Аннотация
Жымыстың мақсаты:Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің төрт хлорлы көміртегінің уыттан- ған жануарлардың қанының эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің әсерін анықтау. Карсил таблеткасының әсерінен төрт хлорлы көміртегінің уыттанған (ТХКУ) жануарлардың қанында ДҚ, ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің қоюлануы ТХК гепатитті жануарларға қарағанда 14,2%-ға, 22,9% -ға және 22,7%- ға төмендейді, бірақ ИТ қарағанда олардың мөлшері жоғары деңгейде орын алады..
Азиялық мыңжапырақ (АМ) экстрактысын 250мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде ДҚ ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің эритроциттерде қоюлануы ТХКУ ем алмаған тобына және карсилді тобына қарағанда 43,2%-ға және 33,8%-ға, 33,1%-ға және 13,2%-ға, 28,8%-ға және 21%-ға төмендейді, бірақ ИТ қарағанда 62,7%-ға, 33,8%-ға және 75%-ға тең жоғары деңгейде орын алады.
АМ өсімдіктерінің экстрактысын 500мг/кг масса дозасында 10 күн бойы енгізгенде ДҚ, ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің эритроциттерде қоюлануы ТХКУ ем алмаған тобына, карсилді және 250мг/кг мөлшерінде АМ экстрактасын қабылдағантобына қарағанда 60,5%-ға ,54%-ға және 30,6%-ға, 41,6%- ға,24,2%-ға және 12,7%-ға, 63,2%-ға 48,4%-ға және 34,7%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 13,1%- 14,1%ға тең жоғары деңгейде орын алады.
Кіріспе: Оңтүстік Қазақстан өңірінің климаттық ерекшеліктері түрлі өсімдіктердің, соның ішінде емдік қасиетке ие өсімдіктердің өсуі мен көбеюіне қолайлы. Осы өсімдіктердің фитохимиялық және фармакологиялық қасиеттерін көптеген ғалымдар зерттеп келді, алайда осы уақытқа дейін толық зерттелмеген өсімдіктер де бар. Солардың қатарына Оңтүстік Қазақстанда өсетін құрамында түрлі ББҚ бар Азиялық мыңжапырақ (АМ), өсімдігі жатады.
Жымыстың мақсаты:Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің төрт хлорлы көміртегінің уыттанған жануарлардың қанының эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің.
Зерттеу әдістері:Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің экстрактсының төрт хлорлы көміртегінің уыттанған жануарлар қанының эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің өзгерістері 1-кесте көрсетілген.
Тәжірибелітөрт хлорлы көміртегінің уыттанған (ТХКУ)жануарлардың қанындағы эритроцитттер-де липидтердің асқын тотығу өнімдерінің деңгейі әр түрлі деңгейде жоғарылайды. Диенді қоспаның (ДҚ) мөлшері интактылы топқа қарағанда өсу деңгейі 186,2%-ға тең болды, ал липидтердің гидроасқын тотығының (ЛГАТ) және тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдердің (ТБК-ӘӨ) мөлшері 100%- ға және 32,6%-ға өседі. Алынған мәліметтер ТХКУ жануарлардың қанындағы эритроцитттерде липидтер- дің асқын тотық өнімдерінің деңгейінің өсуін дәлелдеп,бұл патологияда «гиперпероксидациялық» синдром орын алатын көрсетеді және алынған деректер ғылыми әдебиеттерде кездесетін мәліметтерге сәйкестігін көрсетеді.
ТХКУ жануарларда орын алатын липидтердің асқын тотығу үрдісіне әсерін зерттеу үшін бақылау топ ретінде карсил препаратын 200мг/кг қабылдаған топтар алынды. Карсил таблеткасының әсерінен ТХКУ жануарлардың қанының эритроциттерінде диенді қоспаның, ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің қоюлануы ТХКУ гепатитті жануарларға қарағанда 14,2%-ға, 22,9% -ға және 22,7%-ға төмендейді, бірақ интактылы (І- ші бақылау тобы) қарағанда олардың мөлшері жоғары деңгейде орын алады. Оның ішінде ДҚ қоюлануы 145,7%-ға, ЛГАТ мөлшері 54,2%-ға және ТБК-ӘӨ деңгейі 121,4%-ға жоғары деңгейде орын алады.
Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің экстрактысын 250мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы липидтердің асқын тотық өнімдерінің қоюлануы ТХКУ тобына қарағанда біршама төмендейді. Диенді қоспаның эритроциттерде ТХКУ ем алмаған тобына және карсилді тобына қарағанда 43,2%-ға және 33,8%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 62,7%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Липидтердің гидроасқын тотығының эритроциттердегі қоюлануы ТХКУ ем алмаған және карсил тобына қарағанда 33,1%-ға және13,2%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 33,8%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдердің (ТБК-ӘӨ) эритроциттегі ТХКУ бақылау және карсилді тобына қарағанда мөлшері 28,8%-ға және 21%-ға төмендейді, бірақ бақылау тобына қарағанда 75%-ға тең жоғары деңгейде орын алады.
Кесте - 1. Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің экстрактысын ТХКУ жануарлар қанының
эритроциттеріндегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің көрсеткішіне әсері.
|
ТОПТАР |
|||||
|
Көрсеткіштері |
Интакткл ы топ |
Төрт хлорлы Көміртегі(ТХК) |
ТХК+карсил |
ТХК+АМ 250мг/кг |
ТХК+АМ 500мг/кг |
|
Диенді қоспа (отб/106 жасушаға) |
15,30,45 |
43,8 1,22* |
37,61,2* |
24,9 1,1* |
17,30,45 |
|
өзгеруі |
100 |
286,2 |
245,7 |
162,7 |
113,1 |
|
ЛГАТ (отб/106 жасушаға) |
5,90,22 |
11,80,20 |
9,10,30* |
7,9 0,59* |
6,90,22 |
|
өзгеруі |
100 |
200 |
154,21 |
133,8 |
116,9 |
|
ТБК-ӘӨ (мкмоль/мг) |
2,80,09 |
8,70,59 |
6,20,26 |
4,9017 |
3,2017 |
|
өзгеруі |
100 |
310,7 |
221,4 |
175 |
114,3 |
Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің экстрактысын 500мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде тәжірибелі жануарлардың қанындағы липидтердің асқын тотық өнімдерінің қоюлануы ТХКУ тобына қарағанда едәуір төмендейді. Диенді қоспаның эритроциттерде қоюлануы ТХКУ ем алмаған тобына, карсилді және 250мг/кг мөлшеріндн азиялық мыңжапырақ экстрактасын қабылдаған тобына қарағанда 60,5%-ға ,54%-ға және 30,6%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 13,1%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Липидтердің гидроасқын тотығының эритроциттердегі қоюлануы ТХКУ ем алмаған, карсил және 250мг/кг мөлшеріндн азиялық мыңжапырақ экстрактасын қабылдағантобына
қарағанда 41,6%-ға,24,2%-ға және12,7%-ға және 12,7%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда16,9%-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімдердің (ТБК-ӘӨ) эритроциттегі ТХКУ бақылау, карсилді және 250мг/кг мөлшеріндн азиялық мыңжапырақ экстрактасын қабылдағантобына қарағанда мөлшері 63,2%-ға 48,4%-ға және 34,7%-ға төмендейді, бірақ бақылау тобына қарағанда 14,3%-ға тең жоғары деңгейде орын алады (кесте-1,сурет-1).
Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер АМ өсімдіктерінің экстрактысының 250мл/кг және 500 мг/кг массасына тең дозасын 10 күн бойын ауыз қуысы арқылы төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарларға ем ретінде енгізгенде олардың эритроциттерніде липидтердің уытты асқын тотық өнімдерінің топтасуы едәуір төмендеп, бұл фитопрепараттың антиоксидантты әсерге ие болатын дәлелдейді және карсил таблеткасына (ІІ-ші бақылау тобы) қарағанда диенді қоспаның мөлшері орта есеппен 33,8%-ға және 59,3%-ға төмендейді.
Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған кезінде гиперпероксидациялық синдромының орын алу механизмдерін және зерттеуге алынған Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдігінің антиоксидантты әсерін толық анықтау үшін зерттеу міндеттеріне байланысты тәжірибелі жануарлардың қанында антиоксидантты жүйелердің көрсеткіштерін анықтадық.
Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер 2 – кестеде және 2-суретте орын алды. Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарлардың қанында антиоксидантты жүйенің мөлшерлері депрессиялық жағдайға тап болады. Негізгі асқын тотық өнімдерінің уытты заттарын заласыздандыратын ферменттердің бірі каталазаның белсенділігі интактылы тобына қарағанда плазмада және эритроциттерде 44,3%-ға және 45,7%-ға төмендейді. Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған тобындағы эритроциттердегі липидтердің асқын тотық өнімдерінің топтасуына кілттік ферменттің бірі – супероксидисмутазаның белсенділігі интактылы бақылау тобына қарағанда 50%-ға төмендейді. Алынған мәліметтер төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған кезінде антиоксиданттық жүйенің көрсеткіштерінің деңгейі едәуір төмендеп депрессиялық жағдайға тап болатынын негіздейді.
Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарлардың карсил 200мг/кг дозасында ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы және эритроциттердегі белсенділігі төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған тобына қарағанда 29%-ға және 34,6%-ға жоғарылайды, ал СОД белсенділігі 41,0%-ға өседі, бірақ интактлы тобымен салыстырғанда 28,2%-ға, 26,4%-ға және 29,5%-ға төмен орын алады.
Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарлардың Азиялық мыңжапырақ өсімдігінің экстрактысын 250мл/кг дозасын ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы және эритроциттердегі белсенділігі карсилді тобына қарағанда 16,6%-ға және 34,7%-ға жоғарылайды, ал СОД белсенділігі 41%-ға өседі, бірақ зерттеуде қолданған көрсеткіштердің деңгейі бақылау (интактылы) тобына қарағанда 28,2%-ға,26,6%-ға және 29,5%-ға тең төменгі деңгейде орын алады .
Төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарлардың Азиялық мыңжапырақ өсімдігінің экстрактысын 500мл/кг дозасын ауыз қуысы арқылы 10 күн бойы енгізгенде каталазаның плазмадағы және эритроциттердегі белсенділігі карсилді және 250мг/кг мөлшеріндн азиялық мыңжапырақ экстрактасын қабылдаған тобына қарағанда 25%-ға,25,7%-ға және 34,7%-ға,7,6%-ға жоғарылайды, ал СОД белсенділігі
32,7%-ға және15,8 %-ға өседі, бірақ зерттеуде қолданған көрсеткіштердің деңгейі бақылау (интактылы) тобына қарағанда 7,2%-ға,8,0%-ға және 6,4%-ға тең төменгі деңгейде орын алады .
Кесте - 2 Азиялық мыңжапырақ (АМ) өсімдіктерінің экстрактысын төрт хлорлы көміртегінмен уыттанған жануарлар қанының эритроциттеріндегі антиоксидантты жүйенің көрсеткіштерінің әсерінен өзгеруі
|
ТОПТАР |
|||||
|
Көрсеткіштері |
Интактклы топ |
Төрт хлорлы Көміртегі(ТХК) |
ТХК+карсил |
ТХК+АМ 250мг/кг |
ТХК+АМ 500мг/кг |
|
Плазмадағы каталаза (мкат/л) |
1,670,06 100 |
0,930,05 55,7 |
1,20,06* 71,8 |
1,400,08* 83,8 |
1,50,06 92,8 |
|
Эритроциттердегі каталаза (шб/106кл) |
13,80,4 100 |
7,50,5 54,3 |
10,10,3* 73,4 |
11,80,4* 85,5 |
12,70,4 92,0 |
|
СОД (шб/106кл) |
0,780,03 100 |
0,390,03 50 |
0,5503* 70,5 |
0,630,03* 80,7 |
0,730,03 93,6 |
|
ИТ- интактлы топ; ТХК – төрт хлорлы көміртегі; ТХК + АМ - төрт хлорлы көміртегі +« Азиялық мыңжапырақ»; *-p <0,05 – ИТ салыстырғандағы нақты көрсеткіш;**- р<0,05- төрт хлорлы көміртегінің уыттанған топтың көрсеткішімен салыстырғандағы нақты көрсеткіш; СОД – супероксиддисмутаза;
|
|||||
Зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер Азиялық мыңжапырақ өсімдіктердің экстрактысының 250мл/кг және 500 мг/кг массасына тең дозасын 10 күн бойын ауыз қуысы арқылы төрт хлорлы көміртегін- мен уыттанған ем ретінде енгізгенде олардың эритроциттеріндегі антиоксидантты жүйенің көрсеткіште- рінің белсенділігі жоғарылап, бұл фитопрепараттың антиоксидантты әсерге ие болатын дәлелдейді және карсил таблеткасына (ІІ-ші бақылау тобы) қарағанда белсенділігі орта есеппен 16,7%-ға және 25 %-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Алынған деректер Азиялық мыңжапырақ өсімдіктерінің экстрактысы антирадикалды антитотықтыр-ғыш қасиеттерге ие болатын дәлелдейді.
Қорытынды
1Азиялық мыңжапырақ экстрактысын 250мг/кг масса дозасында 10 күн бойы ауыз қуысы арқылы енгізгенде ДҚ ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің эритроциттерде қоюлануы ТХКУ ем алмаған тобына және карсилді тобына қарағанда 43,2%-ға және 33,8%-ға, 33,1%-ға және 13,2%-ға, 28,8%-ға және 21%-ға төмендейді, бірақ ИТ қарағанда 62,7%-ға, 33,8%-ға және 75%-ға тең жоғары деңгейде орын алады.
2.АМэкстрактысын 500мг/кг масса дозасында 10 күн бойы енгізгенде ДҚ, ЛГАТ және ТБК-ӘӨ-нің эритроциттерде қоюлануы ТХКУ ем алмаған тобына, карсилді және 250мг/кг мөлшеріндеАМ қабылдаған тобына қарағанда 60,5%-ға ,54%-ға және 30,6%-ға, 41,6%-ға,24,2%-ға және 12,7%-ға, 63,2%-ға 48,4%-ға және 34,7%-ға азайып, бірақ бақылау тобына қарағанда 13,1%- 14,1%ға тең жоғары деңгейде орын алады.
3.Эритроциттеріндегі антиоксидантты жүйенің көрсеткіштерінің белсенділігі жоғарылап, бұл фитопрепараттың антиоксидантты әсерге ие болатын дәлелдейді және карсил таблеткасына (ІІ-ші бақылау тобы) қарағанда белсенділігі орта есеппен 16,7%-ға және 25 %-ға тең жоғары деңгейде орын алады. Алынған деректер Азиялық мыңжапырақ өсімдіктерінің экстрактысы антирадикалды антитотықтырғыш қасиеттерге ие болатын дәлелдейді.