Студенттердің бойында шешімдерді өз бетінше және құзыретті түрде қабылдауды, оларды іске асыра білуді қалыптастыру студенттерді әлеуметтендіру процесінде дамыту үшін қажетті кәсіптік элитаға тән әлеуметтік кескіндер мен практикалық дағдылар болуы тиіс. Бұл процестің маңызды факторы студенттік өзін-өзі басқару - әлеуметтік жауапкершілік пен әріптестік өзара қарым-қатынас мектебі болуға тиіс [1].
Осылайша студенттік өзін-өзі басқару – бұл басқару нысаны болып табылады, студенттердің Жоо-ның тыныс-тіршілігіне, студенттердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға қатысты басқарушылық шешімдерді іске асыруға белсенді түрде қатысуы, білім алушылардың түрлі әлеуметтік маңызы бар қызметтерге қатысуы оның негізі болып табылады.
Студенттік өзін-өзі басқарудың негізгі мақсаты - студенттердің өздерін көрсетуіне және студенттік өмірдің түрлі салаларындағы мәселелерді шешуге ықпал ететін жағдайлар жасау болып табылады. Студенттік өзін-өзі басқаруға қатысу студенттің жеке басын әлеуметтік дамытудың озық нұсқасын білдіреді.
Ұжымдық өзін-өзі ұйымдастыру маңызды қасиеттерді тудыруға ықпал етеді:
- басқалармен байланыс орнатып, өзара қарым-қатынас жасай білу, шешім қабылдау, командада жұмыс істеу, белсенді азаматтық ұстанымның болуы, Жоо-ның және тұтастай қоғамның жұмыстарына қатыса білу. Қазіргі уақытта студенттік өзін-өзі басқару басқа, аса маңызды функцияларды орындайды:
- қазіргі заманғы инновациялық технологиялар негізінде білім-тәрбие процесін дамыту және жетілдіру;
- студенттердің мүдделерін қозғайтын ұйымдық, мәдени, әлеуметтік-тұрмыстық және өзге де мәселелерді шешуге жәрдемдесу;
- студенттердің қазіргі заманғы еңбек нарығында өзін-өзі барынша көрсетуі үшін қажетті дербес жеке басының және іскерлік қасиеттерін қалыптастыруға ықпал ететін жағдайлар жасау [2].
ЖОО-да студенттік өзін-өзі басқаруды талдау мынадай негізгі бағыттарды бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
- Оқу процесін басқаруға қатысу;
- Студенттердің тиімді оқу процесін және ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыруға жәрдемдесу;
- Студенттер проблемаларын талдау;
- Студент жастардың әлеуметтік-құқықтық проблемаларын шешуге қатысу;
- Студенттердің мүдделерін білдіру;
- Жеке әлеуметтік маңызы бар студенттік бастамаларды әзірлеу және іске асыру және оларды қолдау;
- Студент жастардың көркем шығармашылығын дамыту;
- Білім беру мекемесінің дәстүрлерін қалыптастыру;
- Студенттер активін қалыптастыру және оқыту;
- Білім беру мекемесін абаттандыруға қатысу;
- Студенттер үшін бірыңғай ақпараттық кеңістікті құру;
- Білім беру мекемесінде салауатты өмір салтын қалыптастыруға жәрдемдесу және бейәлеуметтік құбылыстардың алдын алу;
- Студенттердің жұмысқа орналасуына жәрдемдесу;
- Бос уақыт пен демалысты ұйымдастыру;
- Студенттерді белсенді ғылыми, оқу және қоғамдық қызметі үшін көтермелеу, жоғары үлгерімі, белсенді ғылыми және қоғамдық қызметі үшін дербес және атаулы шәкіртақылар тағайындау туралы ұсыныстар енгізу;
- Әлеуметтік шәкіртақыларды бөлуге қатысу;
- Студенттермен жұмыс бойынша оқу орындарының құрылымдық бөлімшелерімен өзара іс-қимыл жасау [4].
Осылайша студенттік өзін-өзі басқару қазіргі заманғы Жоо-ның оқу- тәрбие процесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Студенттік өзін-өзі басқару барлық студенттерді өз өмірі мен оқудағы және оқудан тыс уақыттағы қызметке ұйымдастырушылар ұстанымына қосу негізінде жасалады. Түрлі қоғамдық ұйымдар, клубтар, студенттердің кәсіптік ұйымы өзін-өзі басқару органдары ретінде әрекет етеді. ЖОО - студенттік өзін-өзі басқарудың 4 нысаны көрсетілген:
- Білім беру мекемесі студенттерінің қоғамдық бірлестігі (ғылыми студенттер қоғамы, дебаттық орталықтар, шығармашылық бірлестіктер және басқалары);
- Мәртебесі ректордың бұйрығымен немесе шартпен айқындалатын студенттік өзін-өзі басқару функцияларын орындайтын қоғамдық орган (жастар істері жөніндегі комитет, ресурстық орталықтар, студенттер кеңесі және басқалары.);
- Студенттер қызметі органының фукнцияларын орындайтын студенттердің кәсіподақ ұйымы;
- Мәртебесі келісімде айқындалатын өңірлік, өңіраралық, жалпы республикалық қоғамдық ұйымның бөлімшесі (Қазақстан студенттерінің альянсы, Қазақстанның жас заңгерлер қоғамдастығы, «Жасыл ел» республикалық қозғалысы және басқалары).
Студенттердің мүдделерін қорғап, олардың қажеттіліктеріне назар аудару – тәрбие жұмысының басты қағидаты болып табылады. осыған байланысты әлеуметтік сауал жүргізу және студенттер ортасында туындайтын негізгі процестерге мониторинг жүргізу тәрбие жұмысының міндеттерін іске асырудың нысаны мен әдістері ретінде белсенді түрде қолданылады. Жастар ортасының жай-күйін талдау және оған мониторинг жүргізу нәтижелері ЖОО - ның әкімшілігі мен профессорлық- оқытушылық құрамына оқу сапасын басқару жүйесін жетілдіру үшін негіз болып табылады. Бүгінгі таңда студенттік өзін-өзі басқару бүкіл Жоо-да олардың меншік нысанына қарамастан дамыған [5].
Студенттің өзін-өзі басқару тапсырмасына кіретіндер:
- › студент жастарының әлеуметтік және мәдениетті мүддесінің қорғау мүмкіншіліктері;
- › жас қазақстандық отаншылдық, жүйе арманның, шамалардың және бәстердің құрастырулары;
- › Қазақстанның азаматының халықтың бірлігінің идеясының студенттер арасында құрастырулары;
- › жастың арасында республика реформасын жүргізуді түсінідіру;
- › жас азаматтарды мемлекет қоғамы және құқықтықтық айқындама дамуына белсенді қатысуларына тәрбиелеу;
- › салауатты өмір салты жастар арасында дамыту;
- › республика және халықаралық жас ұйымдармен ынтымақтастықты арттыру;
- › жастың бос уақытының ұйымы;
- › студент жастарының ғылыми әлуетінің дамуына үлес қосу;
- › студенттің шығармашылық әлуетінің дамуы;
Студенттің өзін -өзі басқару - Қазақстан Республикасының мемлекеттік жас саясатының пішіндерінен, жастардың мақсаттары, студенттің қоғамдық қозғалысының консолидация, қоғамды ең толық игерушілігі, студент мәселесінің шешімдері, ә леуметтік-эконо микалық өзгеріс; факультет студенттерідің бірлескен шешімі ,бойынша студенттің өмірінің сапасының көтермелеуі болып табылады. Бүгінгі таңда студенттің өзін-өзі басқару, студент активтерінің қатысуы бойынша басқара алады.
Сондықтанда, студенттер өздерінің жауапкершіліктерін сезіне білуі және өзінің басты алға қойған мақсаттарын жүзеге асыруы тиіс, ал жоғарғы оқу орындары өздерінің басты міндеттерін сапалы білім беру және үлгілі тәлім-тәрбие беру және студенттің жатахасында қолайлы жағдай жасаулары тиіс. Бұл ешқандай жастарға еркіндік және жеңілдіктер беріп қоймайды. Себебі студенттің өзін-өзі басқаруы жастардың өмірін және қоғамның және мемлекеттің өмірімен, жауапкершілікті өздеріне алу болып табылады, және қоғамға белсенді араласа отырып, азаматтық тәрбиені түсінуі тиіс. Студенттің өзін-өзі басқару негізгі мақсатымен шарттың жаса- жемісті даму және студенттің жасының активизации үшін мемлекеттік жас саясаттың және Қазақстанның дамуының стратегиясының жүзеге асуында болып табылады.
Әдебиет
- Техникалық және кәсіби білім берудегі әлеуметтік әріптестікт і дамыту тәжірибесі - Астана, 2010ж.
- Лицейлерді/колледждерді стратегиялық дамуға жоспарлау: негізгі кезеңдері - Астана, 2010ж.
- Қазақстанның жоғары білім беруінің халықаралық білім беру кеңістігіне кірігуі: жетістіктер, проблемалар, даму болашағы. Алматы, 2010.
- Студенттік өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың ресми сайты Allgemeiner Studierendenausschuss (AStA) Констанц қ., Германия http://www. studium.uni-konstanz.de/en/campus/asta/
- «Білім туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27шілдедегі No 319-III Заңы (04.07.2013 ж. жағдай бойынша өзгерістермен және толықтырулармен) http://www.zakon.kz/141156-zakon-respubliki- kazakhstan-ot-27.html