Маĸалада еліміздегі өткізілгелі отырған, дүниежүзілік деңгейдегі көрменің ел экономикасы үшін аса маңызды болып саналатын туристік саланы дамытудағы рөлі ĸарастырылған. Сонымен ĸатар, аталған көрме шегінде Ķазаĸстан туризмінің басым бағыттары ĸарастырылған.
Халыĸаралыĸ форумдар, саммиттер, көрмелер, конференциялар өткізу мемлекеттің танымдылығын жоғарылатыны, яғни шетел азаматтарының осы елде болу уаĸытындағы ĸауiпсiздiгiнiң кепілі ĸалыптасатындығын, соның нэтижесінде туристік ағымның жоғарылайтындығы халыĸаралыĸ туризм тарихынан белгілі.
Еліміздің, наĸты айтĸанда астанамыздың ĸазiргi инфраĸ¥рылымы жэне де бейбітшіл ел ретінде ĸалыптасĸан Ķазаĸстанныц имиджі осы жоғарғы дэрежелі шараларды өткізуге негіз бола алады.
Туризмнің дамуында Астана ĸаласыныц орны ерекше. Ķазаĸстан бейбітшіл халыĸ болғандыĸтан м¥нда халыĸаралыĸ деңгейдегі "ЭКСIО-2017" көрмесінің өтуі кездейсоĸ емес.
ĶР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде: "...Б¥л көрменің маңызы өте үлкен. Біріншіден, б¥л - Ķазаĸстанға деген дүние жүзі мемлекеттерінің зор сенімі. Ķазаĸстанныц дүние жүзіне танымал болып келе жатĸаныныĸ белгісі. Бізге барлыĸ дерлік мемлекеттер дауыс берді. Екіншіден, элем елдерінің Ķазаĸстанныĸ мүмкіндігін бағалағаны. Үшіншіден, б¥л шараға ĸатысу үшін елімізге 5 миллионнан астам ĸонаĸ келеді. Біздің бизнес осының есебінен мол ĸаржы табады. Кейде "ЭКСI О-ны өткіземіз деп мемлекеттің ĸаржысын ж¥мсаймыз, ал одан ĸандай пайда түседі деген сауал туындайды.
Мысалы, 2000 жылы Ганноверде өткен көрмеде Германия өзінің павильонын 35 миллион долларға салды. Ал есептей келгенде б¥л ел 350 миллион доллар пайда тапты. Біз де өз павильонымызды саламыз. Басĸа мемлекеттер де өздерінің жетістіктерін көрсету үшін солай істейді. Б¥л жерде біздің ĸ¥рылысшыларымыз ж¥мыс істейтін болады. Олар жалаĸы алады, мемлекетке салыĸ төлейді. Сонымен ĸатар, ĸ¥рылыс материалдарын жасайтын зауыттар ж¥мыс жүргізеді. Жүздеген мекемелеріміз осы маĸсатĸа ж¥мыс істейді. Содан соң туризм дамиды. Ķазаĸсташ`а мұнша көп адам келгеннен кейін біз оларға тек Астананы ғана көрсетіп ĸоймаймыз, меймандарды Ķазаĸстанныĸ басĸа облыстарына да жібереміз. Олар еліміздің ең көрікті жерлерін аралап, сенімін орныĸтыра түседі.
Біздің міндетіміз - ЭКСПО-ға дайыи,дыĸ үдерісінің эзірлігі мен тиімділігін барынша ĸамтамасыз ету. Бірінші кезекте туристік инфраĸ¥рылымды дамыту мэселелерін ойластыру ĸажет. Туристердің үлкен ағыны 3-4 айға тура келетінін ескерген жөн. Саны м¥ншама көп адамды ĸабылдау тэжірибесі де, мамандар да бізде жоĸ. Сондыĸтан туристік нысандар олардың одан эрі ĸарай пайдаланылуын ескере отырып салынуы тиіс. Бірінші кезекте ĸаланыĸ туристік инфраĸ¥рылымын дамыту мэселесі ойластыруы ĸажет.
Сонымен қатар осы саладаıы мамандарды даярлауıа баса назар аудару керек. Олардың тілдерді меңгеруін, Қазақстан тарихын жетік білуін ескеріп, идеологиялық тұрғыда даярлау керек.
Біріншіден біз осы жерлерде инфрақұрылымды құрамыз. Бұл елді мекендер гүлденіп дамиды және жаңа жұмыс орындары ашылады. Астанадан радиусы 30-50 шақырым жерде экологиялық этно- қалашықтар құруды тапсырды. Бұл елді мекендер олимпиадалық қалашықтар негізінде салынатын болады.
Сондықтан ЭКСПО көрмесі барлық аспектілер жаıынан тиімді болады деп ойлаймын. 100-ден астам мемлекеттің өкілдері елімізде болып, миллиондаıан адамдар келеді. Бұл біздің өзімізді де алıа басуıа итермелейді. Біз, бастамашы ретінде, өз жетістіктерімізді көрсетуге тиіспіз.
...Бізде меймандарıа көрсетер жерлер баршылық. Алайда осының барлыıын дұрыс көрсете алуымыз керек. Сондықтан қазірден бастап бұл нысандардың дайындыıына кірісу қажет. Атап айтқанда, туристік баı ыт-баı дарларды ойластыру шарт. Яıни, тек Астана бойынша ıана емес, сонымен қатар Қазақстан өңірлері де ескерілуі тиіс." - деп атап өткен болатын [2].
Жалпы көрме жайлы қысқаша тоқтала кету қажет, "ЕХРО" - дүниежүзілік көрмелер, онда дүниежүзінің елдері өздерінің ıылымдаıы, техникадаıы, мәдениеттегі және өнердегі жетістіктерін көрсетеді. "ЕХРО"-ıа қатысу туралы шешім үкіметтер тарапында қабылданады, ал оıан қатысушылардың саны 195 елді, 40-45 млн адамды құрайды.
Халықаралық Көрмелер Бюросы Париж қаласында 1928 жылғы 22 қарашада қол қойылған Халықаралық көрмелер Конвенциясының басшылыıы мен өтінімдерін қамтамасыз ету үшін құрылды. Қатысушы елдердің Үкіметтері оның мүшелері болып табылады. ХКБ штаб-пәтері Париж қаласында орналасқан. Бюро Бас Ассамблеядан, Президенттен, Атқарушы Комитеттен, мамандандырылıан комитеттерден (Париж қаласында 1928 жылғы 22 қарашада қол қойылған Халықаралық көрмелерге қатысты Конвенцияның 25- бабы) тұрады.
Халықаралық Көрмені ұйымдастыруға тілек білдірген ел Халықаралық Көрмелер Бюросына өз тілегі туралы хабарлауы және ол келесідей үлгіде болуы қажет:
- көрменің жоспарланıан тақырыбы;
- көрме өткізуге арналıан болжамды күні;
- ұзақтығы (3 аптадан аз емес, 3 айдан ұзақ емес)
- шақыратын Үкімет көрмені жеке ұйымдастырудан бас тартқан кезде, көрмені ұйымдастырумен айналысатын ұйымның атауын ресми тану қажет ұйымның мәртебесіне берілдеі.
Екіншіден, Бюроның мүшелері болып табылатын барлық елдер көрме өткізуге үміткер бар екені туралы, сондай-ақ өзге елдердің өз тілектерін білдіру үшін 6 ай уақыт беріледі.
Үшіншіден, 6 ай өткеннен кейін Атқарушы Комитеттің төрағасы Бас Хатшының келісімімен көрме өткізуге тілек білдірген елдің ұсынысының нақты әрі іске асырарлық екеніне көз жеткізуі тиіс. Соıан байланысты қарастырылатын мәселелер:
- көрменің тақырыбы;
- көрме өткізу күні мен ұзақтығы;
- өткізу орны;
- өткізу алаңы;
- күтілетін келушілер саны;
- қаржылық мүмкіндігі;
- ұйымдастырушы қатысу құнын төмендетуге қатысты көрмеге қатысу үшін берген пайдалы қаржылық талаптары;
- жауапты органдардың және мүдделі тараптардың қатынасы.
Төртіншіден, өткізу күнін белгілеу қажет (Бас Ассамблеяның келесі мәжілісінде көрме өткізу күні белгілі болады және де өткізу күнін анықтау кезінде даулы пікірлер пайда болıан кезде көрмені өткізу күні құпия дауыс берумен анықталады).
Бесіншіден, қатысуға үміткер ел өтініш беруге міндетті. Көрме өткізетін елді тану туралы өтініш Бюроıа 4 жыл бұрын жолдануы тиіс. Өтінім халықаралық ұйымдармен айналысатын органнан берілуі тиіс, бірақ бұл жерде көрмені ұйымдастырумен айналысатын өзге өкілетті орган көрсетілуі де мүмкін.
Қазіргі уақытта Халықаралық көрмелер бюросының ұйымына 157 ел қатысады. EXPO көрмелері екі тип бойынша өткізіледі:
- Халықаралық Тіркелген көрме (Әмбебап), көрмені өткізу жиілігі: 5 жылда бір рет: ұзақтығы ең көп дегенде - 6 ай; ауданы: шектелмеген; тақырыбы: барлық қатысушылар үшін ортақ;
- Халықаралық Танылıан Көрме (Мамандандырылıан), жиілігі: 2 Халықаралық тіркелген көрменің аралығы; ұзақтығы: ең көп дегенде 3 ай; ауданы: мейлінше көп 25 га., тақырыбы: мамандандырылıан.
Көрме өткізу үшін арнайы салынıан, кейін Хрусталь сарайы атауына ие болıан 1912 жылы Лондон Гайд-паркінде бірінші Дүниежүзілік көрме өткізілген сәттен бастап 161 жыл өтті. Дүниежүзілік көрмелер өздерінің ауқымы, қоғамдық-саяси және экономикалық маңызы бар оқиғалары бойынша бірегей оқиға болып табылады. Бүгінгі күнге дейін 63 көрме өткізілді. Сонымен қатар,160 жылда ДКБ өз мұрасын қалдырды:
- Лондондаıы Хрусталь Сарайы;
- Париждегі Эйфель мұнарасы;
- Париждегі ІІІ Александр Көпірі;
- Венадаıы Ротонда - әлемдегі ең үлкен күмбез астындаıы павильон;
- Мельбурндегі Патшалық Көрме павильоны.
Қазақстан жас мемлекет, ол күнделікті дамып келеді, бұл халықаралық деңгейде іс-шаралар өткізуге мүмкіндік береді. Қазақстан 1997 жылдан бері Халықаралық көрмелер бюросының (ХКБ) мүшесі болып табылады. Ел EXPO-ıа 2005 жылдан бері (EXPO-2005 (Айчи) қатысады, EXPO-2008 (Сарагоса), EXPO-2010 (Шанхай). Сарагоста өткен EXPO-2008 қорытындылары бойынша "С" санаты бойынша қатысқан 140 қатысушы елдің ішінде Қазақстан павильоны сыртқы және ішкі ресімдеу критерийлері бойынша үшінші орынıа ие болıан [2].
152-Бас Ассамблеяда құпия дауыс беру нэтижесінде Қазақстанның астанасы мейлінше көп дауыс жинап, Бельгияның Льеж қаласын жеңіп, ""ЕХРО" -2017" өткізу орны болып анықталды. Осындай ауқымға жэне деңгейге ие "ЕХРО" секілді іс-шара біздің елімізде бірінші рет өткізілгелі отыр. Астанада дүниежүзілік көрме өткізу - Қазақстан үшін үлкен мэртебе болып табылады. "ЕХРО-2017 бюджеті 2013 жылдың қорытындысы бойынша анықталуда. Алайда қазір осы іс шара үшін қандай объектілер салынатыны белгілі. Аталған іс-шараны өткізудің басымдылығы:
- Инфрақұрылымды дамыту: жолдар, қоғамдық көлік, коммуналдық шаруашылық, эуежай мен вокзал, "ЕХРО" объектілерінің құрылысы жэне жаңа жұмыс орындарын ашу.
- Астананың шағын жэне орта бизнесі дамытуға арналған жаңа күрделі импульске ие болады, бұл ең алдымен - халыққа қызмет көрсету саласы, қонақ үй бизнесі жэне ішкі туризм.
- Ішкі туризмді дамыту жэне елімізге шетел туристерін тарту. Көрмеге Әлемнің 100 елінен 5 млн.адам келеді деп күтіледі.
- Көрме объектілерінің құрылысына инвестицияларды тартудан өзге экономикалық тиімділік келесіде: "ЕХРО" шеңберінде салынатын объектілер болашақта Қазақстанды халықаралық, көрме жэне ақпараттық-тұсаукесер алаңы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
- Мэдени алмасу жэне мемлекеттік PR, еліміздің танымалдылығын арттыру. ХКБ талап етуі бойынша "ЕХРО" (3 ай) мэдени іс-шаралар, ұлттық күндер мен өзге ойын-сауық іс-шаралары өткізілуі тиіс. Сондай-ақ бұл жерде Қысқы Азиадаға қатысқан волонтерлердің қатысуын еске алуға болады, яғни студенттер мен жоғары сынып оқушылары үшін - бұл жақсы тіл практикасы.
Көрме орталығы Астананың оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасады. Жалпы ауданы 113 га құрайды, олардың ішінде 25 га - бұл кешен, ал өзге бөлігі автотұрақтар мен сыртқы орналасуға арналады. Көрмеге қатысушылар үшін 1 050 пэтерден тұратын "ЕХРО"-қалашығы салынады. Бұл тұрғын үй кешені бұдан кейін Астана қаласының тұрғын үй қорына өтеді. 15 бес жұлдызды жэне 28 үш - төрт жұлдызды қонақ үйлер салу жоспарланып отыр. Астананың эуежайына да қайта жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Астана қаласының жаңа теміржол вокзалы салынады. Халықаралық мамандандырылған EXPO-2017 көрмесін өткізу Қазақстанға шамамен 1,2 млрд еуро тұрады. Олардың ішінде 250 млн инфрақұрылым мен коммуникациялар өткізуге, шамамен 1 миллиард еуро көрмеге - павильондар, қонақ үйлер мен ойын- сауық орталықтарына жұмсалады.
Осы орайда EXPO-2017 халықаралық жоғары деңгейде өткізу үшін 2013 жылғы 26 қаңтарда "Астана "ЕХРО-2017" Ұлттық компаниясы" АҚ құрылды. Оның қызметі жарғылық мақсаттарды құруға, сондай-ақ дайындық процестерін пысықтауға жұмсалады. Ұлттық компанияның басты мақсаты Тіркеу досьесінің мазмұнды бөлігін іске асыру, EXPO- 2017 инфрақұрылымын жэне объектілірен жоспарлау жэне оның құрылысы болып табылады. Басқарманың төрағасы болып Талгат Амангельдиевич Ермегияев тағайындалды.
Сонымен қатар, еліміз жэне астанамыз үшін тағы бір жетістік саналатын, тарихи оқиға - бұл Астананың Бүкіл элемдік туристік қалалар федерациясының (World Tourism Cities Federаtion (WTCF) құрамына енуге шақыру алуы.
Аталмыш федерация Лос-Анджелес, Рим, Берлин, Макао, Бейжің, Лондон, Вена жэне тағы басқа да 50-ден астам мегаполис пен туристік орталықтарды біріктіретін көлемі жағынан 4-ші туристік бірлестік болып табылады. Бір айта кетерлігі, бұрынғы кеңестік елдері қалалары ішінде WTCF қатысушылары тек Мэскеу мен Минск қана болса, енді оған Астана да еніп отыр. Бұл туралы Бэйтерек халықаралық баспасөз орталығынан хабарланды.
Тоқтала кететін жайт, Қазақстан астанасы Бүкілэлемдік туристік қалалар федерациясына Бейжің мэрі Уонг Аншунгтың шақыруы бойынша еніп отыр. "Бүкілэлемдік туристік қалалар федерациясы Кеңесінің төрағасы ретінде мен Астананы WTCF құрамына қуана ұсындым. Федерацияға қосыла отырып, сіздің қала ұйымдағы басқа қалалармен бірге сэтті тэжірибесімен, туризмді дамыту мүмкіндіктерімен бөлісетіндігіне сенімім зор", - деп атап кеткен Федерациялар Кеңесінің төрағасы Уонг Аншун.
Тоқтала кететін жайт, Астана WTCF-қа кірген элемнің 56-шы, ал кеңестік елдер арасындағы 3-ші қала болып табылады. Бүгінгі күні Бүкілэлемдік туристік қалалар федерациясына қатысушы ең көрікті 55 қала бар. Олардың қатарында: Амстердам (Голландия), Буэнос-Айрес (Аргентина), Гонконг (Китай), Дубай (ОАЭ), Лондон (Ұлыбритания), Лос- Анджелес (АҚШ), Мэскеу (Ресей), Минк (Беларусь), Оттава (Канада), Рим (Италия), Сеул (Корея), София (Болгария), Тель-Авив (Израиль) тағы басқалары бар [3].
Айта кетерлігі, Астана Бүкілэлемдік туристік қалалар федерациясы ұсынған барлық түбегейлі талаптарға сай болып шыққан. Қазақстанның жас астанасы өте тартымды туристік келбетімен үлкен элеуетке ие. Мұндағы дамыған инфрақұрылым, бірегей сэулет өнерінің жетістіктері, бэрі жетерлік. Сонымен қатар, қаланың оңтайлы географиялық аймақта орналасуы да, керемет тарихы да, жоғары қызмет сервисі де, қазіргі заман технологиясын пэрменді қолдануы да қаперге алынған.
Ал жалпы, Астана қаласында "ЕХРО-20 17" өткізу Қазақстан секілді жас мемлекет үшін тарихи оқиға болады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
- ҚР Президентінің "Әлеуметтік- экономикалық жаңғыру - Қазақстан дамуының басты бағыты" атты халыққа жолдауы. - 2012.
- ҚР Президентінің ресми сайты / www.аkordа.kz/
- "Мемлекеттік қызметтер жэне ақпарат онлайн" ресми сайты /www.egov.kz/