Кіріспе. Бүгінгі күні адам организміне көптеген өндірістік химиялық заттардың және дәрі- дәрмектердің әсері күннен күнге кең тарап бара жатыр. Олардың организмге уытты немесе жанама әсерлерінен дерттік өзгерістер пайда болатыны көпшілікке белгілі. Бұл ксенобиотиктердің әсерлерінен дерттердің даму мүмкіншіліктері организмнің даралық сезімталдығына байланысты болады [АдидьбековаД.А. Орманов Н.Ж .2005,]. Мәселен, уытты заттарға организмнің даралық сезімталдығы оның фенотипіне байланысты болатыны дәлелденген. Фенотипіне байланысты улы заттардың әсерінен дерттердің дамуы әр түрлі деңгейде болады [ Әділбекова Д.А.,Орманов Н.Ж .2006]. Организмнің ксенобиотикке даралық сезімталдығын хемилюминсценттік әдіспен анықтау көптен бері қолданып келеді [ Орманов Н.Ж. 1985],оны аңықтау үшін ХЛМЦ-01 атты аспабы қажет. Осыған байланысты ксенобиотиктерге организмнің даралық сезімталдығын анықтау бүгінгі таңда медицинаның өзекті мәселесі болып есептелінеді.

Кілт сөздер: Организм,индометацин,даралық сезімталдығы,анықтау тәсілі.

Зертеу мақсаты. организмнің индометацинге даралық сезімталдығын анықтау тәсілі

Зертеу әдісі.Организмнің индометацинге даралық төзімділігін немесе сезімталдығын анықтауда алынған деректерді толық дәлелдеу үшін бұл әдіс in vivo жағдайында да жасалынды. Ол үшін индометацин 20мг/кг денемассасына жануарлардың өңешіне енгізілді, ал бақылау тобындағы егеуқұйрықтарға физиологиялық ерітінді берілді.

Организмнің индометацинге даралық сезімталдығы оған төзімділік көрсеткішінің есептеу өрнегі арқылы анықталды:

ХЛтб, , ХЛ]с_х , АТРТЖ,

ХЛгб, ХЛіс, А ТРТ'Ж.
ИТК = ^2 J-2 2-;

3

мұндағы: ИТК- индометацинге төзімділік көрсеткіш; ХЛөб - өз бетінше хемилюминсценция, ХЛәс - әсерленген хемилюминсценция, АТРТЖ - асқын тотық радикалдарының түзілуі жылдамдығы, 1-сынаққа дейінгі көрсеткіш, индометациннің ерітіндісі, ал екінші бөлігіне - 0,01мл физиологиялық ерітінді құйылды. Одан соң сынаққа алынған ерітінділер 30 минөтке 37⁰С жағдайында термостатта ұсталынды. Бұл жағдайдан соң қос сынақты 1500 айнал/мин жылдамдықпен центрифугада айналдырып, эритроциттердің тұнба үстінен көлемі 1,0 мл ерітінді алынды және олардың құрамында ЛАТ өнімі -диенді конюгаттың және АТЖ белсенділіктері анықталады. Организмнің индометацинге даралық төзімділігін немесе сезімталдығын анықтауда алынған деректерді толық дәлелдеу үшін бұл әдіс in vivo жағдайында да жасалынды. Ол үшін индометацин 20мг/кг дене массасына жануарлардың өңешіне енгізілді, ал бақылау тобындағы егеуқұйрықтарға физиологиялық ерітінді берілді.

2-сынақтан кейінгі хемилюминес-центтік көрсеткіштер;

Организмнің даралық сезімталдығын хемилюминометр тапшы,жоқ жағдайында анықтау үшін биохимиялық әдістер қолданылды.Организмнің сезімталдығын анықтау үшін қанның құрамында диенді конъюгаттың мөлшерін стандартты [Арутюнян 1985], және антирадикалды[ Орманов Н.Ж. 1985], белсенділікті зертеу спектрофотометриялық әдістер қолданылды. Индометацинге зертханалық жануарлардың даралық сезімталдығын толық анықтау үшін алдын ала 1%-ды индометациннің суда ерітіндісі жасалынды. Зерттеуге алынған жануарлардың құйрығынан 0,3мл қан алынды және оның жалпы көлемі физиологиялық ерітінді қолданылып 3,0мл жеткізілді, бұл алынған көлемді тепе-теңдей екіге бөліп, бірінші бөлігіне 0,01мл 10^-4м сулы

Индометацинді сынақтан соң организмнің индометацинге сезімталдығы келесі өрнек арқылы анықталды:
ЛДК
^{Инд С} ЛА ТБ ’

Мұндағы: АДҚ- диенді қоспалардың сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері; ААТБ- антитотықтырғыш белсенділігінің сынаққа дейінгі көрсеткішіне қарағандағы өзгеру мөлшері;

Индометациннің дене массасына 20 мг/кг мөлшерінің әсерінен асқазанның құрылымдық бүлінген жағдайы жануарлардың индометацинге сезімталдығына байланысты зерттелді. Зерттеу кезінде алынған мәліметтер 1-ші кестеде орын алған. Кестеден көрінгендей жануарлардың индометацинге сезімталдығына байланысты асқазанның құрылымдық бүліністері әр түрлі деңгейде орын алды.

1-кесте - Индометацинге сезімталдығына байланысты индометациннің әсерінен асқазанның

құрылымдық өзгерістері

Жалпы топта ірі ойық жаралардың мөлшері 0,31±0,02 мм-ге, жолақты 1,6±0,11мм-ге, нүктелі ойық жара 2,7±0,16 мм-ге тең болды. «Төзімді» топта ойық жаралар мүлдем болмады, жалақ жараның орташа саны 3,0±0,2 ғана кездесті. «Сезімтал» топта ірі ойық жара 0,6±0,03мм-ге, жолақты 4,5±0,12мм-ге, нүктелі ойық жара 6,8±0,83мм-ге тең болды, бір жануарда ойық жара саны 11,9±0,83, Паульс индексі 87,9%-ға жоғарылады. «Өте сезімтал» топта ірі ойық жара 2,5±0,12 мм-ге, жолақты 9,7±0,67мм-ге, нүктелі 19,1±1,1 тең болды, яғни «өте сезімтал» топта өсу деңгейі орташа 7 еседей артық болды, бір жануарда ойық жара саны 12,3,9±0,73 болды.

Индометацинге «төзімді» топта жалақ жараның орташа саны жалпы топтың орташа санына қарағанда 2,5 есе аз, «өте сезімтал» топтағы жануарлар асқазанында жараның орташа саны жалпы топтың орташа санына қарағанда 1,7 есе артық болды, ал «төзімді» топпен салыстырғанда 4 еседей жоғары болды. Жара индексі немесе Паульс индексі жануарлардың индометацинге сезімталдығына байланысты әр түрлі деңгейде өзгерді. «Төзімді» топта 42,1%-ға төмен болса, «сезімтал» 87,9%-ға жоғары, ал «өте сезімтал» топта оның деңгейі жалпы топқа қарағанда 8,2 есе жоғары болды(Сурет-1).

Сонымен, зерттеулер нәтижесінде алынған мәліметтер асқазан құрылымының бүліну өзгерістері индометацинге сезімталдығына байланысты әр түрлі деңгейде болатынын көрсетті. «Төзімді» топта негізінен асқазанда құрылымдық бүліністер жалақ жара түрінде ғана байқалса, индометацинге «сезімтал» және «өте сезімтал» топтарында жалақ жаралы өзгерістермен бірге ойық жаралардың пайда болуы байқалды және ойық жаралардың ең көп мөлшері индометацинге «өте сезімтал» топта кездесті.

Қорыта келгенде, индометациннің гастроуытты әсерінен «төзімді» топта ойық жаралар мүлдем кездеспеді, «сезімтал» және «өте сезімтал» топтарда ойық жараның ірі, жолақты және нүктелі түрлері орын алып, олардың деңгейі «өте сезімтал» топта жоғары деңгейде болды.

Әдебиеттер

1. Новые подходы к прогнозированию риска развития гастропатий, индуцированных нестероидными противовоспалительными средствами //Зиганшина Л.Е.,Султанова А.Ф., Хазиахметова В.Н., Валеева И.Х., Зиганшин А.У. //Эксперим. и клин. фармакология.- 2002.- Том 65.- №2. -C.49-52.
2. Лапина Т.Л. Гастропатии, индуцированные нестероидными противовоспалительными препаратами: клиническое значение, лечение, профилактика //ConsUium medicum.-2001.-Т.3.-№9-С.438-442.
3. Насонов Е.Л., Каратеев А.Е. Гастропатия, связанная с приемом НПВП // Клиническая медицина.- 2000.- №4.-С.4-7.
4. Козлова И.В., Липатова Т.Е., Кветной И.М. Гастропатия, индуцированная нестероидными противовоспалительными препаратами, у больных остеартрозом, роль некоторых факторов диффузной эндокринной системы желудка в ее возникновении // РЖГГК.- 2006.- №1.- С. 47-53.
5. Шептулин А.А. Современные возможности лечения и профилактикиНПВП-индуцированной гастропатии // РЖГГК.- 2006.- №1.-С. 15-19
6. Әділбекова Д.А.,Орманов Н.Ж.,Құдайбергенов Е.Ж.Ағзаның ксенобиотикке төзімділігін индоматацинді сынақ арқылы анықтау әдісі// Юж. Каз. ЦНТИ информационный листок, Передовой опыт, ИЛ № 38-06.
7. Әділбекова Д.А., Орманов Н.Ж., Құдайбергенов Е.Ж., Ағзаның индометацинге сезімталдығына байланыста липидтер асқын тотығу үрдісінің өзгеруі// Здоровье и болезнь, 2006.- №5 (54).-б.120-123.