Организмнің индометацинге даралық сезімталдығына байланысты қабынуға қарсы дәрілердің жанама әсерлерінің өзгеру жағдайы

Бүгінгі күні адам организміне көптеген дәрі-дәрмектердің әсері күннен күнге кең тарап бара жатыр. Олардың организмге уытты немесе жанама әсерлерінен дерттік өзгерістер пайда болатыны көпшілікке белгілі. Бұл ксенобиотиктердің әсерлерінен дерттердің даму мүмкіншіліктері организмнің даралық сезім- талдығына байланысты болады [1].

Бүгінгі күні адам организміне көптеген дәрі-дәрмектердің әсері күннен күнге кең тарап бара жатыр. Олардың организмге уытты немесе жанама әсерлерінен дерттік өзгерістер пайда болатыны көпшілікке бел- гілі. Бұл ксенобиотиктердің әсерлерінен дерттердің даму мүмкіншіліктері организмнің даралық сезімталдығына байланысты болады [1].

Осыған байланысты ұсынылып отырған жұмыстың негізгі мақсаты: Дәрілік заттарға организмнің даралық сезімталдығын алдын-ала аңғаруды оңтайландыру жолдарын іздестіру. соның ішінде лефлуно- мидтің жанама серпілістердің жиілігінің ағзаның ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы зертеу.

Зерттеудің негізгі міндеті: Құздама тәріздес артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған лефлуномидтің жанама әсерлерін организмнің индометацинге сезімталдығына байланысты зерттеу.

Зертеу әдістері:Организмнің индометацинге даралық сезімталдығы оған төзімділік немесе сезімталдық көрсеткіштерін өзіміз жасаған әдісін қолданыпесептеу өрнегі арқылы анықталды:

Индометацинді сынақтан соң организмнің индометацинге сезімталдығы келесі өрнек арқылы анықталды:

Мұндағы: ∆ДҚ- диенді қоспалардың сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері. ∆АТБ-антитотықтырғыш белсенділігінің сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері. Нау- қастардың лефлуномидпен емдеу кезеңіндегі жанама әсерлерін сауалнама арқылы және күнделікті бақы- лау арқылы жүргізілді.

Зертеу нәтижелері: Зерттеуге алынған сырқаттардың метотрексатпен емдеу кезіндегі жанама сер- піліс-тердің жиілігінің организмге даралық сезімталдығына байланысты мәліметтер кестеде көрсетілген.

Кесте 20 - Құздама тәріздес артритпен аурған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттыңжанама
әсерінің жиілігінің организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы

Ескерту: ЖТ-жалпы топ,ТТ-төзімді топ,СТ-сезімтал топ,ӨСТ- өте сезімтал топ.

Құздама тәріздес артритпен аурған 52 сырқаттардың метотрексатпен емдлегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлері 86 жағдайда орын алып, жиілігі 12,7 тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта метотрексаттың жанама әсері 3 жағдайда орын алып,жиілігі 0,06, ксенобиотикке «сезімтал» топта метотрексаттың жанама әсері 25 жағдайда орын алып,жиілігі 21,3 , ал «сезімтал» және«өте сезімтал» топтарда дәрінің жағымсыз әсері 25 және 57 жағдайда орын алып, жиілігі 21,3 және 91,9 тең болды.

Метотрексаттың әсерінен жүрек айну симтомының жиілігі жалпы топта 17,3 болса, «төзімді» топта - 2,6 , «сезімтал» және «өте сезімтал» - 33,3 және100-ға тең болды. Құсу және іш ауру симтомының жиілігі жалпы топта 14 және 17,3 да болса, «төзімді» топта- жоқ және 2,6 , «сезімтал» және «өте сезімтал»-22,2,100 және 33,3,100-ға тең болды. Бауыр ферменттерінің белсендігінің өсуі жиілігі жалпы топта 19,2болса, «төзімді» топта-2,6  , «сезімтал» және « өте сезімтал»-44,4 және 100-ға тең болды. Диарея, тері қышымасы, жаралы стоматит, гингивит, тез шаршау, бас ауруы, тромбоцитопения, лейкопения, панцитопения симптомдары «төзімді» топта кездеспейді,ал «сезімтал» топта, бұлардың жиілігі 55,5, 11, 11, 11, 22,2, 22,2, 11, тең болса « өте сезімтал»топта- 100, 60, 100, 100, 100, 100, 100, 60, 20-ды құрайды. Сонымен зерттеу барысында алынған мәліметтер құздама тәріздес артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттыңжанама әсерінің жиілігі организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты «төзімді» тобында өте аз, «сезімтал» тобында орта есеппен 21,3 -да, «өте сезімтал» тобында орта есеппен 91,9 -да орын алады.

Лефлуномидтің әсерінен іштің ауруы симтомының жиілігі жалпы топта 5,7 болса, «төзімді» және «сезімтал» топтарда - орын алмады, «өте сезімтал» топта- 60-ға тең болды. Лефлуномидпен емдегенде арқаның ауруы , аллергиялық серпілістер және астения жалпы тобындағы жиілігі 5,7, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта 11,1 , «өте сезімтал» тобында 40. Лефлуномидпен емдегенде диарея және диспепсия жалпы тобындағы жиілігі 26,9  және 9,6 , «төзімді» топта - 0  , «сезімтал» топта 100 , «өте сезімтал» тобында 100 .тең болды. Лефлуномидпен емдегенде бауырдың үлкеюі жалпы тобындағы жиілігі 9,6, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта 11,1, «өте сезімтал» тобында 80 тең болды.Лефлуномидпен емдегенде жүрек айну,бас айналу,бас ауруы және гипертензия жалпы тобындағы жиілігі 11,5 ,5,7% және 9,6%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -11,1, «өте сезімтал» тобында 100%, 60% және 80тең болды.Лефлуномидпен емдегенде кеуде түсында ауырсыну жиілігі 3,8%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -0, «өте сезімтал» тобында 40тең болды.

Лефлуномидпен емдегенде шаштың түсу жиілігі 9,6%, «төзімді» топта - 0 , «сезімтал» топта -11,1 , «өте сезімтал» тобында 80 тең болды.Лефлуномидпен емдегенде теміреткі,қышыма,бөртпе және терінің

Кесте 21 –Ревмотоидты артритпен аурған сырқаттардың емдеуге қолданған лефлуномидті жанама әсерінің жиілігінің организмнің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы

Ескерту: ЖТ-жалпы топ,ТТ-төзімді топ,СТ-сезімтал топ,ӨСТ- өте сезімтал топ.

құрғауының жиілігі 3,8%,9,6% және 1,92-ға, «төзімді» топта - 0, «сезімтал» топта бөртпе жиілігі -11,1  басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,4080  және 20тең болды.

Лефлуномидпен емдегенде бронхит,жөтелдің күшеюі және респиратолы инфекцияның жиілігі. 3,8%,3,8% және 13,4-ға, «төзімді» топта – кездеспейді, «сезімтал» топта респиратолы инфекцияның жиілігі -22,2%, басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,40 және 100тең болды. Лефлуномидпен емдегенде фарингит,пневмония және ринит жиілігі 3,8%,1,9% және 3,8-ға, «төзімді» топта – кездеспейді, «сезімтал» топта ринит жиілігі -22,2%, басқа симптомдар кездеспейді, «өте сезімтал» тобында 40,20 және 20тең болды. Құздама тәріздес артритпен аурған 52 сырқаттардың лефлуномидпен емдлегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлері 88 жағдайда орын алып, жиілігі 7,35-ға тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта лефлуномидтің жанама әсері орын алған жоқ, жиілігі 0,00, ксенобиотикке «сезімтал» топта жанама әсері 22 жағдайда орын алып, жиілігі 10,6 , « өте сезімтал» топтарда дәрінің жағымсыз әсері 66 жағдайда орын алып, жиілігі 57,4-ға тең болды.

Қорытынды. 1.Ревматоидты артритпен ауырған сырқаттардың емдеуге қолданған метотрексаттың- жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлерінің жиілігі12,7 тең болды жанама әсерінің жиілігі организм- нің ксенобиотикке сезімталдығына байланысты «төзімді» тобында 0,06, «сезімтал» тобында орта есеп- пен 21,3 -да, «өте сезімтал» тобында орта есеппен 91,9 -да орын алады. 2.Ревматоидты артритпен аурған сырқаттардың лефлуномидпен емдегенде жалпы топтарында дәрінің жанама әсерлерінің жиілігі 7,35 тең болды, ксенобиотикке «төзімді» топта-жоқ, ксенобиотикке «сезім-тал» және « өте сезімтал» топтарда жиілігі 10,6 және 57,4 тең болды.

Әдебиеттер

1. Лапина Т.Л. Гастропатии, индуцированные нестероидными противовоспалительными препаратами: клиническое значение, лечение, профилактика //Consіlium medicum.-2001.-Т.3.-№9-С.438-442.
2. Насонов Е.Л., Каратеев А.Е. Гастропатия, связанная с приемом НПВП // Клиническая медицина.- 2000.- №4.-С.4-7.
3. Козлова И.В., Липатова Т.Е., Кветной И.М. Гастропатия, индуцированная нестероидными противовоспа-лительными препаратами, у больных остеартрозом, роль некоторых факторов диффузной эндокринной системы желудка в ее возникновении // РЖГГК.- 2006.- №1.- С. 47-53.
4. 33.Шептулин А.А. Современные возможности лечения и профилактики НПВП-индуцированной гастропа-тии // РЖГГК.- 2006.- №1.-С. 15
5. Новые подходы к прогнозированию риска развития гастропатий, индуцированных нестероидными проти-вовоспалительными средствами // Зиганшина Л.Е., Султанова А.Ф., Хазиахметова В.Н., Валеева И.Х., Зиганшин А.У. //Экспериментальная и клиническая фармакология.- 2002.- Том 65.- №2. –C.49-52.
6. Баранов В.С., Баранова Е.В., Иващенко Т.Э. и соавт. Геном человека и гены «предрасположенности».- спб.: Интермедика, 2000.-120с.
7. Орманов Н.Ж. Использование хемилюминесцентного метода в диагностике и прогнозировании состояния здоровья рабочих фосфорного завода //В методическом указании «Всесоюзной школы-семинара» по «Био-Термо Хемилюми-нес-цен-ции» (квантовая биология). -Москва-Суздаль,1990.- часть П.- С. 33.
8. Бекенова Ж.О.,Орманова Л.Н.,Орманов Н.Ж.Құздама тәріздес артриттті емдеу кезіндегі метотрексаттың жанама серпілістердің жиілігінің ағзаның ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жағдайы ОҚМФА Хабаршысы, 2015,№4. том 4,с5-7