Жұмыстың мақсаты ірі қалалардағы бастапқы медициналық – санитарлық көмек ұйымдарда медициналық қызметкерлердің уәждеме деңгейін зерттеу болып табылады. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасында, БМСК дамыту бойынша бірінші кезекте «медицина қызметкерлерінің уәждемелерін көтеру тетіктерін жетілдіру» туралы шаралар көрсетілген. Ірі қалаларда зерттелетін көрсеткіштердің салыстырмалы талдауы, кадрлардың жас ерекшелігі мен олардың тәжірибесі және біліктілік деңгейі, БМСК ұйымдар қызметкерлерінің уәждемелігін көрсететін көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай емес екенін көрсетеді.
Бастапқы медициналық-санитарлық көмек (БМСК) денсаулықты сақтаудың ұлттық жүйесі мен жалпы қоғамның әлеуметтік-экономикалық даму процесінің ажырамас бөлігі, орталық байланыстырушысы болып табылады.
1978 жылғы Алма-Ата декларацияда бастапқы медициналық-санитарлық көмек туралы анықтамадажекелеген тұлғалардың, отбасының және қауымның денсаулық сақтау жүйесімен алғашқы деңгейдегі қарым-қатынасы – медициналық-санитарлық көмекті адамдардың тұрғылықты мекеніне және жұмыс орнына барынша жақындататын, халықтың денсаулығын қорғау процесіндегі ең әуелгі кезең болып саналады [4].
Бастапқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін медициналық персонал қызметінің нәтижелігін қамтамасыз ететін денсаулық сақтау ұйымдарының бағалы ресурсы болып табылады. Персоналды уәждеудің тиімді жүйесін құрған жағдайда ғана медициналық ұйымдардың, оның ішінде АМСК ұйымдарының кадрлық әлеуетінің тиісті деңгейін сақтауға және қамтамасыз етуге болады [1]. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасында БМСК дамыту бойынша бірінші кезекте «медицина қызметкерлерінің уәждемелерін көтеру тетіктерін жетілдіру» туралы шаралар қарастырылған [2].
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» және 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында және Денсаулық сақтау министрліктің 2012 жылғы жұмыстарының қорытындысы бойынша 2013 жылға арналған міндеттерінде «Медицина қызметкерлерінің кәсіби дамуына уәждемесін арттыруды көздейтін денсаулық сақтау кадрларын үздіксіз кәсіби дамыту» көрсетіліп отыр [3].
Қызметкерлер уәждемесінің деңгейін одан әрі арттыру мақсатында әсіресе тиімді менеджменті бар медицина ұйымдарында түпкілікті нәтижеге бағдарланған медицина қызметкерлеріне сараланған еңбек ақы төлеуді дамыту жалғасуда, бұл дәрігерлердің қазіргі жалақысына қосымша ақы төлеуге мүмкіндік береді.
Медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін, уақтылылығын, сапасы мен сабақтастығын қамтамасыз етуге қызмет ететін бірыңғай дамыған, әлеуметтік бағдарланған жүйені білдіретін денсаулық сақтау саласы халық әл-ауқатының орнықты және тұрақты өсуі тұрғысынан алғанда республикадағы негізгі басымдықтардың бірі болып табылады.
Осыған байланысты зерттеу жұмыстың мақсаты ірі қалалардағы (мысалы Алматы және Қарағанды қаласы) бастапқы медициналық – санитарлық көмек ұйымдарда медициналық қызметкерлердің уәждеме деңгейін зерттеу болып табылады.
Зерттеу материалдар мен міндеттері: Зерттеу жұмысы 2 пилоттық өңірлер (Қарағанды, Алматы қалалары) БМСК ұйымдардағы медициналық қызметкерлер арасында (әлеуметтік қызметкерлер, психологтар, педиатрлар, терапевттер, жалпы тәжірбиелі дәрігерлер) әлеуметтік зерттеу сауалнамасы жүргізілді. Сауалнамаға жұмыс орынында отырған (еңбек демалысы мен іссапарға кеткендерді қоспағанда жалпы санның 10%-ын құраған) барлық медициналық персоналдардың көрсетілген категориялары қатысқан. Алматы қаласының №12 емханасында – 57 адам, Қарағанды қаласының №3 емханасында – 45 адам қатысты.
Зерттеу нәтижелері: Сауалнама нәтижелері бойынша БМСК ұйымдар деңгейінде профилактикалық бағытта және медициналық-әлеуметтік көмек көрсетудегі медициналық қызметкерлердің жас шамасы, кәсіби еңбек өтілі, біліктілік санаты және т.б. қарастырылды.
Алынған нәтижелер бойынша АМСК ұйымдарда көпшілігін әйелдер Алматы қаласында 91,7%, ал Қарағанды қаласы 88,6% алады. Ал ер адамдардың үлес салмағына сәйкес Алматы қ. 8,3%, Қарағанды қ. 11,4% құраған.
Медициналық қызметкерлердің жас шамасы бойынша 22-30 жас аралығындағы дәрігерлер Алматы қ. -37,5%, Қарағанды қ.34,3%, ал 31-45 жас аралығындағы дәрігерлер Алматы қ.-18,8%, Қарағанды қ.31,4%, ал жас шамасына қарай көбін 45 жастан жоғары адамдар Алматы қ.41,7%, Қарағанды қ. 34,3% құраған.
Сауалнамадағы «Сіздің кәсіби стажыңыз» сұрағы бойынша 15 жылдан жоғары стажы бар медициналық қызметкерлер саны Алматы қ. 45,8%, ал Қарғанады қ.-37,1% құрады. Екінші орынды стажы 5 жыл алатын медициналық қызметкерлер Алматы қ.35,4%, Қарағанды қ.31,4%. Алынған мәліметтерге сәйкес 5 жылдық кәсіби еңбек өтілі бар медициналық қызметкерлердің үлес салмағын, еңбек өтілі 15 жылдан астам медициналық қызметкерлермен салыстырғанда төмен. Бұл медициналық қызметкерлердің жұмыс орынын жиі ауыстыратыны және басқа мамандық бойынша қайтадан дайындықтан өтуі немесе тәжірбиелік денсаулық жүйесіне кетуіне байланысты болып отыр.
Жалпы медициналық санат және кәсіби еңбек өтілі бір-бірімен өте тығыз байланысты болғандықтан, жоғары санаттағы пікір алушылар арасында Алматы қ. – 37,5%, ал Қарағанды қ.-25,7% құрайды. Алматы қаласының жоғары санаттағы дәрігерлерді Қарағанды қаласының дәрігерлерімен салыстырғанда едәуір жоғары екендігін көрсетеді.
Медициналық қызметкерлер арасында бірінші білікті санаты бар Алматы қ.-12,5%, Қарағанды қ.-20% алды. Сондықтан пікір алушылардың жартылайы жоғары және бірінші біліктілік дәрежесіне ие болса, ал қалған жартысы дәрежесі жоқ жас мамандар 43,8-48,6% алады.
БМСК ұйымдардағы қызметкерлердің негізгі уәждемесін зерттеу кезінде жұмыстағы сауалнамаға жауап берушілердің көпшілігі «Жұмыстың нәтижелігіне қанағаты» деп көрсеткен: Алматы қ.75%, Қарағанды қ.60%.
Жалпы сауалнамаға жауап берушілер «Кәсіби өсу мүмкіндігін» уәждеме ретінде көрсетіп, Алматы қ.58,3%, Қарағанды қ.54,3%-ды құрады. Сондықтан уәждеменің бірден бірі ақша болғандықтан, материалдық сыйақы Алматы қ.39,6%, Қарағанды қ.48,6%.
БМСК ұйымдардағы медициналық қызметкерлер немесе басқа жұмыс мамандардың негізгі уәждемесі, егер кәсіби өсу мүмкіндігі мен жұмыс нәтижесіне қанағаттанатын болса, материалдық сыйақы төлеу қажет деп санайды. Жалпы денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлердің жұмысқа деген уәждемелерінің төмен болмауы, БМСК ұйымдарда жалақының аздығы, әлеуметтік жағынан жеткілікті деңгейде қорғалмауы, бұл салаға жас кадрлардың аз келуіне және дәрігер кадрлардың «қартаюына» кері ықпалын тигізеді.
сонымен, зерттеу жұмысын қортындылай келе ірі қалалардағы БМсК ұйымдардағы медициналық қызметкерлердің уәждемесін зерттеу бойынша жас шамасының көбін 20-30 жас немесе 45 жастан жоғары адамдар, жұмыс стажы 5 жылға дейін немесе 15 жылдан жоғары. Бұл көрсеткіштер жұмыс орындарын жиі ауыстыратына немесе басқа мамандық бойынша қайтадан дайындықтан өтуіне, тәжірбиелік денсаулық жүйесіне кетуіне байланысты. Ірі қалалардағы зерттелетін көрсеткіштердің салыстырмалы талдауы, кадрлардың жас ерекшелігі мен (медициналық жоғары оқу орындары бар ірі қалаларда жас кадрлардың үлес салмағы басым), олардың тәжірибесі және біліктілік деңгейі, БМСК ұйымдар қызметкерлерінің уәждемелігін көрсететін көрсеткіштердің айырмашылығы айтарлықтай емес екенін көрсетеді. Жалпы барлық бастапқы медициналық-санитарлық көмек ұйымдарға жас мамандарды жұмылдырыу және олардың кәсіби дамуына, біліктілігін арттыруға, қызметкерлердің уәждемелігіне және қанағаттануына жағдай жасау қажет деп ойлаймыз.
Қолданылған әдебиеттер:
- Афонин Ю.А., Сагдеев Р.Р. Проблемы мотивации медицинского персонала // Вестник самарского государственного экономического университета.-2012.-№7(93).-С.10-14
- Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 –2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы.
- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Алқа қаулысы Астана қаласы 1/1 2013 жылғы 29 қаңтар www.mz.gov. kz/sites/default/.../post_itogi_2012_kaz_okonch.doc
- World Health Organization. Primary health care. Report of the International Conference on Primary Health Care, Alma-Ata, USSR, 6-12 September 1978. (Health for All Series, No 1) Geneva, 1978.