Кіріспе: Эпидемиологиялық және клиникалық зерттеулердің нәтижесі бойынша, адамдарда атеросклероздық қантамыр ауруларының дамуы жынысына байланысты ажыратылады. Көптеген дамыған елдерде постменопаузалық кезеңдегі әйелдер санының өсуі - осы тақырыптың өзектілігі болып табылады [1]. Көптеген әйелдер менопаузаның басталуына қатты уайымдайды, өйткені осы кезеңде денсаулыққа байланысты елеулі проблемалар жиі кездеседі. Менопауза, ауру болмасада, ағзада эндокриндік балансты бұзады. Гормондардың тепе-теңдігі менопаузадағы әйелдердің жүрек-қан тамырлары ауруларының күрт өсуіне алып келеді, бұл асқынулар көбінесе өлімнің негізгі себебі болып табылады [2].
Менопауза - әйелдерде етеккірдің толығымен тоқтауы. Ол аналық бездің қызметінің өшуінде және әйелдердің жыныстық гормондары - эстроген мен прогестеронның өндірілуінің азаюында пайда болады. Бұлар етеккір айналымын реттейтін гормондар [3,4]. Эпидемиологиялық зерттеулерге сәйкес, әйелдерде 4-5 жыл ішінде 49-53 жастан кейін гипертензия жиілігі екі есеге көбейіп, менопаузалық кезеңде 50%-ға артады. Бұл, өз кезегінде, жүрек ишемиялық ауруы 3 есеге, церебральды инсульт 7 есеге жоғарылағанын көрсетеді. Әрбір келесі онжылдықта жүрек-тамыр ауруларынан болатын әйелдер өлімінің жиілігі 3-5 есеге артып отыр [5,6].
Менопаузалық кезеңдегі әйелдерде, соның ішінде постменопаузалық кезеңде көптеген әйелдерде қан қысымы жоғарылауымен қатар, депрессияны дамытатын әлеуметтік-психологиялық бейімделудің бұзылуы, темекі шегудің пайда болуы және алкогольді тұтынудың артуы сияқты факторлар көбейеді, бұл көптеген аурулардың асқыну қаупін айтарлықтай арттырады [7].
Мақсаты: Шымкент қалалық медициналық жедел жәрдем ауруханасында постменопауза кезеңіндегі әйелдердің артериялық гипертензиясының екіншілік адын-алу жөніндегі білім беру бағдарламасының тиімділігін бағалау.
Зерттеу материалы мен әдістері: Шымкент қалалық медициналық жедел жәрдем ауруханасында
постменопауза кезеңіндегі артериальді гипертензиясы бар 20 әйелді зерттеуге алдық. Артериялық гипертензиясы бар әйелдерге арналған «Денсаулық мектебін» ұйымдастырдық. Зерттеуде екі топ құрылды: 1) білім беру бағдарламасының белсенді қатысушылары - 12 әйел, 2) білім беру бағдарламасына қатысудан бас тартқан пассивті қатысушылар- 8 әйел. Бағдарламаға нақты нұсқау көрсететін жоспар әзірледік.
Жоспардың ішіне салауатты өмір салтының негізгі компоненттері кіреді. Көрсетілген нұсқаулар постменопаузалық кезеңдегі әйелдердің жүрек-қан тамырлары ауруларының 90% -ға төмендеуіне алып келеді, бұл бағдарламаға кіретін талаптарға: қалыпты физикалық белсенділік - тәулігіне 30 минут жылдам жүру; қалыпты салмақ - дене салмағының индексі <25; қалыпты салауатты диета - рациондағы жеміс пен көкөністің жоғары болуы; темекі, алкогольден бас тарту; тұзды азайту (3-5 г) фонында жеткілікті мөлшерде сұйықтықты (кем дегенде 1,5 литр) пайдалану; жануарлар майларын тұтынуды азайту; тойып тамақтанбау; витаминотерапия болып табылады.
Нәтижелері: Артық салмағы бар әйелдерге калориясы аз диетаны тағайындадық, себебі олардың салмағы азаюына, артериялық қысымының төмендеуіне және қант диабеті, гиперлипидемия, сол жақ қарыншаның миокард гипертрофиясы, инсулинрезистенттілік сияқты ауруларының пайда болу қауіп-қатерін төмендетті. Белсенді қатысушыларға олардың өмірін жақсарту үшін физикалық активтілігін жоғарылату, дағдыларын түзету, зиянды әдеттерден арылу керектігін түсіндірдік және білім беру бағдарламасы бойынша медициналық хабардарлықтарын арттырдық. Физикалық активтілікті жоғарылатуда көптеген қолжетімді әдістерді, яғни жүзу, қарапайым серуендеу, емдік гимнастика және тренажерлерді қолдануға болатынын көрсеттік.
Қорытынды: «Денсаулық мектебінің» пассивті қатысушыларының өмір сапасы активті қатысушыларына қарағанда өзгерісіз. Себебі 8 әйелдің 5-еуінде артериялық қысым көрсеткіші 150/100мм сынап бағанасы күйінде өзгеріссіз, 3 әйелдің артериялық қысым көрсеткіші тіпті 160/110мм сынап бағанасына көтерілген. Пассивті қатысушы 1 әйелдің қанындағы қант көрсеткіші аш қарынға өлшегенде 7,8 ммоль/ге көбейген, бұл глюкоза төзімділігі бұзылғанын көрсетеді. Пассивті қатысушылардыңгипертониялық криздердің жиілігі (әсіресе таңғы уақыттарда), медициналық көмек сұрауы өзгеріссіз қалғаны анықталды. Активті қатысушы 7 әйелдің тағам мәзірі өзгеруіне, физикалық активтілігінің көбеюіне байланысты артық салмақтан (1-4кг) арылуы байқалған, бұл көрсеткіш өмір сапасының жақсаруын, басқа аурулардың алдын алуын көрсетеді. Бірінші топтағы әйелдердің систолалық және диастолалық қысымының күнделікті орташа мәндерінің 10/5 мм-ге төмендеуі анықталды. Аурудың өту ауыртпалығы жеңілдегені байқалды. Бұл топтағы әйелдер өзінің денсаулық жағдайы жақсы болса да, азанда және кешке артериялық қысымын өлшеп отырудың маңыздылығын, соның арқасында асқынулардың алдын алуға болатынын түсінді.
Постменопауза кезеңіндегі артериялық гипертензиясы бар әйелдердің профилактикасының тиімділігі негізінен жеке адамның психологиялық ынталылығына байланысты, бұл мотивация «Денсаулық мектебі» білім бағдарламасына белсенді қатысуымен пайда болады.
Әдебиеттер:
- Артериальная гипертония у женщин в постменопаузе. Круглый стол // Кардиология. - 2003. - № 4. - С. 88-95.
- Carr M.C. The emergence of the metabolic syndrome with menopause. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88: 2404-11.
- Chae C.U, Derby C.A. The menopausal transition and cardiovascular risk.Obstet Gynecol Clin North Am. 2011 Sep;38(3):477-88. doi: 10.1016/j.ogc.2011.05.005.
- Д.А. Аничков, Н.А. Шостак. Менопауза и сердечно-сосудистый риск. 2005; 37-42
- Коваленко В.М. Серцево-судинні захворювання у жінок: підводна частина айсбергу // Нова медицина. - 2005. - № 4 (21). - С. 12-13.
- Лікування артеріальноі' гіпертензіі в особливих клінічних ситуаціях / За ред. В.М. Коваленка, Е.П. Свіщенко та ін. - Кам’янець-Подільський: НИ Мощак М.І., 2005. - 504 с.
- Бритов А.Н., Быстрова М.М. Заместительная гормональная терапия в профилактике сердечнососудистых заболеваний у женщин с артериальной гипертонией и ишемической болезнью сердца // Consilium medicum. - Экстравыпуск. - 2004. - С. 7-10.