Түйін
Рейтінгтік бағалау - бірнеше кәсіпорындардың немесе оның филиалдарының іс- әрекеттерін салыс-тырмалы түрде бағалау әдісі. Өзін-өзі бағалау үйым потенциалын ашу әдіснамасы. Жүмыстың негізгі мақсаты - Кәсіпорын тәжрибесіне рейтингтік бағалау жүйесін ендіру арқылы халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын жоғарылатуға қол жеткізу.
Кілт сөздер: рейтинг, критерий, үпай.
Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық қызметін жетілдірудің не- гізгі міндеттерінің біріне мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалаудың тиімділігін жоғарылату мен санитариялық-эпидемиологиялық қызметтің инновациялық бағыттылығын дамыту жатады. Бүл жетістіктерге қол жеткізудің бірден-бір жолы жүмыс сапасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіре отырып арттыру. Заманауй түсінік бойынша сапа дегеніміз жүмыстың тиімділігін сараптау мен бағалаудан оның нәтижесі мен үйымдастырушылық қүрылымына талдау жасауға дейін үлғайған үғым. Яғни, жүмыс қорытындысының бастапқы алға қойылған мақсатқа сәйкестілігіне талдама жасау.
Ұйымның түрақты жетістігіне оның өз түтынушылары мен өзге де мүдделі жақтарының мүқтаждықтары мен қажеттілігіне жауап беру қабілеттілігі арқасында қол жеткізуге болады. Түрақты жетістікке үйымның эффективті менеджменті арқылы, өзінің тіршілік ортасын үғынуы арқылы, оқыту және тиісті жақсартылу мен иновацияны қолдану арқылы қол жеткізуге де болады. Бүл сайып келгенде рейтингтік бағалау қажеттілігін туындатады.
Атқарылған жүмыстарын рейтінгтік бағалау арқылы жүмыс сапасының жоғарылауына ықпал етуді талап ететін кәсіпорындардың бірі - Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Түтынушылардың қүқықтарын қорғау комитетіне қарасты «Ұлттық сараптама орталығы» шаруашылық жүргізу қүқығындағы респубилкалық мемлекеттік кәсіпорны (бүдан әрі - Кәсіпорын). Оның қүрамына Еліміздің әрбір облыс орталықтарында орналасқан 14 облыстық және 2 қалалық филиал кіреді. Кәсіпорын мен оның филиалдары қызметінің мақсаты - халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін санитарлық-гигиеналық, бактериологиялық, парази- тологиялық, вирусологиялық, радиологиялық зерттеулерге негізделген қызметтерге қоса, санитариялық эпидемиологиялық аудит, жүмыс орнын аттестациялау, дезинфекциялық жүмыстар сияқты бірқатар қызметтер атқарады. Аталған қызметтердің сапасы халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығының арта түсуіне ықпал етуші бірден-бір фактор екенін ескерсек, бүгінгі таңда кәсіпорын қызметкерлерінің жүмыс сапасын арттыруға деген ынтасын оятуға рейтінгтік бағалау үрдісінің тәжірибеге ендірілуі заман талабы деп түсінуге болады.
Рейтингтік бағалау - бүл кез-келген кәсіпорынның (мүйымның) рейтингтік үрдісінің жүзеге асырылуы нәтижесінде алынған жіктемелік орны, яғни атқарған жүмысына берілген баға. Экономикалық талдама жасағанда шаруашылық жүргізуші бірліктердің іс-әрекеттерінің нәтижесін салыстыру барысында бірер сүрақтар туындайды. Бүл мәселенің екі аспектісі болуы мүмкін. Біріншісі негізін қайсыбір объектівті көрсеткіштер қүрайтын бірнеше кәсіпорындарды салысты- рылумен байланысты. Ол да өз түрғысында талдама жасаушының маңыздылықты пайымдауына байланысты.
Мүндай салыстырманы сыртқы салыстырма деп атауға болады. Екінші аспект кәсіпорынның қол жеткізген нәтижесінің қайсыбір эталондарға сәйкестілік мәселесі. Сыртқысалыстырмада әртүрлі бағыттағы рейтінгі қолданады. Ал енді шаруашылық жүргізуші субъектінің экономикалық эффективтілігін бағалаудың интегральды көрсеткіштерін жасаумен байланысты болатын салыстырмалы талдамаларды ішкі салыстырма деп атауға болады. Сондықтан, кәсіпорынның шарауашылық жүргізу туралы ақпараттар көзімен қатар, бухгалтерлік есептілігі маңызды роль атқарады.
Негізгі бөлім. Рейтінгтік бағалау критерийлері Кәсіпорын филиалдарының негізгі атқаратын жүмыстарына жасалған жоспарларын талдау негізінде қүрастырылады (№1 кестеге сәйкес). Әрбір критерий үпаймен есептеледі. Максимальды деңгей - 52 үпайды қүрайды.
№1 кесте - Кәсіпорын филиалдарының жүмыс сапасын рейтінгтік бағалау критерийлері
|
№ |
Аталуы |
¥пайық есептері |
|
1. |
Мемлекеттік тапсырыс жоспарының орындауы |
81%-дан төмен - «0 үиай»: 81-90% - «+3 үпай»; 91-99% - «+6 үпай»; 100% және жоғары «+9 үпай» |
|
2. |
Аймақтық зерттеу номенклатурасының орындалуы |
71%-дан төмен «+0 үпай»; 71-80% - «+2 үпай»; 81-90% - «+4 үпай»; 91-100% - «+6 үпай». |
|
3. |
Ақылы қызмет бойынша табыс жоспарының орындалуы |
71%-дан төмен - «0 үпай»; 71-75% - «+2 үпай»; 76-80% - «+4 үпай»; 81-90% - «+8 үпай». 91-100% - «+10 үпай». 100-дан жоғары - «+ 12 үпай» |
|
4. |
Медиа- жоспардың орындалуы |
71%-дан төмен - «0 үпай»; 71-80% - «+3 үпай»; 81-90% - «+6 үпай»; 91-100% - «+9 үпай» . |
|
5. |
Мемлекеттік тапсырыс пен ақылы қызмет бойынша «оң» нәтижелі сынамалардың үлес салмағы |
0,1- 1,0 %-не - «+1 үпай»; 1,1-2,1%-не - «+3 үпай»; 2,1-3,1%-не - «+5 үпай»; 3,2-ден жоғары %-не - «+8 үпай». |
|
6. |
Мамандардың біліктіліктерін арттыру жоспарының орындалуы |
71%-дан төмен «+0 үпай»; 71-80% - «+2 үпай»; 81-90% - «+4 үпай»; 91-100% - «+6 үпай». |
|
7. |
Филиал мамандарының есепік кезеңдегі жалпы санаттылығы (жұмысқа кіргеніне 3 жыл толмаған жас мамандарды қоспағанда) |
70%-дан төмен - «0 үпай»; 71-80% - «+3 үпай»; 81-90% - «+6 үпай»; 91-100% - «+9 үпай». |
|
8. |
Басшылықтың (жоғарғы инстанциялардың) тапсырмаларын өз уақытында орындамауы |
Әрбір кешіктіріліп орындалған тапсырма үшін - « - 4 үпай». |
|
9. |
Сапаны сырттай бақылау бойынша ретестілеу сынамаларының дұрыс анықталу нәтижелілігі |
59% - дан төмен - « - 8 үпай»; 60-69%-ға - « - 6 үпай»; 70-89%-ға - « - 4 үпай»; 90-99%-ға - « - 2 үпай»; |
|
10. |
Кәсіпорын директоры тарапынан әкімшілік шара көрудің көрсеткіштері |
Басшылыққа көрілген шара үшін - « - 5 үпайдан», әрбір басқа да қызметкерлерге көрілген шаралар үшін - « - 2 үпайдан» |
Бағалау әрбір тоқсан соңында жүргізіледі. Әрбір тоқсанда жүмыс сапасын бағалаудың қорытынды үпайы шығарылып, көрсеткіштер деңгейі №2 кестеге сәйкес жарияланады.
Жалпы қорытындысы жылдың соңында әрбір тоқсан көрсеткіштерінің орташа үпайымен шығарылып, 50-52 үпай жинаған филиал «үздік филиал», 47-49 үпай жинағандар «белсенді фи-лиал» номинациясына ие болады, ал жылдық «төмен», «өте төмен» көрсеткіштермен аяқтаған филиалдардың себеп-салдары талданып, жағдайды түзету жоспарлары қүрылады. Түзету жоспа-рынан нәтиеже шықпай, филиал келесі жылғы қорытындысын сол көрсеткіштермен қайталап аяқтаса, филиал жүмысына комплекстік тексеру жүргізу арқылы қорытынды шығару қажеттілігі туындайды.
№2 кесте -Тоқсандық көрсеткіштер бойынша жылдық қорытындының шығарылуы
|
Буын аталуы |
Тоқсандық ұпайлар |
Жылдық орташа ұпай |
||||
|
І-тоқсан |
ІІ-тоқсан |
ІІІ-тоқсан |
ІҮ-тоқсан |
|||
|
1. |
ОҚО филиалы |
|||||
|
2. |
ШҚО филиалы |
|||||
|
3. |
және т.б. |
|||||
Сонымен қатар, кәсіпорын шарауашылық жүргізу қүқықғында болғандықтан, «үздік фи-лиал» және «белсенді филиал» номинациясына іліккен филиалдар үшін ынталандыру сыйақылары тағайындалған дүрыс.Ол үшін барлық филиалдардың ақылы қызмет бойынша айлық табыстары-ның беліглі бір пайызы рейтингтік бағалаудың ынталандыру сыйақысына бөлінуі туралы алдын ала шешім қабылдануы тиіс. Ал «үздік филиал» номинациясын екі жыл қатар, және әрі қарай сол деңгейді жоғалтпаған филиал үшін «үлгілі санитарлық-эпидемиологиялық сараптаушы» ауыспалы вымпелы берілуі тиіс.
Қорытынды: Рейтингдік бағалалау - үйымның түрақты табысына қол жеткізуге, мүмкін-діктерін саралауға, әрекет жоспарын қүруға, жақсару приоритеттерін айқындауға бағытталған өзін өзі бағалаудың бір формасы деп қарайтын болсақ, ҚР СТ ИСО 9004-2010 «Ұйымның түрақгы табысына жету менеджменті» стандартында көрсетілгендей өзін өзі бағалау - ол үйымның патен-циалын ашу әдіснамасы болып табылады. Кәсіпорын жүмысының халықаралық стандарттарға сай атқарылуы халықтың санитарлық-эпидемиология- лық салауаттылығын нығайтуға және арттыруға қосқан үлкен үлесіне айнала бермек.
Әдебиеттер
- ҚР СТ ИСО 9004-2010 Ұйымның түрақты табысына жету менеджменті.
- Кәсіпорынның ҚР ҚМ Мемлекеттік мүік және жекешелендіру комитеті төрағасының 13.09.2012 жылғы №34 бүйрығымен бектілген Жарғысы.