Облыстық онкологиялық диспансерінде колоректальды обыр бойынша 2013-2014 ж. ем қабылдаған 143 науқастардың ауру тарихтары бойынша ісіктің ішек бойында орналасу жиілігі мен қан тобының ерекшеліктері және резусқа тиімділігі сарапталды. Зерттеу нәтижесі бойынша қан топтарына байланысты ісіктің тоқ ішек бойында орналасу жиілігінде ерекшеліктер бар екендігі анықталды. Ісік тоқ ішектің сол болігінде орналасқанда қан тобы корреляциясының (χ2 (3)=8,26, p=0,04) ауытқығандығы байқалады. Қаны О І, А ІІ, және В ІІІ топтағы науқастарда ісік ішектің сол бөлігінде жиі кездесетіндігі, ал АВ ІҮ топтағы науқастарда қатерлі ісік ішектің тік ішектік бөлігінде жиі кезеседі.
Кілт сөздер: колоректальды обыр, қан тобы, резус фактор, ісік локализациясы, Оңтүстік Қазақстан.
Өзектілігі. Әлемдік және ТМД елдері ғалымдарының жариялаған әдеби берілімдерін саралай отырып қан топтары мен әр-түрлі онкологиялық аурулардың бір-бірімен байланыстылығы туралы мақақалар бар. Қан тобы В ІІІ адамдар арасында тоқ ішек обыры оның сол жақ бөлігінде диі кездесетіндігі туралы Hamed Halili и әріптестерімен жазған [1]; Осы сияқты асқазан обыры мен ұлтабар ісіктерінің де қан тобы ерекшеліктеріне біршама байланысты түрде ауытқып отыратындығы туралы мақалалар бар [1,2]. Әлемдік деңгейдегі ғылыми берілімдерді сараптай келе Vogel 0 І және А ІІ қан тобы иелерінде колоректаль обырының ішекте орналасуында біршама айырмашылық бар екендігін айтқан [3].
Онкологиялық аурулар ерекшеліктері мен қан тобы бойынша қандай да бір байланыс бар жоқтығын анықтау мақсатындағы зерттеулер Қазақстанда мардымсыз. Сондықтан бұл өзекті мәселелер қатарына жатады.
Жұмыс мақсаты. Оңтүстік қазақстан облысы тұрғындары арасында колоректальды аурумен ауыратын науқастардағы ісіктің ішек бойында орналасу ерекшеліктері және оның қан топтары мен резус тиістілігіне байланысын анықтау.
Зерттеу материалдары мен тәсілдері. Негізі зерттеу екі кезеңнен құралды.
- Оңтүстік қазақстан облысы бойынша облыстық қан орталығының мәліметі алынды онда тексерілген
87 329 донордың 31,76% –І топты, 31,3% ы ІІ топ, 27,18% донор – ІІІ топты құраса, донорлардың 9,76%, ІҮ топты құрады. Резус факторы бойынша олардың 95,09% – Rh (+), ал 4,91% ның Rh (–) болды.
- Оңтүстік қазақстан облыстық онкологиялық диспансерінде ем қабылдаған 143 науқастың ауру
тарихтары сараланды. Ісік орналасуы мен оның қан топтарына тиістілігі анықталды.
- Ісік орналасқан жерлеріне қарай колоректальды обыры бар науқастардың қан топтары анықталып,
жалпы салыстырмалы топтағы адамдармен салыстырылып, шамамен күтілетін санға теңестірілді де нақты айырмашылығы алынды.
Жұмыс нәтижелері және оны талқылау. Әлемдік әдеби берілімдер бойынша тоқ ішектің бөлімдерінің ісікпен зардапталу жиілігі. Оң жақ бөлігі – 25-30% .Көлденең – тоқ ішектік бөлім –816%. Сол жақ бөлігі –4-11%. Сигма тәрізді және тік ішек – 55-65%.
Колоректальды обырдың әдеби берілімдердегі жиілігі көрсеткішімен кестедегі берілімдерді саралай келе ісіктің тоқ және тік ішекте орналасу жиілігі әлемдік беріліммен сәйкес келмейтінін көруге болады. Тоқ ішектің оң жақ бөлігінің обыры әлемдік орташа берілімнен (25-30%) екі еседей сирек 13% кездеседі. Көлденең бөлігінің зардапталу жиілігі жалпы көрсеткіштің төменгі шегінде 7,4% тұрса, сол жақ төмендеуші бөлігінде әлемдік жиілік көрсеткішінен (4-11%) керісінше екі еседен астам жиі 29% кездескен. Тік ішек обыры жиілігі әледік көрсеткіш жілігі деңгейінде екендігін көреміз.
Салыстыруларды есепке алсақ оңтүстік қазақстан облысының тұрғындары арасында әлемдік көрсеткіштерге қарағанда ішектің оң бөлігі екі еседей сирек, ал сол бөлігі екі еседен астам жиі ісікке шалдығатынын көруге болады.
Таблица 1 - Колоректальды обырда ісік орналасуы мен оның, қан тобына байланысты жиілігі
|
Қан топтары |
оң бөлігі |
көлденең бөлігі |
Сол бөлігі |
Тік ішек |
|
О І |
4(6) |
2(3) |
20(12) |
23 (24) |
|
A II |
9(6) |
3(3) |
8(12) |
19(24) |
|
B III |
4(5) |
4(3) |
6(10) |
22(21) |
|
AB IY |
1(1) |
1(1) |
5(5) |
12(7) |
|
Барлығы |
18 |
10 |
39 |
76 |
|
Резус факторы |
||||
|
Rh + |
18(17) |
10(9) |
37(37) |
66(72) |
|
Rh - |
0(1) |
0(1) |
2(2) |
10(4) |
|
барлығы |
18 |
10 |
39 |
76 |
Ескерту: Жақша ішінде облыстық қан орталығынан алынған донорлардың қан топтарына сай ісіктің күтілетін мөлшері
Кесте берілімдеріне назар аударсақ:
қан тобы О І болатын науқастарда ішектің зардапталу жиілігінде оң бөлігі 4(6) мен көлденең бөлігінде 2(3) корреляциялық ауытқулар шамалы ғана болғанымен оның сол (төмендеуші) бөлігінде ісік жиілігі күтілетін болжам шамадан екі еседен астам 20(12) артық екендігін көреміз. Осы сияқты тік ішектік бөлімінің зардапталу жиілігі жалпы беріліммен шамалас. (Жақша ішіндегі көрсеткіштер облыстық жалпы донорлар санымен есептегендегі болжам, болуы тиіс аурулар саны).
A II қан тобы бар науқастардағы ісіктің орналасу жиілігін тексергенде ішектің оң жағы бөлігіндегі ісіктер саны біршама артық екендігін 9 (6) ал сол жақ бөлігі мен тік ішекте керісінше едәуір сирек кездескенін көруге болады. Сәйкесінше 8 (12) және 19 (24). Ішектің көлденең бөлігіндегі ісік жиілігі жалпы берілімге сай.
B III қан тобының көрсеткішері де аз ғана сәйкессіздіктерімен көрініс беруде. Ішектің оң жақ, көлденең және тік ішектік бөлімдерінің ісікке шалдығу жиілігі әлемдік берілімге шамалас болса, оның төмендеуші сол жақ бөлігінде ісік жиілігі болжам шамадан едәуір төмен 6(10). Яғни үшінші қан тобы иегерлерінің тоқ ішегінің сол жағы ісікке сирек шалдығатындығын көреміз.
AB IY топты қаны бар науқастардағы колоректальды обырдағы ісік жиілігіне келер болсақ; ішектің оң, өрлеуші, көлденең және төмендеуші бөліктерінде ісік жиілігі әлемдік берлімге сай жиілікте болса, тік ішектік бөлімде ісік жиілігі екі есеге жуық артқан12(7).
Колоректальды обыр мен қанның резус факторы тиістілігін есепке ала отырып салыстырғанда; қаны резус оң мәнді адамдар арасында мардымды ауытқулар жоқ. Тек тік ішек обыры салыстырмалы болжам жиілікке қарағанда біршама сирек кездессе 66(72) резус теріс адамдарда тік ішек обырының болжам мөлшерден екі еседен астам жиі кездесетінін 10(4) көруге болады.
Қорытынды. Зертеу нәтижелерін және колректальды обыр бойынша оның жиілігі мен ішекте орнасасу ерекшеліктерін әлемдік берілімдегі көрсеткіштермен салыстыра келе мынадай қорытынды шығарылды.
Оңтүстік Қазақстан облысы тұрғындарында колоректальды обыр тоқ ішектің оң жақ бөлігін әлемдік беріліммен салыстырғанда екі есеге жуық сирек зардаптайды.
Ал сол жақ бөлігі қатерлі ісікке екі еседен астам жиі шалдығады.
Қан тобына байланыстылығын ескерсек 0 І топтағы науқастарда тоқ ішектің сол жағы ісікке жиі шалдығады
А ІІ топты қаны бар науқастарда ішектің оң жағы ісікке жиі ұшырайды
Қаны В ІІІ топ йелерінде ісіктің ішектің оң бөлігін біршама жиі зардаптайтыны болса
АВ ІҮ топ иегерлерінде негізінен тік ішек обыры екі еседей жиі кездесетіні көрінеді.
Қан резусы теріс науқастарда ісік негізінен тік ішекте кездескен.
Ұсыныстар: Колоректальды обырдың жйілігі мен оның ішекте орналасу ерекшеліктері бойынша Қазақстанның басқа да оңірлерінде зерттеулер жүргізілсе.
Қан тобына байланысты ішектің зардапталу қаупін алдын алу мақсатында қауіп қатер тобын түзу, скрининг кезінде пайдалану. Әсіресе қан тобы ІҮ Rh- адамдарды сақ болуға, алдын ала тексерілуге шақыру.
Әдебиеттер
- Blood Group and Risk of Colorectal Cancer/ Hamed Khalili, Edward S. Huang, Edward L. Giovannucci et al. ABO//American Association for Cancer Research. – 2011. – V. 20. – P. 1017-1020.
- Aird I B.H., Roberts J.A. A relationship between cancer of stomach and the ABO blood groups// Br Med J. – 1953. – V. 11. – P. 799-801.
- Vogel F. ABO blood groups and disease//Am J Hum Genet. – 1970. – V. 22. – P. 464-475.
- Halvorsen T.B. ABO blood groups, rhesus types, and colorectal adenocarcinoma. A retrospective study of 747 cases//Scand J Gastroenterol. – 1986. – V. 21. – P. 979-983.
- Clinicopathologic correlations of ABO and rhesus blood type in colorectal cancer/ Slater G., Itzkowitz S., Azar S., Aufses Jr. A.H. //Diseases of the Colon & Rectum. – 1993. – V. 36. – P. 5-7.
- Kings of the carnivores. The Economist; 2012. Available at: http://www.economist.com/blogs/ graphicdetail/ 2012/04/daily-chart-17 acc. date 19.03.2016).