Қиғаш өзені мен сағалық кеңістігіндегі өндірістік балықтардың түрлік құрамы және биологиялық сипаттамасы

Мақалада Қиғаш өзені мен сағалық кеңістігіндегі жартылай өткінші балықтардың түрлік қүрамы көрсетілген. Ихтиофауна қүрамы бойынша тұқы түқымдас балықтар туралы. Қүнды тауарлы балық қорларының қалыптасу туралы келтілді. Сазан, табан және мөңке балықтарының үзындық - салмақтық көрсеткіштері Қиғаш өзеніне Караганда сағалық кеңістігінде жоғары болғанын көрсетеді.

Сазан (Cyprinus carpio L.). Қиғаш өзенінде кездескен сазанның ұзындығы 31 ден 45 см дейін, ал салмағы 585 тен 1782 грамм болды. Сазанның популяциясы 3 жастан 8 жасқа дейінгі жас ерекшелігімен ерекшеленгендігі жэне 4 жас аралығындағы балықтардың негізгі тобы 46%, ең көп мөлшерде болды. бүл балық қорының табиғи көбеюінің түрақтылығын көрсетгі.

Табан (Abramisbramaorientalis Berg). 2019ж. көктемде Қиғаш өзенінде өндірісте ауланудағы табанның ұзындығы 22 - Зісм.салмағы 183 тен 554 г.2019 жылғы зерттеу нэтежелері бойынша 3-4 жас аралығындағы балықтар 79.7 % құрады.

Сазан, табан. мөңке балықтарының уылдырық шашатын бөлігі жас қүрылымы сипатталған. жас қүрамына қарай үзындық-салмақ көрсеткіштері өзгерісте болғандығы. сондай - ақ. уылдырық шашуы кезінде жас балықтардың басым болганын көрсетеді.

Мөңке (Carassius carassius). 2019 ж. Қиғаш өзеніндегі ауға түскен мөңкенің ұзындығы 17см ден 27 см. салмағы 146 дан 555 г дейін өзгергендігі туралы мэлеметтері берілді.

Қүнды тауарлы балық қорларының қалыптасуының негізін Солтүстік Каспий мен Қиғаш өзенінің төменгі ағысы құрайды. Қиғаш өзеніндегі балық өту арналарында уылдырық шашуы кезінде жартылай өткінші балықтар көп кездеседі. Теңіздің Солтүстік тайызды аймағы өзен суларымен тұщыланған, бұл жерлер жас балықтардың өрістеу мен қоректенуіне өте қолайлы.

Ихтиофауна құрамы бойынша тұқы тұқымдас балықтар бірінші орынды алады. Тұщы су балықтары болғанымен Каспий теңізінде өсуіне қолайлы жағдай тапты. Сонымен қатар, бұл тұқы тұқымдас балықтары тек өзенде емес сондай - ақ теңіздің көптеген аймақтарында кеңінен таралған. Құнды тауарлы балықтар негізін - қаракөз, табан, сазан, көксерке қүрайды, көбіне теңіздің солтүстік аймағында кездеседі.

2019 жылы Қиғаш өзенінде зерттеуге материалдарды бекітілген үш балық ауланатын учаскеде: «Песок» және «Төменгі Богатинский» және «Птичий»жүргізілді. Зерттелген балықтар ғылыми зерттеулерге бөлінген лимит есебінен балық аулау қүралдарынан алынған.Ихтиологиялық материалдарды жинау жалпы қабылданған Н.И.Чугунованың, 1952 [1], И.Ф Правдиннің, 1966 [2], А.В.Засосовтың, 1976 [3] әдістемелері бойынша жүргізілді. Балықтардың түрлік қүрамы Е.Н. Казанчеев анықтауышы арқылы анықталды [4].

Ихтиофауна жағынан түқы түқымдас балықтар басқа балықтарға қарағанда басым. Шығуы жағынан тұщы су балықтары, Каспий теңізінің тұзды су жерлерінде өмір сүруіне қолайлы жағдай тапқан. Олар өзен мен қатар өзеннің сағалық кеңістігінде кеңінен таралған. Солтүстік Каспийдің тайыз аймағындағы балық қорлары екі экологиялық формата байланысты қалыптасады: жартылай өткінші және сол аймақта мекен ететін балықтар. Жағалаудағы жартылай өткінші қаракөз, көксерке, табан, ақмарқа балықтарының шоғырлануы олардың маусымдық өрістеуіне байланысты. Сазан, жайын, балпанбалық балықтары екі топқа бөлінеді, біреуі қоныс аударады ал екіншісі теңіз жағалауында жүреді. Ал сол аймақта мекен етіп сол жерде көбейетін балықтар шортан, қызылқанат, мөңке, алабүға. Қиғаш өзеніндегі уылдырық шашатын жерлердіңжағдайы тұтастай алғанда балық өсіру тиімділігін анықтайды. Өзеннің қазіргі уылдырық шашу қоры - 70 мың га [5]. Жартылай миграциялық балықтардың көбею тиімділігі негізінен су басқан уылдырық шашатын аудандардың көлеміне байланысты.

Жартылай өткінші жэне сол жерде мекен ететін жергілікті балықтардың түрлік құрамы: тұқы, алабүға, шортан және жайын тұқымдасы (1-кесте).

Кесте 1 - Қиғаш өзені мен сағалык кеңістігіндегі жартылай өткінші және өзенде мекендейтін балықтардың түрлік кұрамы.

Линь I Tincatinca

Оңғақ өндірістік өзсндік

Қиғаш өзені мен сағалық кеңістігінде ихтиофаунасы жағынан басым сазан, табан, мөңке балықтары [6].

2019 ж. Қиғаш өзенінде зерттеу жұмыстары кезінде жоғарыда айтылған балықтарға биологиялық сараптамасы жағынан төмендегідей баға беруге болады.

Сазан (Cyprinus сагріо Z./Қиғаш өзенінде кездескен сазанның ұзындығы 31 ден 45 см дейін, ал салмағы 585 тен 1782 г. Қиғаш өзеніндегі 125 дана сазан балығынан биологиялық сынама алдынды. Сазанның популяциясы 3 жастан 8 жасқа дейінгі жас ерекшелігімен ерекшеленді. 4 жас аралығындағы балықтардың негізгі тобы 46%, ең көп мөлшерде болды, бұл балық қорының табиғи көбеюінің тұрақтылығын көрсетті. (2 кесте).

Кесте 2-2019 ж. Қиғаш өзеніндегі сазан балығының басты биологиялық
көрсеткіштері

Кестеде көрсетілгендей сазанның өсу қарқыны жасына қарай артып келеді.

Табан (Abrannsbramaorientalis Berg). 2019ж. көктемде Қиғаш өзенінде өндірісте ауланудағы табанның ұзындығы 22 - 31см,салмагы 183 тен 554 г.Уылдырық шашатын аймақтарда алдымен уылдырық шашуға көшкен және бірнеше рет уылдырық шашқан балықтар басым болды. 2019 ж 3-4 жас аралығындағы балықтар 79,7 % құрады, және бұл көрсеткіш балық қорының шабақтармен толтырылғанын көрсетеді (Зкесте).

Кесте 3-2019ж Қиғаш өзеніндегі табан балығының басты биологиялық көрсеткіштері.

Мөңке (Carassius carassius). 2019 ж. Қиғаш өзеніндегі ауға түскен мөңкенің үзындығы 17см ден 27 см, салмағы 146 дан 555 г дейін өзгерген.

Сағалық кеңістікте мөңкенің ұзындығы мен салмағы жағынан жоғары 17 - 35см салмағы 162 - 1052,0 г болды (4 кесте).

Кесте 4 - 2019ж Қиғаш өзеніндегі мөңке балығының басты биологиялық көрсеткіштері.

2019 ж. Зерттеу кезеңінде Қиғаш өзенінде мөңкенің көбею популяциясының жастық құрылымы 2-ден 8 жас аралығындағы дарақтармен сипатталды. Кәсіпшіліктің негізін 3 жастағы балықтар (34,82%) құрады.

Осылайша, 2019 ж. жүргізілген зерттеулерден талдау көрсеткендей, сазан, табан және мөңкенің уылдырық шашатын топтары өнімді ұрпақпен толықтырылғанын көрсетті. Кәсіптік балық аулауда ең көп санын жекелеген алғаш рет уылдырық шашатын балықтар құрады.Сазанның, табан және мөңке барлықтарында жас құрамы 2-ден 8 жасқа дейінгі топтары болғандығы , қарқынды өсу заңдылықтары байқалады.

Бұл балық қорының Қиғаш өзені сағасы алдындағы кеңістіктегі балықтардың осы түрлерін өсуін қолайлы жағдайымен түсіндіріледі. 2019 ж. өндірістік маңызы бар балықтардың көрсеткіші өткен жылға қарағанда жоғары болды.

Әдебиеттер тізімі

1. Чугунова Н.П. Руководство по изучению возраста и роста рыб, - M.: Изд-во АН СССР. 1952. - 163 с.
2. Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб.- M.: Пищевая промышленность, 1966. - 376 б.
3. Засосов А.В. Динамика численности промысловых рыб. - M.: Пищевая промышленность. 1976.-312 с.
4. Казанчеев Е.Н. Рыбы Каспийского моря (определитель). -M.: Легкая и пищевая промышленность. 1981. - С. 99.
5. Рыбы Казахстана - Алматы. 1989.-Т.З, -123,127, 197,236с.
6. Санкибаев Б.Жайық-Каспий бассейнінің қаракөздің биологиясы, кәсіпшілігі жэне қорлары. Халел Досмухамедов атындагы Атырау мемлекеттік университетінің Хабаршысы Ғылыми журнал //№3 Атырау. 2019ж. қыркүйек. б 138.
7. Кадимов Е.Л.. Уразгалиева Р. Сравнительный анализ данных гидрологического режима р.Кигаш. Атырауский государственный университет им.Х.Досмухамедова. Вестник Научный журнал №3 сентябрь. Атырау. 2019. С.125.