Қорғасынның жағымсыз әсерінен липопероксидация синдромы орын алып,қанның жасушаларының қызметінің бұзылуына алып келеді[Жумабаев У.А. 2006].
Жұмыстың мақсаты. Дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының қорғасын ацетатымен уыттану кезінде липидтерінің асқын тотығу өнімдерінің көрсеткіштеріне әсерін зертеу
Зерттеу материалдары мен әдістері. Липидтердің асқын тотығы өнімдерінің кинетикасы туралы толығымен мағлұмат алу үшін біз ЛАТ бастапқы, аралық және соңғы өнімдерін қан плазмасында және эритроциттерінде биохимиялық -сфектрофотометриялық әдіспен анықтадық. Тәжрибе барлығы 50 егеуқұйрық алынды, оның 10 бақылау тобын құрды, ал қалған 40 егеуқұйрық 5% қорғасын ацетатының 1,0 мг/кг мөлшеріндегі дозасымен уыттандырылды. Олар 3 топқа бөлінді,1-ші,2-ші және 3-ші топтағы 10 егеуқұйрыққа түйежоңышқа фитопрепаратың 25 мг/кг, 50 мг/кг дозасы 10 күн бойы интрагастралды енгізілді, ал үшінші топтағы қорғасын ацетатымен уыттандарлыған 0 егеуқұйрыққа тек физиологиялық ерітінді эквивалентті көлемінде берілді.
Зертеу нәтижелері.Қанның жасушаларында, соның ішінде эритроциттермен плазмада липидтердің асқын тотығының алғашқы, орта және соңғы өнімдерін спектрофотометриялық әдіспен анықтағанда, диенді қоспалардың, липидтердің гидроасқын тотығының және ТБҚ-ЭО деңгейі қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың эритроциттерінің құрамында жоғары деңгейде болды. ДК, ЛГАТ және ТБҚ-ӘӨ концентрациясы бақылау топпен салыстырғанда 219,7%-ға, 180,9%-ға және 211 %-ға өседі, ал қанының плазмасында бұл көрсеткіштер 191,5%-ды, 180%-ды және 212%-ды құрады (1-кесте). Бұл алынған мәліметтер қорғасын ацетатының уытты әсерінен қанның жасушаларында, соның ішінде эритроциттерде және плазмада липидтердің асқын тотығу өнімдерінің топтасуының жоғарғы деңгейде болатынын дәлелдеді және алынған мәліметтер ғылыми әдебиетте кездесетін деректерге [Орманова Н.Ж.Есалиев А.А., Абдразаков А.У. 2017] сәйкес келді және оны толықтырды.
Дәрілік түйе жоңышка фитопрепаратының 25 мг/кг дозасының әсерінен диенді қоспаның эритроциттердегі деңгейі ем алмаған топқа қарағанда 29%-ға төмендеді, бұл көрсеткіштің плазмадағы деңгейі қорғасынмен уыттанған топқа қарағанда 23%-ға азайды. Липидтердің асқын тотығының өнімдерінің эритроциттердегі деңгейі ем алмаған топтың 40,9%-ын құрады, яғни төмендеу деңгейі 22%-ға тең болды. Мұндай мәліметтер ТБК-ӘӨ бойынша эритроциттер мен плазма үшін төмендеу дәрежесі сәйкес 27% және 28% тең болды.
ТЖФП препаратының емдік әсерінен қорғасын ацетатымен уыттанған жануарлардың қанының құрамындағы липидтердің асқын тотығының өнімдерінің, соның ішінде эритроциттерде, плазмада деңгейілері төмендеді. ТЖФП 50 мг/кг дозасын тәжрибелік жануарларға 10 күн бойы интрагастралды енгізгенде диенді қоспаның эритроциттерде және плазмада деңгейі ем алмаған топқа қарағанда 51%-ға және 47%-ға төмендеді және бақылау топтың деңгейне тең болды. ТЖФП-нің әсерінен тәжірибелік егеуқұйрықтардың қанындағы эритроциттерінде және плазмада липидтердің гидроасқын тотығының мөлшері қорғасынмен уыттанған ем алмаған топтың көрсеткішіне қарағанда 42%-ға және 40%-ға төмендеді.Бұл препараттың 50 мг/кг дозасының әсерінен тиобарбитурат қышқылымен әрекеттесетін өнімінің(ТБҚ-ӘӨ) деңгейі эритроциттерде және плазмада ем алмаған топтың 75,9% және 72% -ын құрады
Кесте 1 - Дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарының (ТЖФП) қорғасын ацетатымен уыттанған егеуқұйрықтардың липидтерінің асқын тотығу үрдістерінінің көрсеткіштеріне әсері
|
Көрсеткіштер |
Бақылау тобы |
Қорғасын ацетаты |
ТЖФП-25(дозасы 25мг/кг) |
ТЖФП-50(дозасы 50 мг/кг) |
|
1.1 ДК эр отб/мг 1.2 ДК пл |
20,07±1,3 1,88±0,8 |
44,1±2,2 р<0,01 3,6±0,18 р<0,01 |
31,4±1,7,р<0,01,р1<0,01 2,78±0,1,р<0,01,р1<0,01 |
21,5±1,3,р<0,01,р1<0, 01 1,9±0,11 р<0,01,р1<0,01 |
|
2.1ЛГАТ эр 2.2 ЛГАТ пл |
0,42±0,02 2,5±0,12 |
0,76±0,03 р<0,01 4,5±0,22 р<0,01 |
0,59±0,03р<0,01,р1<0,01 3,4±0,18,р<0,01,р1<0,01 |
0,44±0,02 р<0,01,р1<0,01 2,7±0,14 р<0,01,р1<0,01 |
|
3.1 ТБК-ӘӨ эр 3.2 ТБК-ӘӨ пл (мкмоль/мг) |
7,01 ±0,32 1,18±0,03 |
14,8±0,7 р<0,01 2,5±0,12 р<0,01 |
10,8±0,59р<0,01,р1<0,01 1,8±0,1 р<0,01,р1<0,01 |
7,8±0,44,р<0,01,р1<0, 01 1,3±0,07,р<0,01,р1<0, 01 |
|
Ескерту: р-дәлдік сенімді көрсеткіш бақылау топпен салыстырған көрсеткіш; рі-қорғасынмен уыттанған топпен салыстырған көрсеткіш; р2-дәрілік түйе жоңышқаны қолданған топпен салыстырған дәлдік көрсеткіш; |
||||
Сонымен, зерттеу нәтижесінде алынған ғылыми деректер қорғасынмен уыттанған жануарларға дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарын ем ретінде қолданғанда, олардың антитотықтырғыш қасиетке ие болатынын көрсетті, бұған дәлел, липидтерінің асқын тотығу үрдістерінің өнімдерінің азаю. ТЖФП-нің антиоттекті, антирадикалды және антитотықтырғыш қасиеттері дәрілік түйе жоңышқаның 50мг/кг дозасында жоғарғы деңгейде орын алды.
Қорытынды
- . Дәрілік түйе жоңышка фитопрепаратының 25 мг/кг дозасының әсерінен диенді қоспаның эритроциттердегі және плазмадағы деңгейілері ем алмаған топқа қарағанда 29%-ға және 23%-ға төмендеді, Липидтердің асқын тотығының өнімдерінің эритроциттердегі және плазмадағы деңгейілері ем алмаған топтың 40,9%-ын құрады, яғни төмендеу деңгейі 22%-ға және 25%-ға тең болды. Мұндай мәліметтер ТБК-ӘӨ бойынша эритроциттер мен плазма үшін төмендеу дәрежесі сәйкес 27% және 28% тең болды.
- .ТЖФП-нің 50 мг/кг дозасының әсерінен тәжірибелік егеуқұйрықтардың қанындағы эритроциттерінде және плазмада липидтердің гидроасқын тотығының мөлшері қорғасынмен уыттанған ем алмаған топтың көрсеткішіне қарағанда 42%-ға және 40%-ға төмендеді.
- .Дәрілік түйе жоңышқа фитопрепараттарын жіті сатурнизмде ем ретінде қолданғанда, олардың антитотықтырғыш қасиетке ие болатыны анықталды.
- . ТЖФП-нің антиоттекті, антирадикалды және антитотықтырғыш қасиеттері дәрілік түйе жоңышқаның 50мг/кг дозасында жоғарғы деңгейде орын алды.