Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея (әдеби шолу)

Аңдатпа

Антибиотиктерді ретсіз және орынсыз қабылдаудың қауіптілігі және соның салдарынан пайда болатын асқынулар туралы түсінік. Антибиотикассоцирленген диарея сирек кездесетін, алайда өте қауіпті ауру болып табылады. Антибиотиктерді көп мөлшерде және де негізсіз қабылдау антибиотикасоцирленген диареяға және соның салдарынан туындайтын асқынуларға(аллергиялық және токсикалық реакция,дисбактериоз) алып келеді.

Кілт сөздер: антибиотикотерапия, диарея, колит, токсин, микрофлора.

Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея полиэтиологиялық ауру болып табылады, ол инфециялық және инфекциялық емес себептердің әсерінен шақырылуы мүмкін. Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея этиологиялық факторларының ішінде граммтеріс спора түзетін облигатты- анаэробты бактерия Сlostridium difficile ерекше орын алады. Сlostridium difficile микроағзаның негізгі 4 патогендік факторы көрсетілген: Токсин А(энтеротоксин), токсин В(цитотоксин), адгезиялық фактор, спора түзушілік фактор. Антибиотиктерді көп мөлшерде және де негізсіз қабылдау антибиотикаcсо-цирленген диареяға және соның салдарынан туындайтын асқынуларға(аллергиялық және токсикалық реакция,дисбактериоз және т.б) алып келеді. Антибиотик қабылдау фонында диареяны шақыратын шартты-патогенді микрофлоралар: Clostridium perfringers, Staphylococcus aureus,Salmonella spp, Klebsiella oxytoca, Candida spp.,Clostridium difficile. Осы факторлардың әсері шырышты қабыққа әсер етеді және қабынулық өзгерістер мен эпителиоциттердің апоптозының жоғарылауына алып келеді [1,7].

Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диареяның симптомдары көптеген науқастарда антибиотик-термен емделу кезінде, 30% науқастарда антибиотиктерді қабылдауды тоқтатқаннан 1-10 күннен кейін пайда болады[2,8]. Препараттардың ағзаға енгізілуі үлкен маңызға ие емес, себебі парэнтеральды енгізілген кезде антибиотиктер сөл, өт және ішектік секреттермен бөлініп, ішектердің шырышты қабатына және микрофлорасына әсер етеді. Ретроспективті зерттеу кезінде Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея 200 науқас ішінде 4 науқаста анықталған, яғни зерттелушілердің 2%-да. Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея жиі антибиотиктерді қабылдауды бастағаннан 2ші күні пайда болады, ұзақтығы дефекация тәулігіне 4-6 рет болған жағдайда 8 күнге жалғасады [3,4]. Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея гериатрия, хирургия және нефрологиялық стационарларда жиі кездеседі.

Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диареяға алып келетін факторлар. Антибиотик қабылдаумен байланысты факторлар кең спектрлі антибиотиктердің әсері: амоксициллин, цефалоспорин-дердің ІІ және ІІІ ұрпақтары, кландимицин.Антибиотикотерапия ұзақтығы: өте ұзақ уақыт қабылдау, қайта қабылдау, бірнеше антибиотиктерді бірге қабылдау. Антибиотикотерапия қабылдаған кезде антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея кездесу жиілігі: Клиндамицин қабылдаған 20-30% науқастарда, амоксициллин және клавулан қышқылын бірге қабылдаған 10-25 % науқастарда, ампициллин қабылдаған 5-10% науқастарда, макролид (эритромицин, кларитромицин) және тетрациклин препараттарын қабылдаған 2-5% науқастарда[3,11], антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея антибиотик қабылдайтын 5-30 % адамдарда дамиды [2,15].

Жіктемесі: Антибиотикассоцирленген колит, псевдомембранозды колит, сегментарлы геморраргиялы колит.

Үлкен дәретінің тәулігіне 3 және оданда көп рет келуі, ішектік түйілу типті іш аймағында ауырсыну,қызба,жалпы интоксикациялық сипмтомдар. Псевдомембранозды колит жоғарыда аталған симптомдар айқын көрініс береді. Іш аймағында қатты,ұстама тәрізді ауырсынулар, үлкен дәрет тәулігіне 15-30 рет келуі, дене қызуының 40 C дейін жоғарылауы. Сегментарлы геморрагиялы колит антибиотикассоцирленген колит және псевдомембранозды колит симптомдарымен ұқсас болады,эндоскопиялық зерттеу кезінде геморраргиялық колит белгілері анықталады [5,13].

Антибиотик қабылдау фонында диареяның даму механизмі: Антибиотиктер асқазан-ішек жолдарының моторикасына әсер етеді. Құрамында клавулан қышқылы бар антибиотиктер ішек моторикасын жоғарылатады. Макролидтер (эритромицин) ішектің мотилинді рецепторларын белсендіреді. Цефтриаксон және цефеперазон билиарлы жеткілісіздікке алып келеді, мальдигестия және ішек перистальтикасына әсер етеді [16,17]. Осмосты диарея ішектегі өт қышқылдары және көмірсутек метаболизмінің бұзылысы антибиотикассоцирленген диарея – антибактериальды препарттарды қабылдау фонында соңғы екі күн ішінде кем дегенде үш рет пішінсіз нәжіс көріністері орын берген жайдайла. Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея клиникалық ағымы: жеңіл ағым-диарея тәулігіне 5-7 рет, іш аймағында ауырсыну, лейкоцитоздың болмауы, қызбаның болмауы [9,17], орташа ауыр ағым.

Антибиотикотерапия әсерінен дамыған диарея кезіндегі зерттеу. 1. Гемограммада нормохромды теміржетіспеушілік анемия, лейкоцитарлы формуланың миелоциттерге дейінгі солға ығысуы, тромбоцитоз және ЭТЖ жоғарылауы. 2. Гипонатриемия, гипоальбуминемия, темір деңгейінің төмендеуі, С-реактивті белок деңгейінің күрт жоғарылауы. 3. Нәжісті бензидинмен жасырын қанға тексеру оң нәтіжелі нәжісті ИФА әдісімен тексеру- clostridium difficile А және В токсиндері анықталады. Құрсақ қуысының УДЗ інде- жуан ішек қабырғасының 10 мм-ге дейін ұлғаюы. Құрсақ қуысының компьютерлік томографиясы- жуан ішек қабырғасының қалындауы, ішек саңылауының тарылуы [8,14].

Қорытынды: кең спектрлі антибиотиктерді тағайындаудан алдын мүмкін болатын асқынулар туралы ойлану керек. Антибиотикотерапия қабылдауды бастағаннан кейін диареяның, эндогенді интоксикация және лейкоцитоз пайда болуы антибиотикассоцирленген диареяға тікелей диагностикалық көрсеткіш болып табылады. Жедел іш клиникалық көріністерінің фонында антибиотикотерапия әсерінен дамыған диареяға кудік туындаған жағдайда лабораторлы тесттерді қолданып, диагнозды нақтылау қажет.

Әдебиеттер

1. Шульпекова Ю. О. Антибиотикоассоциированная диарея. РМЖ. 2013; 15 (6): 1–6.
2. Щекина М. И. Роль пробитиков в коррекции дисбиотических нарушений. Consilium medicum. Гастроэнтерология. 2014; 2: 36–42.
3. Румянцев В. Г. Пробиотики: перспективы лечебного применения при воспалительных заболеваниях кишечника. Фарматека.2015; 13: 77–79.
4. Захаренко С. М. Антибиотики и пробиотики: конкуренты или синергисты? Эпидем. и инфекцион. бол. 2017; 5 (1): 47–53.
5. Щербаков П. Л., Нижевич А. А., Амирова В. Р. Антибиотико-ассоциированная диарея у детей — особенности коррекции микрофлоры. Вопр. практ. педиатрии. 2014; 5 (5): 24–27.
6. Бельмер С. В. Антибиотик-ассоциированный дисбактериоз кишечника. РМЖ. 2004; 12 (3): 148–151. 7.Симаненков В., Ильяшевич И., Коновалова Н. Пробиотическая терапия в комплексном лечении пневмонии. Врач.2014; 3: 46–49.
7. Сухорукова, М. В. Тимохова, М. В. Эйдельштейн, Р. С. Козлов Чувствительность к антибиотикам штаммов бактерий, входящих в состав пробиотика «Линекс». Клин. микробиол. и антимикроб. химиотер. 2014; 14 (3): 245–251.
8. Ивашкин В.Т., Лапина Т.Л., ред. Рациональная фармакотерапия заболеваний органов пищеварения. – М.:«Литтерра», - 2006
9. Мехтиев С.Н., Гриневич В.Б., Захаренко С.М. Дисбактериоз кишечника. Вопросы и ответы. Учебно–методическое пособие. Москва, ГОУ ВУНМЦ МЗиСР РФ, 2006г.
10. Caballero–Franco C, Keller K, De Simone C, Chadee K. The VSL#3 probiotic formula induces mucin gene expression and secretion in colonic epithelial cells.// Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2006 Sep 14.
11. Camilleri M. Probiotics and irritable bowel syndrome: rationale, putative mechanisms, and evidence of clinical efficacy. // J Clin Gastroenterol. 2006 Mar;40(3):264–9.
12. Chapman TM, Plosker GL, Figgitt DP. VSL#3 probiotic mixture: a review of its use in chronic inflammatory bowel diseases.// Drugs. 2006;66(10):1371–87.
13. Christensen HR, Larsen CN, Kaestel P et al. Immunomodulating potential of supplementation with probiotics: a dose–response study in healthy young adults. FEMS Immunol Med Microbiol. 2006 Aug;47(3):380–90.
14. DuPont HL. Travelers’ diarrhea: antimicrobial therapy and chemoprevention.// Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol. 2005 Apr;2(4):191–8.
15. Floch MH, Madsen KK, Jenkins DJ еt al. Recommendations for probiotic use. // J Clin Gastroenterol. 2006 Mar;40(3):275–8.
16. Haghighi HR, Gong J, Gyles CL et al. Probiotics stimulate production of natural antibodies in chickens.// Clin Vaccine Immunol. 2006 Sep;13(9):975–80.
17. Kuhbacher T, Ott SJ, Helwig U et al. Bacterial and fungal microbiota in relation to probiotic therapy (VSL#3) in pouchitis.// Gut. 2006 Jun;55(6):833–41.