілген.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. XVII ғасырдың басында испандық ғалым Бартоломео де Солозано осы ғылым туралы "Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдармен өнердің ең алдында тұрады. Басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес" деген болса оның әріптесі Р.А.Фулки "Есеп бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы деп атаған.
Бизнестің тілі біздің елімізді де әлемдік деңгейде экономикасы айтарлықтай тұрақты және үдемелі дамыған ел ретінде қалыптасуында зор үлесін қосты. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен салық салу жүйесін дәйекті түрде реформалау өзінің бастауын еліміздің нарықтық экономикаға көшуі барысында жүзеге асырған. Заманауи қалыптасқан экономикалық шарттар мен халықаралық байланыстарға сәйкес Қазақстанның ұлттық бухгалтерлік есеп және салық салу жүйесі реформалау этапында өз жалғасын табуда.
Елімізде БҰҰ мен Еуропалық одақтарда қабылданған Халықаралық стандарттарды енгізу бойынша жұмыстарды жүзеге асыратын мемлекеттік ведомствалар ҚР Қаржы министрлігі, ҚР статистика Агенттігі, ҚР Ұлттық Банкі болып табылады. Бухгалтерлік есепті реформалау бірқатар сатылы этаптарды жүзеге асыруды қарастырды:
- басқа елдердің реформаларын игеру барысынды бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарға көшуінің оптималды нұсқасын қалыптастыру. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен салық салу жүйесін дәйекті түрде реформалау өзінің бастауын еліміздің нарықтық экономикаға көшуі барысында жүзеге асырған. "Бухгалтерлік есепке алу туралы" заң күші бар Жарлығын 1995 жылы қабылдау бастапқы кезеңі болды. Осы Жарлық бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілік жасауды дайындау процесінде барлық ұйымдар үшін қажетті қағидалары мен ережелерін белгіледі.
Халықаралық стандарттардың негізінде әзірленген Қазақстандық бухгалтерлік есепке алу стандарттарын 1996 жылы енгізу ХҚЕС-ке көшудің бастамасы ретінде қызмет етті. Оның қабылдануымен 1995-1996 жылдары жасалатын операциялардың бухгалтерлік есебін кірісті және шығысты тануды есепке алу әдісіне көшіру жүзеге асырылды, соған сәйкес ақша қаражаты алынған немесе төленген кезде емес, табыс кіргізгенде кіріс, зиян шеккенде шығыс бойынша танылды. Осы әдіс Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының басты қағидаларының бірі болып табылады.
ХҚЕС сәйкес операциялар есебінің әдістері мен қағидаларын меңгеру. Осы процестің екінші және ең басты кезеңі 2002 жылы Заңды 2-1-баппен толықтыру болды, ол бойынша ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есептілікті мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, ұйымдар мынадай тәртіппен жасауға тиіс: қаржы ұйымдары 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап, акционерлік қоғамдар 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап және өзге де ұйымдар 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап.
ХҚЕС-ті ойдағыдай енгізу мақсатында ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі әдістемелік ұсынымдар әзірленіп жарияланды, қаржылық есептілік нысандары, сондай- ақ қаржылық есептілікті ХҚЕС-ке сәйкес жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есепке алу шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық бекітілді.
Сонымен бірге, "Қазақстан Республикасында халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына көшу жөніндегі 2003-2004 жылдарға арналған іс- шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2003 жылғы 15 мамырдағы № 88 үкімімен бекітілген бірқатар іс-шаралар ойдағыдай іске асырылды[1, 101б].
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына талдау жасалды, оның негізінде "Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңдарының жобалары әзірленді.
Бухгалтерлік есепке алу саласының өзін-өзі реттейтін элементтерін ретке келтіру мен жүргізу мақсатында "Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының Заң жобасы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеудің қолданыстағы жүйесіне айтарлықтай өзгерістер енгізеді.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі 2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасының облыстары мен өңірлерінде ұйымдардың қаржылық есептілікті ХҚЕС-ке сәйкес жасау мәселелері бойынша семинарлар өткізілді.
Алайда, Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есептілік жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:
- - ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
- - бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
- - ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық- әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
- - бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
- - кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- - шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір проблемалар туындаған болатын.
Сонымен бірге, ХҚЕС-ті мемлекеттік немесе орыс тілдерінде уақтылы жарияламау бөлігінде проблемалар бар, мұның өзі ағылшын тілін меңгермеген мамандардың ХҚЕС-тің ескірген редакциясын амалсыздан қолдануға және Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары комитетінің қоры жаңадан бекіткен стандарттарды уақтылы пайдалана алмауына әкеп соқтырады. Осы жағдайға, Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары комитеті қорының ережелеріне сәйкес ХҚЕСКҚ басылымдарының ешқандай да бөлігі ХҚЕСКҚ-нің жазбаша рұқсатынсыз аударылмайтыны, қайта басылмайтыны, көшірмесі алынбайтыны немесе кез келген нысанда толық немесе ішінара пайдаланылмайтыны себепші болып отыр. Министрлік пен ХҚЕСКҚ Шектелген аумақта шектелген кезең ішінде авторлық құқықтан бас тартуды мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасасты. Шарттың негізінде Қазақстанға ХҚЕС-ті тек қана мемлекеттік тілде, Республика аумағының шегінде аударуға, басып шығаруға және таратуға құқық беріледі [2, 123б].
қолда бар методологиялық базаны жетілдіру Қаржылық есептілікті ХҚЕС сай даярлау. "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік" Қазақстан Республикасының № 234 Заңы 28.01.2007 ж қабылданды. ҰҚЕС №1 және ҰҚЕС №2 ұлттық стандарттары енгізілді.
№1 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты ҚР салық заңнамасына сәйкес арнайы салық режимін қолданатын кіші бизнес субъектілері, сонымен қатар, крестьяндық немесе фермерлік, жеке кәсіпкерлердің бухгалтерлік есебін жүргізу және қаржылық есептілігін құрастыру мақсатында даярланған.
№2 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты кіші және орта бизнес, комерциялық емес ұйымдарға, ҚР заңдық талаптарына сай ҚР тіркелген шетелдік заңды тұлғалардың филиалдарының, мемлекеттік кәсіпорындардың бухгалтерлік есебін жүргізу және қаржылық есептілігін құрастыру реттілігін анықтады.
"Ұлттық қаржылық есептілік стандартын бекіту туралы" Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2013 жылғы 31 қаңтардағы № 50 Бұйрығы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2013 жылы 8 ақпанда № 8328 тіркелді. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі және 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап туындаған қатынастарға қолданылды. Осы Ұлттық қаржылық есептілік стандарты "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленді және қаржылық есептілік қағидаттары мен сапалы сипаттамаларын және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің, сондай-ақ қызметінің айрықша түрі шетелдік валютамен айырбастау операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғалардың бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есептілік жасау тәртібін айқындады.
Ұлттық қаржылық есептілік стандартының 20- бабына сәйкес, бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк жүйесін мемлекеттiк реттеудi Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі және уэкiлеттi орган жүзеге асырады. бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк саласында мемлекеттiк саясатты қалыптастыруды және iске асыруды қамтамасыз етедi. Бугалтерлік есепті жүргізу тәртібін әзірлейді және бекітеді. Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiн қабылдайды. Ұлттық стандарттарды және оларға қатысты эдiстемелiк ұсынымдарды эзiрлейдi және бекiтедi; Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мэселелерi жeнiндегi заңнамасы халықаралық стандарттардың, шағын және орта бизнеске арналған халықаралық стандарттың талаптарына қайшы келген жағдайда, консультациялық органның ұсыныстарын ескере отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына тиiстi өзгерiстер енгiзудi қамтамасыз етедi. Бухгалтерлiк есеп шоттарының үлгі жоспарын эзiрлейдi және бекiтедi;кэсiби ұйымдарды, сертификаттау жeншдегi ұйымдарды аккредиттеудi жYргiзедi. Консультациялық органның ұсынымдарын ескере отырып, кэсiби бухгалтерлерге қойылатын бiлiктiлiк талаптарын бекiтедi. Қазақстан Республикасының 6γκiΛ аумағында таратылатын, белгiленген тэртiппен нормативтiк құқықтық актiлердi ресми жариялау құқығын алған мерзiмдi баспасөз басылымдарында кэсiби ұйымдардың, сертификаттау жeнiндеп ұйымдардың тiзбесiн мемлекеттiк тiлде жэне орыс тiлiнде жариялайды. Бухгалтерлік есеп жэне қаржылық есептілік саласында жэне кэсiби ұйымдар мен сертификаттау жeнiндегi ұйымдардың қызметіне мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
ҚР қаржылық жүйесінде бухгалтерлік есепті реформалау максималды түрде экономикалық пайда табу үшін қолданылатын қаржылық есептіліктегі талданған қорытынды мэліметтің мөлдірлігіне, толықтылығына, маңыздылығына, мазмұндылығына кeз жеткізуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, бухгалтерлік есептегі жаңа енгізулер ауқымды түрде уақыттың талабы ретінде қалыптасып кеткен экономиканың ашық болу деңгейін арттыра түсті. Экономиканың ашықтылығын экспорт, импорт немесе ұлттық өнімнің валлдық үлесі немесе басқа да статистикалық көрсеткіштер бойынша ғана емес, қаржылық есептіліктегі мэліметтің қаншалықты сенімді, қаншалықты қол жетімді, айқын екеніне байланысты сынай алады. ХҚЕС-ке масималды түрде жақын болу Қазақстан кэсіпорындарының халықаралық экономика масштабында бэсекеге қабілетті болу мүмкіндігін береді. [3, 77б].
Қазақстан салықтар мен салық салудың дамуы өзіндіқ эдістемелік теориясына ие, бұл мүмкін көшпелі тайпалар көшпелі емес халықтарға қарағанда меншік, айырбас жэне ақша формаларын ерте дамытады деген К. Маркстің тұжырымдамасына байланысты шығар.
ХХ ғасырдың соңында Қазақстан тэуелсіз мемлекет болып табылды, ел алдында тиімді нарықтық экономиканы құру міндеті тұрды. Реформаларды дамытудың маңызды факторларының бірі салық саясаты болып табылады. Қазақстандық қаржылық ғылым алдында салық жэне салық салудың күрделі жэне ауқымды мэселесі, яғни жоғарғы тиімді дамыған салықтық жүйе құру міндеті тұр.
Сексенінші жылдары аралас экономиканың бірінші элементтерінің пайда болуына байланысты, өндірістің барлық сфераларында жалпы экономикада түрлі өзгерістер болған еді, сонымен қатар салық жүйесі айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Нарықтық экономика қалыптасуы салық жүйесінің трансформациясы үш бағыт бойынша жүзеге асырған болатын, тура жэне қосымша салықтар арқылы жэне қосымша жинаулар арқылы эртүрлі қорларға тeлемдер жасалды.
Болатын қайта бағалаулар, экономикалық қатынастар экімшілік тұрғыдан қайта бөлуіне алып келді. Бұл жағдайда салық менеджментінің рөлі айтарлықтай өсті. Экономикалық тұрақтылық өндірістік жэне комерциялық қызметтердін субъектілеріне байланысты болатын болса, мемлекетте амандық та, тыныштық та болады. Базалық принциптердің болмауы елде салықтар мен алымдардың кeп болуына алып келеді, заңнамалық актілер арқылы экономикаға кірісімен олар салық жүйесіне ұдайы келетін болған еді.
1991 жылы 1 қаңтарда енгізілген " Кэсіпорындар мен бірлескен ұйымдардың салығы" туралы КСРО заңын негіз ете отырып ТМД мемлекеттері сияқты Қазақстан Республикасының өзінің салық жүйесін қалыптастырды.
Шаруашылық байланыстардың үзілуі Қазақстанда барлық өндіріс мекемелерінің шаруашылығының төмендеуіне алып келді, шикізат өндірісіне бағытталған өндіріс-шаруашылық қызметтері зиян шекті, күйреуге ұшырап өндірістің тоқтауы инфляцияға алып келді. Осы приоритеттердің қызметтен алыну себептерінен мақсатты элеуметтік- экономикалық дамуы мемлекеттің eз жеке, дербес салық жүйесін қалыптастырды. Қазақстан Республикасының алдында эртүрлі меншік формалары пайда болды, мүліктік құкықтарды бeлу жэне экономиканы тұрақты дамумен қамтамасыз ету болды. Осы жэне eзге де мэселелерді шешу Қазақстан Республикасының салық жүйесін шешуді қолға алды. Айта келетін болсақ, қиындықтарды шешу барысында кeптеген мэселелер пайда болды. Олар дербес ұлттық салық жүйесін қандай да бір өзіндік жеке тәжірибесі, нарық жағдайына сай келетін және лайықты мамандар мен кадрлардың болмауында еді.
Осындай мәселелердің шешімі мемлекеттің салық жүйесінің мақсаты мен мемлекет экономикасының қандай дәрежеде араласуын көрсететін салық менеджменті стратегиясымен байланысты. Осы мәселелердің басты мақсаты бюджетке түсетін түсімдерді жоғарлату, оны стратегиялық мақсаттармен қаражаттарды пайдалы бөлу болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін мына шараларды қолдану қажет:
Құралдардың қайнар көзін анықтау;
Салық салу базасын ұлғайту;
Бюджеттік салымдарды дұрыс пайдалану туралы түрлі бағдарламаларды қолдану. Осы аталған бағыттардың біріншісінде бюджетке түсетін түсімдердің құралдарының қайнар көзін және қайдан, қай мөлшерден бөлу кертектігі мен олардың құрлымын анықтау керек. Екінші және үшінші бағыттарда бір бірімен тығыз байланыста. Олар өндіріс қатынастарының дамуымен сипатталады. Мақсаттардың масштабтылығы ұлттык салық жүйесінің кезеңді эволюциялық даму қажеттігін сипаттайды. Салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы экономикалық саясаттың өзгеруіне байланысты болып келеді, яғни бір модельден екінші бір модельге өтуінде жатыр. Біздің пікірімізше, Қазақстан Республикасының ұлттық салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуын келесідей реформалау кезеңдеріне бөлуге болады.
Бірінші кезең 1991-1994 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезең ұлттық салық жүйесінің кұрылуында әртүрлі құралдарды қолдану жолымен сипатталады. Сонымен қатар, инфляцияны тоқтатуға арналған мемлекеттік қаражат қорына арналған әлеуметтік салық түрлері сияқты мәселелер қарастырылды. 1991 жылы 25 желтоксан шыкқан "Салық туралы" заң, салықты тәртіпке салуға бағытталған болатын, инфляция деңгейін төмендетіп және макроэкономикалық көрсеткіштерді тұрақтандырды. Бұл заң ресейліктердің көшірмесі ретінде біздің экономиканың ерекшелігіне байланысты ауытқулар туындағандықтан, слық жүйесі әлі де реформалауды қажетсінді.
Екінші кезең 1995-1998 жылдарды қамтиды. Бұл кезеңде ұлттық салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы макроэкономикалық тұрақтылықты қажет етті. Экономикалық субъектілерге белсенді қаражаттық-шаруашылық қызметіне арналған қолайлы шарттар жасаумен сипатталды. Салық салу базасын тұрақтандыру және әлеуметтік мүмкіндіктердің ұлғайту мәселесі шешілді. Өндірісті макроэкономикалық тұрактандыруға ынталандыру шаралары қолданылды.
Үшінші кезең 1999-2001 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезең эномикалық, макроэкономикалық көрсеткіштердің өсумен сипатталады. Оларға мыналар жатады: жалпы ұлттық өнім, жалпы ішкі өнім және жалпы ұлттық табыс сияқты көрсеткіштер. Осы кезеңде салық салу базасы ұлғая бастады, ал мұндай шаралар бюджетке салық ретіне түсімдердің көбеюін алып келді. Алмастырылған салықтық қатынастар жаңа қағидаларға өтуге байланысты оның жүзеге асырудың нақты әдістеріндің қажеттілігін айқындайды:
- төртінші кезеңді 2002 жылмен байланыстырса болады. бұл кезеңде қазақстан республикасының жаңа "салық кодексін" кіргізуімен байланыстырамыз.
- әлеуметтік-экономикалық мәселелердің шешіміне арналған салық ұғымының анық және қайшысыз экономикалық анықтамаларын беру;
- кейбір қаражаттардың көзін бөлу және қолдану;
- ә л е у м е т т і к - э к о н о м и к а л ы қ бағдарламаларды қаржыландырудың нәтижелік бағытын анықтау;
- салық қызметтерінің қолында бар құралдарды тиімді қолдану;
- заң шығаратын және атқаратын өкімет өкілдерінің жоғары кәсіпкерлігін қалыптастыру.
Салық кодексінде ұзақ мерзімдегі мақсаттардың іске асырылуын қамасыз ететін салық салу жүйелері жұмыс жасауына әсер етуші объективті және субъективті факторлар да ескерілген. Салық жүйесі, қаражатты тиімді пайдалану арқылы тұрақты экономикалық өсуді жоғары деңгейде қамтамасыз етеді. Осы кезеңнен бүгінгі күнге дейін "Салық Кодексі" өзгертулер мен толықтырулармен пайдаланушылардың қолданысына ие болып келеді.
1991 жылға, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларды қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған бөлшек және көтерме сауда бағаларын мемлекетті реттеп отыруға бағытталған айналым салығы тіркелген болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол "Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы" заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгіленген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылға қаңтардың 1-нен бастап 13-не дейін жалпы мемлекеттік 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы"1995 жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16- сындағы № 440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізіледі. [4, 56б].
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидалар бойынша жіктеледі. Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әр бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Мемлекеттің экономикасын дамыту,тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде салықтар пайдаланылады.
ҚР заманауи салық жүйесі келесі белгілермен сипатталады:
- - заңдық актілер емес, заңмен негізделеді;
- - төлемдердің жиналуы мен есептелуінің бірыңғай механизмінде, бірыңғай қағидаларда құрылған, мемлекеттен барлық салық төлемдеріне қатаң бақылау жүзеге асады;
- - барлық салық төлеушілерге бірдей талаптар, табысты анықтауда шегерімдерге жататын жағдайлар мен босатулар, салық төлемінен қалатын қаражаттардың қолданылу процесіне араласпау, әлеуметтік жеңілдікке байланысты салық ставкасының өзгерісі сияқты тең бастапқы шарттарды ұйымдастырады;
- - салық төлеушілердің әр түрлі санаттары арасындағы салық ауыртпалығын ескеріп, салық күнтізбесінің неғұрлым әділ бөлінуін қамтамасыз етеді , олардың мүдделерін құқықтық қорғауды күшейтеді.
- - нақты салық күнтізбесі және салық төлеу реттілігі қарастырылған.
Қазақстанның салық жүйесі сәйкес тәжірибесіз және теориялық тұжырымсыз қалыптасқандықтан бірқатар жетіспеушіліктерге ие:
- - салық салуға фискалдық көзқарас, яғни, белгілі бір салықтарды енгізуде салықтың реттеу қызметі емес ең алдымен бюджетті толықтыру жағы қызықтырады;
- - салық заңнамасын тұрақсыздықғы, заңды тұлғалардың салық салу деңгейі жоғары;
Аталып өткен жетіспеушіліктерге қарамасатан, салық салу жүйесі жақсы жақтарды қамтиды:
- - субъектілердің және жеке тұлғалардың
- - нысандарына қарамастан бірыңғай салық салу ережелерін бекітеді;
- - қалыптасудың қиын шарттарына қарамастан нарықтың талаптарына сай;
- - шет елдік тәжирибеге сай қалыптасқандықтан, Қазақстанға әлемдік нарықта ер кін байланыстар орнатуға мүмкіндік береді.
Әдебиеттер тізімі:
- Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. -Алматы: Экономика, 2010.- 101б.
- Родина Л.Н.,. Пархоменко Л.В. Этапы развития бухгалтерского учета: Учебное пособие / под. ред. Л.Н. Родина, Л.В. Пархоменко. - Тамбов, 2007. - 123 c.
- Соколов Я.В., Соколов В.Я. "История бухгалтерского учета" Учебник. - М., 2006.
- Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Сущность налогообложения и сравнение с действующим законодательством: Учеб. пособие. - Алматы: Lem, 2002.