Бүгінгі күні адам организміне көптеген дәрі-дәрмектердің әсері күннен күнге кең тарап бара жатыр. Олардың организмге уытты немесе жанама әсерлерінен дерттік өзгерістер пайда болатыны көпшілікке белгілі. Бұл ксенобиотиктердің әсерлерінен дерттердің даму мүмкіншіліктері организмнің даралық сезім- талдығына байланысты болады [1].
Бүгінгі күні адам организміне көптеген дәрі-дәрмектердің әсері күннен күнге кең тарап бара жатыр. Олардың организмге уытты немесе жанама әсерлерінен дерттік өзгерістер пайда болатыны көпшілікке бел- гілі. Бұл ксенобиотиктердің әсерлерінен дерттердің даму мүмкіншіліктері организмнің даралық сезімталдығына байланысты болады [1].
Осыған байланысты ұсынылып отырған жұмыстың негізгі мақсаты: Дәрілік заттарға организмнің даралық сезімталдығын алдын-ала аңғаруды оңтайландыру жолдарын іздестіру. соның ішінде лефлуно- мидтің жанама серпілістердің жиілігінің ағзаның ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы зертеу.
Зерттеудің негізгі міндеті: Құздама тәріздес артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған лефлуномидтің жанама әсерлерін организмнің индометацинге сезімталдығына байланысты зерттеу.
Зертеу әдістері:Организмнің индометацинге даралық сезімталдығы оған төзімділік немесе сезімталдық көрсеткіштерін өзіміз жасаған әдісін қолданыпесептеу өрнегі арқылы анықталды:
Индометацинді сынақтан соң организмнің индометацинге сезімталдығы келесі өрнек арқылы анықталды:
Мұндағы: ∆ДҚ- диенді қоспалардың сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері. ∆АТБ-антитотықтырғыш белсенділігінің сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері. Нау- қастардың лефлуномидпен емдеу кезеңіндегі жанама әсерлерін сауалнама арқылы және күнделікті бақы- лау арқылы жүргізілді.
Зертеу нәтижелері: Зерттеуге алынған сырқаттардың метотрексатпен емдеу кезіндегі жанама сер- піліс-тердің жиілігінің организмге даралық сезімталдығына байланысты мәліметтер кестеде көрсетілген.
Кесте 20 - Құздама тәріздес артритпен аурған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттыңжанама
әсерінің жиілігінің организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы
Ескерту: ЖТ-жалпы топ,ТТ-төзімді топ,СТ-сезімтал топ,ӨСТ- өте сезімтал топ.
|
№ |
Көрсеткіштер |
Құздама тәріздес артритпен аурған сырқаттар |
|||
|---|---|---|---|---|---|
|
ЖТ/п-52/ |
ТТ/п-38/ |
СТ/п-9/ |
ӨСТ/п-5/ |
||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
1 |
Жүрек айну |
9/17,3 |
1/2,6 |
3/33,3 |
5/100 |
|
2 |
Құсу |
7/14 |
- |
2/22,2 |
5/100 |
|
3 |
Іш ауру |
9/17,3 |
1/2,6 |
3/33,3 |
5/100 |
|
4 |
Бауыр ферменттерінің белсендігінің өсуі |
10/19,2 |
1/2,6 |
4/44,4 |
5/100 |
|
5 |
Диарея |
11/21,1 |
5/55,5 |
5/100 |
|
|
6 |
Тері қышымасы |
4/8,0 |
- |
1/11 |
3/60 |
|
7 |
Жаралы стоматит |
6/11,5 |
- |
1/11 |
5/100 |
|
8 |
Гингивит |
6/11,5 |
- |
1/11 |
5/100 |
|
9 |
Тез шаршау |
7/14 |
- |
2/22,2 |
5/100 |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
10 |
Бас ауруы |
7/14 |
- |
2/22,2 |
5/100 |
|
11 |
Тромбоцитопения |
6/11,5 |
- |
1/11 |
5/100 |
|
12 |
Лейкопения |
3/5,7 |
- |
- |
3/60 |
|
13 |
Панцитопения |
1/1,9 |
- |
- |
1/20 |
|
Барлығы: |
86/12,7 |
3/0,06 |
25/21,3 |
57/91,9 |
|
Құздама тәріздес артритпен аурған 52 сырқаттардың метотрексатпен емдлегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлері 86 жағдайда орын алып, жиілігі 12,7 тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта метотрексаттың жанама әсері 3 жағдайда орын алып,жиілігі 0,06, ксенобиотикке «сезімтал» топта метотрексаттың жанама әсері 25 жағдайда орын алып,жиілігі 21,3 , ал «сезімтал» және«өте сезімтал» топтарда дәрінің жағымсыз әсері 25 және 57 жағдайда орын алып, жиілігі 21,3 және 91,9 тең болды.
Метотрексаттың әсерінен жүрек айну симтомының жиілігі жалпы топта 17,3 болса, «төзімді» топта - 2,6 , «сезімтал» және «өте сезімтал» - 33,3 және100-ға тең болды. Құсу және іш ауру симтомының жиілігі жалпы топта 14 және 17,3 да болса, «төзімді» топта- жоқ және 2,6 , «сезімтал» және «өте сезімтал»-22,2,100 және 33,3,100-ға тең болды. Бауыр ферменттерінің белсендігінің өсуі жиілігі жалпы топта 19,2болса, «төзімді» топта-2,6 , «сезімтал» және « өте сезімтал»-44,4 және 100-ға тең болды. Диарея, тері қышымасы, жаралы стоматит, гингивит, тез шаршау, бас ауруы, тромбоцитопения, лейкопения, панцитопения симптомдары «төзімді» топта кездеспейді,ал «сезімтал» топта, бұлардың жиілігі 55,5, 11, 11, 11, 22,2, 22,2, 11, тең болса « өте сезімтал»топта- 100, 60, 100, 100, 100, 100, 100, 60, 20-ды құрайды. Сонымен зерттеу барысында алынған мәліметтер құздама тәріздес артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттыңжанама әсерінің жиілігі организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты «төзімді» тобында өте аз, «сезімтал» тобында орта есеппен 21,3 -да, «өте сезімтал» тобында орта есеппен 91,9 -да орын алады.
Лефлуномидтің әсерінен іштің ауруы симтомының жиілігі жалпы топта 5,7 болса, «төзімді» және «сезімтал» топтарда - орын алмады, «өте сезімтал» топта- 60-ға тең болды. Лефлуномидпен емдегенде арқаның ауруы , аллергиялық серпілістер және астения жалпы тобындағы жиілігі 5,7, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта 11,1 , «өте сезімтал» тобында 40. Лефлуномидпен емдегенде диарея және диспепсия жалпы тобындағы жиілігі 26,9 және 9,6 , «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта 100 , «өте сезімтал» тобында 100 .тең болды. Лефлуномидпен емдегенде бауырдың үлкеюі жалпы тобындағы жиілігі 9,6, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта 11,1, «өте сезімтал» тобында 80 тең болды.Лефлуномидпен емдегенде жүрек айну,бас айналу,бас ауруы және гипертензия жалпы тобындағы жиілігі 11,5 ,5,7% және 9,6%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -11,1, «өте сезімтал» тобында 100%, 60% және 80тең болды.Лефлуномидпен емдегенде кеуде түсында ауырсыну жиілігі 3,8%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -0, «өте сезімтал» тобында 40тең болды.
Лефлуномидпен емдегенде шаштың түсу жиілігі 9,6%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -11,1 , «өте сезімтал» тобында 80 тең болды.Лефлуномидпен емдегенде теміреткі,қышыма,бөртпе және терінің
|
№ |
Көрсеткіштер |
Құздама тәріздес артритпен аурған сырқаттар |
|||
|
ЖТ/п-52/ |
ТТ/п-38/ |
СТ/п-9/ |
ӨСТ/п-5/ |
||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
1 |
Іштің ауры |
3/5,7 |
- |
- |
3/60 |
|
2 |
Арқаның ауруы |
3/5,7 |
1/11,1 |
2/40 |
|
|
3 |
Аллергиялық серпіліс |
3/5,7 |
1/11,1 |
2/40 |
|
|
4 |
Астения |
3/5,7 |
- |
1/11,1 |
2/40 |
|
5 |
Диарея |
14/26,9 |
9/100 |
5/100 |
|
|
6 |
Диспепсия |
5/9,6 |
1/11,1 |
4/80 |
|
|
7 |
Бауырдың үлкеюі |
5/9,6 |
1/11,1 |
4/80 |
|
|
8 |
Жүрек айну |
6/11,5 |
- |
1/11,1 |
5/100 |
|
9 |
Бас айналу |
3/5,7 |
- |
3/60 |
|
|
10 |
Бас ауруы |
5/9,6 |
- |
1/11,1 |
4/80 |
|
11 |
Гипертензия2 |
5/9,6 |
1/11,1 |
4/80 |
|
|
12 |
Боль в груди |
2/3,8 |
2/40 |
||
|
13 |
Шаштың түсуі |
5/9,6 |
1/11,1 |
4/80 |
|
|
14 |
Теміреткі(Экзема) |
2/3,8 |
2/40 |
||
|
15 |
Қышыма |
2/3,8 |
2/40 |
||
|
16 |
Бөртпе |
5/9,6 |
1/11,1 |
4/80 |
|
|
17 |
Терінің құрғаүы |
1/1,92 |
1/20 |
||
|
18 |
Бронхит |
2/3,8 |
2/40 |
||
|
19 |
Жөтелдің күшеюі |
2/3,8 |
2,40 |
||
|
20 |
Респираторлы инфекции |
7/13,4 |
2/22,2 |
5/100 |
|
|
21 |
Фарингит |
2/3,8 |
2/40 |
||
|
22 |
Пневмония |
1/1,9 |
1/20 |
||
|
23 |
Ринит |
2/3,8 |
1/22,2 |
1/20 |
|
|
Жинағы |
88/7,35 |
22/10,6 |
66/57,4 |
||
Кесте 21 –Ревмотоидты артритпен аурған сырқаттардың емдеуге қолданған лефлуномидті жанама әсерінің жиілігінің организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы
Ескерту: ЖТ-жалпы топ,ТТ-төзімді топ,СТ-сезімтал топ,ӨСТ- өте сезімтал топ.
құрғауының жиілігі 3,8%,9,6% және 1,92-ға, «төзімді» топта - 0, «сезімтал» топта бөртпе жиілігі -11,1 басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,4080 және 20тең болды.
Лефлуномидпен емдегенде бронхит,жөтелдің күшеюі және респиратолы инфекцияның жиілігі. 3,8%,3,8% және 13,4-ға, «төзімді» топта – кездеспейді, «сезімтал» топта респиратолы инфекцияның жиілігі -22,2%, басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,40 және 100тең болды. Лефлуномидпен емдегенде фарингит,пневмония және ринит жиілігі 3,8%,1,9% және 3,8-ға, «төзімді» топта – кездеспейді, «сезімтал» топта ринит жиілігі -22,2%, басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,20 және 20тең болды. Құздама тәріздес артритпен аурған 52 сырқаттардың лефлуномидпен емдлегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлері 88 жағдайда орын алып, жиілігі 7,35-ға тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта лефлуномидтің жанама әсері орын алған жоқ, жиілігі 0,00, ксенобиотикке «сезімтал» топта жанама әсері 22 жағдайда орын алып, жиілігі 10,6 , « өте сезімтал» топтарда дәрінің жағымсыз әсері 66 жағдайда орын алып, жиілігі 57,4-ға тең болды.
Қорытынды. 1.Ревматоидты артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттың- жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлерінің жиілігі12,7 тең болды жанама әсерінің жиілігі организм- нің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты «төзімді» тобында 0,06, «сезімтал» тобында орта есеп- пен 21,3 -да, «өте сезімтал» тобында орта есеппен 91,9 -да орын алады. 2.Ревматоидты артритпен аурған сырқаттардың лефлуномидпен емдегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлерінің жиілігі 7,35 тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта-жоқ, ксенобиотикке «сезім-тал» және « өте сезімтал» топтарда жиілігі 10,6 және 57,4 тең болды.
Әдебиеттер
- Лапина Т.Л. Гастропатии, индуцированные нестероидными противовоспалительными препаратами: клиническое значение, лечение, профилактика //Consіlium medicum.-2001.-Т.3.-№9-С.438-442.
- Насонов Е.Л., Каратеев А.Е. Гастропатия, связанная с приемом НПВП // Клиническая медицина.- 2000.- №4.-С.4-7.
- Козлова И.В., Липатова Т.Е., Кветной И.М. Гастропатия, индуцированная нестероидными противовоспа-лительными препаратами, у больных остеартрозом, роль некоторых факторов диффузной эндокринной системы желудка в ее возникновении // РЖГГК.- 2006.- №1.- С. 47-53.
- 33.Шептулин А.А. Современные возможности лечения и профилактики НПВП-индуцированной гастропа-тии // РЖГГК.- 2006.- №1.-С. 15
- Новые подходы к прогнозированию риска развития гастропатий, индуцированных нестероидными проти-вовоспалительными средствами // Зиганшина Л.Е., Султанова А.Ф., Хазиахметова В.Н., Валеева И.Х., Зиганшин А.У. //Экспериментальная и клиническая фармакология.- 2002.- Том 65.- №2. –C.49-52.
- Баранов В.С., Баранова Е.В., Иващенко Т.Э. и соавт. Геном человека и гены «предрасположенности».- спб.: Интермедика, 2000.-120с.
- Орманов Н.Ж. Использование хемилюминесцентного метода в диагностике и прогнозировании состояния здоровья рабочих фосфорного завода //В методическом указании «Всесоюзной школы-семинара» по «Био-Термо Хемилюми-нес-цен-ции» (квантовая биология). -Москва-Суздаль,1990.- часть П.- С. 33.
- Бекенова Ж.О.,Орманова Л.Н.,Орманов Н.Ж.Құздама тәріздес артриттті емдеу кезіндегі метотрексаттың жанама серпілістердің жиілігінің ағзаның ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы ОҚМФА Хабаршысы, 2015,№4. том 4,с5-7