Зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін таңдап алынған өсімдік шикізаты - үшжапырақты сүбеде, өт айдайтын, ауырсынуды басатын, жарақатты жазатын қасиетке ие. Құрамындағы ащы заттар тонизирлеуші әсер көрсетеді.
Медициналық практикада үшжапырақтың негізінен жапырақтары қолданылады. Тұнбасы немесе шәй түрінде бауыр және өт ауруларында қолданылады. Құрамындағы ащы заттар ауыз қуысының дәмдік рецепторларын тітіркендіріп, асқазан сөлінің бөлінуін арттырады, тәбетті ашады, ас қорытуды жақсартады. Үшжапырақты сүбеде іш жүргізетін, тәбет ашатын, зәр айдайтын және тыныштандырғыш жинақтар құрамына кіреді [1].
Үшжапырақты сүбеде жапырақтарынан қою экстракт алынған. Дайындалу технологиясына байланысты бір өсімдік шикізатынан алынған әртүрлі сығындылар, құрамындағы әсер етуші заттардың мөлшері бойынша ерекшеленеді.
Зерттеу мақсаты үшжапырақты сүбеде жапырақтарынан перколяция әдісімен тұндырма алу.
Тұндырма - дәрілік өсімдік шикізаттарынан спиртпен экстракциялау арқылы алынатын сығындылар. Тұндырманың дәмі, иісі, түсі оны дайындауда қолданылатын дәрілік өсімдік шикізаттарына ұқсас болады. Тұндырмаларды дайындау үшін кептірілген өсімдік материалдарын, ал кей кезде жас өсімдік шикізаттарын қолданады.
Аталған өсімдік шикізатынан тұндырма алу үшін экстракциялау процессінің жылдамдығы мен толықтығына әсер ететін технологиялық факторларды анықтау қажет[2].
Экстрагентті таңдау. Дәрілік өсімдік шикізатынан тұндырмаларды дайындағанда, еріткіш ретінде этил спиртінің әр түрлі концентрациясы қолданылады.
Экстрагентті таңдау кезінде оның сұрыптаушылық қасиетіне көңіл бөлген жөн. Бұл экстрагенттің шикізат құрамына кіретін әсер етуші затты көп мөлшерде, ал басқа ілеспелі заттарды аз мөлшерде іріктеп, бөліп алу қасиеті. Сонымен қатар, экстрагенттің жоғары экстракциялаушы қабілетін де ескеру қажет. Бұл экстрагенттің аз мөлшерін қолданып, сығындалушы заттың көп мөлшерін алуға мүмкіндік береді [3].
Үшжапырақты сүбеде құрамындағы әсер етуші заттар суда және төмен концентрациядағы этанолда жақсы еритіні белгілі. Сондықтан экстракциялауды жүргізу үшін экстрагент ретінде 30, 40, 50 этанол алу көзделіп отыр. Экстрагент көлемін есептеуде шикізаттың спирт сіңіру коэффициенті ескеріледі
Ұнтақталу дәрежесін анықтау. Дәрілік өсімдік шикізатының ұнтақталу дәрежесі экстракциялау процессіне көп әсер етеді. Материал бөлшектерінің көлемдері ұсақ болған сайын, оның экстрагентпен жанасу беті соғұрлым үлкен болады және сығындалуы жылдам жүреді. Әдебиеттерге сүйене отырып, ең тиімді бөлшектердің көлемі 0,5 мм – 2 мм дейінгі көлемдер екені белгілі болды [2]. Ұнтақталу дәрежесі елеуіш арқылы елеу бойынша анықталады.
Тұндырмаларды алу келесі технологиялық сатылардан тұрады: шикізат пен экстрагентті дайындау, сығынды алу, балластты заттардан тазарту, стандарттау.
Үшжапырақ жапырақтарынан тұндырма алу перколяция әдісімен жүргізіледі. Перколяция экстракциялаудың динамикалық тәсілі болып табылады.
Алынған сығынды +80С жоғары емес температурада бірнеше күн тұндыру және фильтрлеу арқылы тазартылады.
Алынған сығынды сыртқы түрі, әсер етуші заттары және сандық көрсеткіштері бойынша стандартталады. Тұндырмалардың дәмі, түсі және иісі бастапқы шикізаттарға сәйкес болуы қажет.
Сандық көрсеткіштерден спирт концентрациясын, тұндырма тығыздығын, ауыр металлдарды және құрғақ қалдықты анықтау нормативтік құжаттарға сәйкес жүргізіледі.
Әдебиеттер
- Губанов и.а. и др. Menyanthes trifoliata L. – Вахта трёхлистная, или Трифоль // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. – М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог.иссл., 2004. – Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). – С.48.
- а.ө. Даулбаева, р.м. Анарбаева, м.а. Өмірәлі, н.а. Рахымбаев. Сасық қурай сұйық экстрактысын алуда шикізаттың ұнтақталу дәрежесі мен экстрагент әсерін зерттеу. Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы Хабаршы – №4(84). Том V.– 2018. – С. 16-18.
- г.в.аюпова, г.м.латыпова, е.д. Батырова, д.ф. Галимова. Исследование факторов, влияющих на процесс экстрагирования соплодий хмеля обыкновенного. Научные ведомости БелГУ. Сер. Медицина. Фармация. - 2012. вып.18/3.-С. 54-60.