Кіріспе. Түсті металл өңдеу өндірісінде шығатын қалдықтардың және фосфор қышқылының қоршаған ортаға тигізетін әсері және осы зиянды әсерлерден қоршаған ортаны қорғау - өте күрделі мөселе болып табылады.

Өйткені онда Түсті металл өндірісінде шығатын қалдықтардың және фосфор қышқылы өндірісінде мамандар белгілі бір өнім шығару, өңдеу барысында, сол кәсіппен қоршаған орта байланысын ескеретін ережелерді, қағидалар мен шектеулерді ескеріп, салынған іс-әрекетті өз бетінше жүргізбеуі тиіс. Ал, аталған ережелер, шектеулер, нұсқаулардың бәрі де заңдастырылған нормативтерге негізделген. Бұл орайда, мамандардың нормативтер мен табиғат қорғау заң шараларын жақсы білуі тиіс. Сонымен қатар, қоршаған ортаны қорғау ақпараттарымен таныс болып, өз саласында осы мәселені дұрыс жолға қоюы керек [1].

Зерттеу мақсаты: Негізінен хлорлы тұздар тәжірибе жүзінде өндіріс қалдықтарының құрамындағы хлорлы айдамаларда кездеседі. Шлакты хлормен өңдеу арқылы хлорлы тұздарды алу үшін оның құрамындағы металдардың мөлшерін және шлактың қасиетін зерттеу қажет.

Материалдар және зерттеу әдістері.

Түсті металл өндірісінен шығатын қалдықтардың және фосфор қышқылы өндірісінен газ түріндегі қалдықтарға реакцияға кірмеген газды компоненттер және НСI, СО2 жатады, бастапқы шикізаттардан;газ түріндегі өнімдер; тотыққан процестердің пайдаланған ауалары; ауа, өнімдерді тасымалдауға керекті, кептіруге, қыздыруға, суытуға, катализаторларды бастапқы қалыпқа келтіруге, фильтрдегі қалдықтарды үрлеуге; ауа, аппараттарды толтыруға керекті ; газдар, суырып тарту үшін керекті және т.б. Газ түрінде қалдықтарды өңдеу үшін оның құрамындағы пайдалы компоненттерді және оларды зиянсыздау үшін әртүрлі технологиялық тәсілдер қолданылады[2].

Зерттеу нәтижелері және талқылау. Хлорлы өңдеуден шыққан қоспа тұздар ZnCl2, FeCl2, PbCl2 т.б. қоспа заттар алдын-ала механикалық заттардан тазартылып, ұнтақ түрінде ыдырату бөліміне беріледі. Ыдырату бөліміне арнайы қоймадан 73% фосфор қышқылы белгілі мөлшермен араластырғыш реакторға беріліп, оған қосымша хлорлы айдама беріледі. Ыдырату үрдісі үздіксіз араластыру арқылы жүргізіледі. Ыдырату үрдісінің температурасы 165-170⁰С аралығында ұсталынып, хлорлы тұздарды ыдырату уақыты 100-120 минутты құрайды. Нәтижесінде пайда болған суспензия ыстық күйінде сүзуге жіберіледі. Үрдістің жүру барысында үздіксіз бөлінген газ – хлорлы сутек абсорберге беріліп, онда сумен сіңіріледі, алынған тұз қышқылының шоғыры 28-30% жеткен кезде қоймаға жіберіледі. Абсорбциядан шыққан газ әк сүтімен өңделіп, санитарлы тазалаудан өтіп атмосфераға жіберіледі. Ал шайынды сілтілі су канализацияға және жалпы тазалауға жіберіледі [3].

Мырыш және темір хлорлы айдамаларды ыдырату бөлімінен шыққан қоймалжың сұйықтық сүзіліп, алынған тұнба Zn(H2PO4)2, FeHPO4 сумен шайылып, кептіруге жіберіледі. Мырыш және темір фосфатын щаюдан шыққан суды үрдіске қайтарады. Кептірілген дайын өнім- фосфатты коррозияға қарсы қаптаманы қоймаға жібереді.

Қорытынды. Түсті металл өндірісі кезінде қоршаған ортаға бөлінетін зиянды заттарға мен газдардың әсері анықталды. Газдарды тазалау әдістері мен негізгі жабдық абсорбердің өлшемдері есептелді. Хлорсутек газының экологияға тигізетін залалы зерттелді.

Әдебиеттер

1. Хайн И.И. Теория и практика фосфатирования металлов.-Ленинград: Химия, 1973.-307 с.
2. Анарбаев А.А., Кабылбекова Б.Н., Айкозова Л.Д. Металл хлоридтерін фосфор қышқылмен ыдыратудың термодинамикасы мен кинетикасын зерттеу //Труды международной научно-практической конференции «Современные проблемы инновационных технологий в образовании и науке». - Шымкент, 2009.- С.52-55.
3. Анарбаев А.А., Кабылбекова Б.Н., Айкозова Л.Д. «Мырыш-, темір- хлоридтерін фосфор қышқылымен ыдыратудың кинетикасы //Наука и образование ЮК. – 2009. - №1 (74). - С.88-90.