Тақырыптың өзектілігі: Гипертрофиялық және келоидтық тыртықтар емхана жағдайында хирургтің тәжірибесінде жиі кездеспесе де,емдеуде қиындық туғызатын патологиялардың бірі.Тұрғындардың арасында таралуы бойынша 4,5-16%-ға дейін құрайды және бұл ауытқушылық тексерілген тұрғындардың контигентіне тікелей байланысты болып келеді[1,2].
Ер балалар мен қыздарда бірдей жиілікте кездеседі.Аталған патологиялар барлық жастағы балаларда кездескенімен, ең жиі 9-15 жас аралығы болып табылады.Соңғы он жылдықта балалар арасында жарақаттанушылық пен туа пайда болған ақаулардың көбеюіне орай тері жабындысының құралымдық өзгерістері жиілеуде.Осыған орай патологиялық тыртықтардың үлестік салмағы артуда[4].
Бірнеше авторлардың зерттеулерінде көрсетілгендей жалпы жарақаттардан кейінгі(операция, механикалық жарақаттар,күйіктер) қалыптасатын тыртықтардың 4%-дан 22%-ға дейінгісін гипертрофиялық және келоидтық тыртықтар құрайды.Көптеген тыртықтық өзгерістері бар науқас балалардың ата-аналары дер кезінде арнайы емдеу мекемелеріндегі мамандарға қаралмастан,әртүрлі бағыттағы дәрігерлерде емделіп асқындырып алады.Оның себебі аталған мамандарда келоидтық және гипертрофиялық тыртықтарды өзара ажырататын сараланған диагностикалық белгілері туралы білімнің жеткіліксіздігі[3].
Зерттеу материалдары мен әдістері: 2018-2019 жылдары №1 Шымкент қалалық емханасына қаралған 3 жас пен 15 жас аралығындағы келоидтық және гипертрофиялық тыртықтары бар 43 науқас балалар бақылауға алынды.Оның 19-і ер бала, 24-і қыз бала. Бақылауға алынған науқастардағы келоидтық және гипертрофиялық тыртықтардың туындау себебі,ауырлық дәрежесі және зақымдалу көлемі әртүрлі.Бақылауға алынған барлық науқастардағы тыртықтарды өзара ажырату үшін 10 белгіден тұратын сараптамалық клинико-диагностикалық параметрлер құрастырылды (Г.А.Флакс 2018 жылы ұсынған әдісті негізге ала отырып):
- Этиологиялық факторлар (жарақаттан кейінгі, постэрупті,спонтантты);
- Өзгерген тері жабындысының эпителизациясынан кейінгі туындау; уақыты(эпителизациядан кейін бірден, 2 аптадан немесе 3-4 аптадан кейін, 2-6 ай аралығы немесе 1 жылдан кейін);
- Тыртықтардың саны (жекеленген немесе көптеген);
- Тыртықтардың анатомиялық орналасу аймағы(бет және мойын,кеуде және іш, қол және аяқ);
- Тыртықтың инвазивті өсуі;
- Тыртықтың ауырсынуы;
- Тыртық аймағындағы парестезияның болуы;
- Қышынудың интенсивтілігі(әлсіз,айқын емес немесе күшті);
- Тыртық түсінің интенсивтілігі (ашық қызыл, қызыл немесе қою қызыл);
- Жүргізілген емнің нәтижелілігі.
Сонымен қатар келоидтық және гипертрофиялық тыртықтардың жыныстық жас ерекшеліктеріне байланысты таралуын анықтау бойынша да зерттеу жүргіздік.Ол үшін жалпы балаларды жыныстық ерекшеліктері,тыртықтың жеке түрі мен 3 жас аралығындағы интервал бойынша жеке топтастырдық.
Зерттеу нәтижесі. Біздің зерттеуіміз бойынша балалардағы келоидтық және гипертрофиялық тыртықтар орташа 10-15 жас аралығында жоғары деңгейде кездесетіндігі байқалды (44,5%).Оның ішінде қыз балаларда 10-12 жаста (41,5%), ал ер балаларда 13-15 жаста (48%) жиі кездескен. Сонымен қатар,тыртықтың ер балаларда келоидтық түрі (66,5%),қыз балаларда гипертрофиялық түрі(60%) басым болып келген.Жарақаттық фактордың әсерінен кейін ГТ мен КТ-ң туындау көрсеткіші шамалас (КТ- 58,2%,ГТ-54,35%),айырмашылық қалыптасу уақытында:ГТ жарақаттан кейін қысқа уақытта (100%),ал КТ 34 аптадан кейін қалыптасқан.
Тыртықтар анатомиялық орналасуы бойынша ең жиі қолдарда (74%) кездескен және ГТ-тар (52%),КТ-ға(22%) қарағанда басымырақ болып келген. Екінші орында кеуде іш аймағындағы тыртықтар құраған(68%),жиі келодтық тыртықтар(43%) түрінде кездескен.
Науқастардағы кездескен субъективті белгілері бойыша талдау жасалынды:қышыну белгісі тыртықтың екі түрінде де байқалған.Ал аурсыну және парестезия белгілері көбіне КТ-ға(27% және 48%) тән болып келген.Сонымен қатар жүргізілген дәстүрлі емдеу шараларынан кейін ГТ 56% жақсару байқалса,КТ-да рецидивтік жағдай 63%-да байқалған.
Қорытынды:зерттеу нәтижесі көрсеткендей келоидтық және гипертрофиялық тыртықтарды клиникалық-эпидемиологиялық ерекшеліктеріне байланысты ажыратып алу:аталған патологияларды тиімді сараланған ем жүргізуде және асқынулардың алдын алуда маңызды болып табылады.
Әдебиеттер
- Забненкова О. Клинический опыт коррекции гипертрофических, келоидных и атрофических рубцов // Врач-2007 №2.-С.32-34.
- Дельвиг А.А. Исследование метаболизма коллагена гипертрофических и келоидных рубцов / А.А. Дельвиг // Вестн. РАМН. 1995. - № 12. - С. 41-45.
- Copcu E. Combination of surgery and intralesional verapamil injection in the treatment of the keloid / E. Copcu, N. Sivrioglu, Y. Oztan // J. Burn Care Rehabil. 2004. - № 25 (1). - P. 1-7.
- Doong H. Calcium antagonists alter cell shape and induce procollagenasesynthesis in keloid and human dermal fibroblasts / H. Doong, S. Dissanayake, T.R. Gowrishankar // J. Burn Care Rehabil. -1996. -№ 17.-P. 497-514.