Кіріспе: Туберкулез ауруының асқынуларынан өлiм-жітім санын азайту - ең маңызды медициналық, жалпы мемлекеттiк және әлеуметтiк-экономикалық өзектi мәселердiң бiрi болып саналады 18
Бауырдың туберкулезге қарсы әсерінен зақымдануы организмнің генотипіне және ацетилдеу фенотипіне тікелей байланысты. Суханов Д.С. 1 ғылыми деректері NAT-2 SLOW гепотипті және «баяу» ацетилдеу фенотипті сырқаттарда гепатоуытты реакция 100-да орын алған, ал «жылдам» фенотипті сырқаттарда бауырдың зақымдануы 14,3-ды орын алып, тек ғана 28,6-ды науқастарда АсАТ жоғарылауы байқалды. Туберкулезге қарсы препараттарды көтералмаушылық әсерінен химиотерапияның емдік мерзімдері жиі және ұзақ ұзіліп отыруына байланысты емнің белсенділігі 2,5-4,2 есе төмендеп, сырқаттың қайта қозуы 2,75,8 есе өсіп отырады
Туберкулезге қарсы химиотерапияның әсерінен 65,7 науқастарда дәрілердің жанама әсері орын алды. Стрептомицин негізінен аллергиялық серпілістердің негізгі себеп болып отырады, ал емдеу схемасына изониазид, рифампицин и пиразинамид енгізгенде гепатоуытты серпілістердің деңгейі 37,9 және 23,1-ға өседі [2].
Өкпе туберкулезімен ауыратын науқастарда липидтердiң асқын тотығы өнiмдерiнiң және антитотықтырғыш жүйесiнiң кейбiр көрсеткiштерiн өзгеруiн Орманов Н.Ж. [3,4] анықтаған. Ағзалардың және жасушалардың жұмыс iстеу қабiлетiнiң химиотерапиялық кешендердiң әсерiнен зақымдануы дербес орын алатын патобиохимиялық үрдістердiң бiрi. Ол -липидтердiң асқын тотығу өнiмдерiнiң биологиялық мембранада және биортада көбiрек топтасуы әсерiнен патологиялық жағдайға душар болуына негiзгi себеп. 1,2
Туберкулезге қарсы антибактериалды фармакотерапияның қабаттастырып қолдануын тежеп отырған негiзi мәселердiң бiрi – химиотерапиялық емдеу кезiнде пайда болатын дәрiлердiң жанама, жағымсыз әсерлерi. Осыған байланысты туберкулезге қарсы фармакотерапияның мерзiмiн қысқартып және туберкулостатиктердiң жағымсыз әсерiн алдын-алу осы кездегі фтизиатриямен клиникалық фармакологияның негiзгi бағдарламасы болып табылады.
Жұмыстың мақсаты: Өкпе туберкулезді науқастардың қанындағы антиоксиданты жүйесінің негізгі фер- ментері-нің бірі супероксиддисмутазаның белсенділігін ацетилдеу түріне байланысты химиотерапияның және мия тамы-рының фитопрепараты –рувиминнің әсерінен өзгеруін зерттеу
Зерттеу әдістері: Бауыр жасушаларының ацетилдеу белсенділігі стандарты изониа-зидтті сынақ арқылы Карки-щенкоН.Нт.б. 131КиселеваТ.А132әдістері арқылы анықталды. Ацетилдеу фенотипті анықтау үшін науқастар-ға ауыз арқылы тест препарат-изониазидті0,45 г. бірретберіп, несептіәр 2 сағатта 6 сағатбойыжинап, несептің құрамындағы изониазидтің мөлшерін спектрофотометриялық әдіспен (470 нм) метаваннадты аммоний реагентін қолданып зерттелді. Алынған мәліметтерді ескере отырып, зерттеуге алынған адамдар изониазидтің бөліну бел-сенділігіне байланысты ІІІтопқа бөлінді: І-топкүшті ингибитор, несеппен бөлінген изониазидтің белсенділігі 0-10 %-ғатең; ІІ- топортаингибитор, изониазидтіңмөлшері 11% - 15%-ғадейін; ІІІ-топ – әлсізингиби- тор, изониазидтің несептегі деңгейі 16%-дан жоғары. Супероксиддисмутаза белсендiлiгін ЗайцевВ.Г. және әріптестерінің әдiстері-мен анықталды.
Зерттеу нәтижелері:Күшті ингибиторлы топтағы наукастарқанындағы супероксиддисмутазаның белсен- ділігі 1, 2 және 3 айлық химиотерапиядан кейін жалпы топтағы науқастардың көрсеткішімен салыстырғанда 31,9%-ға, 36,6%-ға және 38,7%-ға жоғары деңгейде орын алды. Ал осы топтағы науқастардың емге дейінгі көрсеткішімен салыстырғанда 11,7%-ға, 16,7%-ға және 33,4%-ға төмендеді. Күшті ингибиторлы типінде
науқастар қанының құрамындағы СОД белсенділігі бір, екі және үшайлық химиотерапиялық емдік кешеннің құрамына мия тамыры-ның жаңа препараты – рувиминді күніне 100 мг ай сайын 10 күн бойы туберкулостатик- тердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза химиотерапиялық топтың көрсеткішке қарағанда1,2 және 3 айлықемненкейін 22%, 29,9 % және 58,2%-ғажоғарылап, бақылаутобыныңкөрсеткішінежақындайтүседі.
Инфильтраты шектелген өкпе туберкулезімен ауыратын күшті ингибиторлы топтағы науқастардың қан деңгейі 1, 2 және 3 айлық рувиминохимиотерапияның әсерінен науқастардың сәйкес жалпы тобына қарағанда 65,5%,95% және 143%-ға жоғарылады.
Орта ингибиторлы типті науқастарда СОД ферменттің белсенділігі жалпы тобының көрсеткішімен салыстырғанда өзгеріссіз күйінде қалды, бірақ күшті ингибиторлы топтағы сәйкес көрсеткішімен салыстырғанда 23,7%-ға, 33,4%-ға және 33,2%-ға тең төменгі жағдайда болды.
Орта ингибиторлы типінде науқастар қанының құрамындағы СОД энзи-мінің белсенділігі бір, екі және үш айлық химиотерапиялық емдік кешеннің құрамына мия тамырының жаңа препараты - рувиминді күніне 100 мг ай сайын 10 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза химиотерапиялық топтың көрсеткішіне қарағанда 1,2 және 3 айлық емнен кейін 21,9,%, 21,8% және 25,4%-ға жоғарылап, бірақ бақылау тобының көрсеткішіне қарағанда 25%, 39,2% және 49,8%-ға төмендеді.
Бір, екі және үш айлық ХТ-лық емдік кешеннің құрамына мия тамырының жаңа препаратын - рувиминді күніне 100 мг ай сайын 20 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза ХТ-лық топтың көрсеткішке қарағанда СОД энзимінің белсенділігі 1, 2 және 3 айлық емнен кейін 58,1%,90,3 % және 136%-ға жоғарылап, бақылау тобының бақылау тобының көрсеткішіне жақындай түседі.
Кесте 1 – Инфильтраты шектелген өкпе туберкулезімен ауыратын науқастардың қан құрамындағы супероксид- дисмутазаны (СОД,шб 103/мл.эм) белсенділіктерінің химиотерапия әсерінен науқастардың ацетилдеу түрлеріне байланысты өзгеруі
|
Көрсеткіштер |
ЖТ |
Күшті |
Орта |
Әлсіэ |
|
Бақылау тобы |
68,7 4,1 |
68,7 4,1 |
||
|
ХД |
50,82,5 |
61,8 2,1 |
49,4 1,5 |
41,2 1,3 |
|
1 1р1 1р2 1р3 |
41,92,1 51,32,4 53,72,6 |
55,32,4 67,62,4 - - |
42,32,3 51,62,3 66,92,9 |
28,11,5 34,61,5 40,62,1 65,92,2 |
|
2 2р1 2р2 2р3 |
37,81,6 47,82,3 52,72,6 |
51,51,5* 66,93,1 - - |
34,31,3* 41,82,1 65,32,4 |
27,5 0,8* 34,81,3 40,11,9 66,62,1 |
|
3 3р1 3р2 3р3 , |
29,71,6 42,42,1 47,82,3 |
41,2 2,1* 65,22,3 |
27,5 0,8* 34,5 1,8 64,9 2,1 |
20,6 0,9* 27,5 1,1 30,81,4 67,61,7 |
|
Ескертпе 1-1 айлық химиотерапиядан кейінгі көрсеткіш; 2-2 айлық химиотерапиядан кейінгі көрсеткіш; 3-3 айлық химиотерапиядан кейінгі көрсеткіш; 4 -* р0,05 бақылау тобымен салыстырғандағы дәлдік көрсеткіш; 5- р0,05 химиотерапияға дейінгі көрсеткіш пен салыстырғандағы дәлдік көрсеткіш; 6 -ХД- химиотерапияға дейінгі көрсеткіш; 7 -СОД- супероксиддисмутаза; |
||||
Әлсіз ингибиторлы түріндегі науқастар эритроциттеріндегі супероксид дисмутазаның белсенділігі жалпы топтағы науқастардың көрсеткішімен салыстырғанда бір, екі және үш айлық химиотерапиядан кейін 32,6%-ға, 27,1%-ға және 30,7%-ға төмендеді. Химиотерапияға дейінгі көрсеткішімен салыстырғанда 31,8%-ға, 33,3%-ға және 50%-ға сәйкес азайды.
Күшті ингибиторлы топтағы науқастардың сәйкес көрсеткішімен салыстырғанда 49%-ға, 46,6%-ға және 50%-ға төмендесе, орта ацетилдеу түріндегі науқастардың көрсеткішіне қарағанда төмендеу деңгейі 19,8% және 25,1% құрады.
Әлсіз ингибиторлы типінде науқастар қанының құрамындағы супероксиддисмутазаныңбелсенділігі бір, екі және үш айлық ХТ-лық емдік кешеннің құрамына мия тамырының жаңа препараты - рувиминді күніне 100 мг айны 10 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза химиотерапиялық топтың көрсеткішіне қарағанда бір, екі және үш айлық емнен кейін 23,1%, 26,5% және 33,4%-ға жоғарылап, бірақ бақылау тобының көрсеткішіне қарағанда 49,6%, 49,4% және 59,7%-ға төмендеді.
Емдік кешеннің құрамына мия тамырының жаңа препараты - рувиминді күніне 100 мг 20 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза химиотерапиялық топтың көрсеткішке қарағанда бір, екі және үш айлық емнен кейін 40,9%, 45,8% және 49,5%-ға жоғарылап, бірақ бақылау тобының көрсеткішіне қарағанда 40,1%, 41,7% және 55,2%-ға төмендеді.
Ал 100 мг 30 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолданғанда таза химиотерапиялық топтың көрсеткішке қарағанда СОД –ның белсенділігі бір, екі және үш айлық емнен кейін 134,5%, 142,2% және 228%-ға жоғарылап, бақылау тобының көрсеткішіне жақындай түседі.
Сонымен, өкпе туберкулезінің инфильтраты шектелген түрімен ауыратын әлсіз ингибиторлы науқастардың эритроциттеріндегі супероксид-дисмутаза белсенділігі химиотерапиядан кейін төмендесе, науқастарда бұл ауытқудың мөлшері мия тамырының жаңа препараты - рувиминді күніне 100 мг ай сайын 30 күн бойы туберкулостатиктердің жанама әсерін төмендету үшін қолдан-ғанда жоғары деңгейде болды КОРЫТЫНДЫ
1.Антибактериялды химиотерапияның әсерінен өкпе туберкулезді науқастардың эритроциттеріндегі қанындағы липидтердің еркін радикалды асқын тотығының және антитотықтырғыш жүйесінің интегралдық көрсеткіші 1, 2 және 3 айлық емнен кейін күшті инги биторлы топта 20,4-ға, 47,2-ға және 86-ға ғана өссе, орта ацетилдеу топта 48,6-ға 82-ға және 167,4-ға, ал әлсіз ацетилдеу типіндегі науқастарда 64,5 - ға 94,5-ға және 209,9-ға тиісінше жоғарылады.
Әдебиеттер
- . Суханов Д.С., Журавский С.Г., Иванов А.К. Лекарственное поражение печени на фоне химиотерапии у больных туберкулезом легких в зависимости от фенотипа N-ацетилирования //Вестник Санкт- Петербургской государственной медицинской академии им. И.И.Мечникова.-2006.-№4.-С.143-147.
- Панова Л.В., Овсянкина Е.С. Частота развития и виды побочных реак-ций на химиотерапию у подростков, больных туберкулезом /Проблемы туберкулеза 2003, № 1.- С. 28-30.
- .Бисимбаева С.Б., Орманов Н.Ж. Инфильтраты шектелген өкпе туберкулезді науқастардың эритроциттеріндегі ЛАТ өнімдерінің ацетилдеу типіне байланысты өзгеуі // «Қазақстан Фармациясы: ғылым,білім және өндіріс интеграциясы» Халықаралық ғылыми тәжірибелік конфер. матер. ОҚММА. - Шымкент. -2009(2). -341-342 бет.
- . Бисимбаева С.Б., Орманов Н.Ж. Өкпе туберкулезімен ауыратын науқастар жағдайының «Прооксидант-Антиоксидант» жүйесінің ацетилдеу түріне байланысты өзгеруі // Здоровье и болезнь -2009. -№4(80)-С.113-115.
- .Орманов Н.Ж., Бисимбаева С.Б Инфильтраты таралған өкпе туберкулезімен ауыратын науқастардың қан плазмасындағы әлсіз жарқыраудың ацетилдеу түріне байланысты өзгеруі. Медицина ғылымының докторы, профессор Дариға Айданқызы Әділбекованы еске алу күніне орай арналған «Медицинаның өзекті мәселелері» атты тақырыбында өткізілген ғылыми-тәжірибелік конфенцеренияның еңбектер жинағы.3 мамыр 2014 жыл.Шымкент,2014. 100-104 бет