ТҮЙІН
Зерттеу мақсаты: . Талдау барысында КДТ анықталған туберкулез науқастарының ем нәтижесі Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) стандартына («сауықты» >85%, «сәтсіз ем» <5%, «қайтыс болу» <5%, «ем тәртібінің бұзылуы» <5%) сай еместігін көрсету.
Кілт сөздер: туберкулез, ем нәтижелері: «сауықты», «сәтсіз ем», «ем тәртібінің бұзылғаны», «қай- тыс болғаны».
Бүгінгі таңда көп дәрілерге тұрақтылық (КДТ) анықталған туберкулез науқастарын емдеу өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені сезімталдығына қарай науқастар 2-3 жыл үздіксіз емделу қажет. КДТ анықталған туберкулез науқастардың ем нәтижесін анықтау мақсатында 2008-2012 жыл аралығында тіркелген науқастарға талдау жүргізілді.
Материалдар және әдістері: Талдауда Оңтүстік Қазақстан облысының 2008-2014 жыл аралығындағы 8 форма, ТБ 07, ТБ 08 есептері және туберкулез науқастарының ұлттық регистрі бойынша мәліметтер қолданылды. Шымкент қалалық туберкулезге қарсы диспансерде 2000 жылы КДТ анықталған туберкулез науқастарына 60 төсек орын ашылған. 2003 жылы Сайрам облыстық туберкулезге қарсы ауруханаға ауыстырылды. 2009 жылы КДТ анықталған науқастарға арналған төсек 140 орынға кеңейтілді, оның 70 МТ(+), 70 МТ(-). 2011 жылы Облыстық туберкулезге қарсы диспансерге ауыстырылып, 170 төсек орын болды, оның 130 МТ(+), 40 МТ(-). Қазіргі таңда КДТ тұрақтылық анықталған науқастарға арналған төсек орын: Облыстық туберкулезге қарсы диспансерде 130 МТ(+), 40 МТ(-), Арыс ауданаралық туберкулезге қарсы диспансерде 75 МТ(-), Отырар ауданаралық туберкулезге қарсы аурухана 50 МТ(-).
Соңғы жылдары дәріге тұрақты туберкулез жыл сайын көбеюде, және олардың толыққанды емделуі өзекті мәселе болып отыр. Бүгінгі таңда дәріге тұрақтылық анықталып екінші және үшінші қатардағы дәрілерді қабылдап жатқан науқастардың көрсеткіші 50,0% жетті (кесте №1).
1-ші кесте - Сезімталдығына қарай белсенді топтағы науқастардың емделуі
|
Жылд аР |
Белсенді топтағы науқастардың жалпы саны |
Бірінші қатардағы дәрілермен емделіп жатқан науқастардың саны |
% |
Екінші және үшінші қатар-дағы дәрілермен емделіп жатқан науқастардың саны |
% |
|
2009 |
3120 |
2570 |
82,4 |
550 |
17,6 |
|
2010 |
2559 |
1762 |
68,9 |
797 |
31,1 |
|
2011 |
2161 |
1262 |
58,4 |
899 |
41,6 |
|
2012 |
2064 |
1207 |
58,5 |
857 |
41,5 |
|
2013 |
2327 |
1191 |
51,2 |
1136 |
48,8 |
|
2014 |
2242 |
1126 |
50,0 |
1116 |
50,0 |
Жылдан жылға сезімталдығы сақталған науқастар төмендеп, көп дәріге тұрақтылық анықталған науқастардың тіркелуі жоғарылауда. Ем бастағанға дейін сезімталдығы сақталған науқастардың тіркелуі2009 жылы 90,2% болса, 2014 жылы 75,0% төмендеді, ал дәріге тұрақтылық анықталған науқастардың тіркелуі 2009 жылы 9,8% болса, 2014 жылы 25,0% жоғарылады (кесте №2).
КДТ анықталған науқастар ем нәтижесінің барлық көрсеткіштері БДҰ стандартына сай емес. 2008 жылы тіркелген науқастардың сауыққаны 74,7% болса, 2012 жылы 68,2% төмендеген, сәтсіз ем 6,0%-дан 10,7%-ға, қайтыс болғаны 10,7%-дан 13,8%-ға жоғарылаған, ал ем тәртібінің бұзылғаны 8,7%-дан 7,3%-ға төмендегенімен стандарттан жоғары (кесте №3). «Сәтсіз ем», «ем тәртібінің бұзылғаны», «қайтыс болғаны» көрсеткіштері жоғары болғандықтан емнің оң нәтижесі төмен. Туберкулезден емделу курсы 2-3 жыл ұзақ болғандықтан күнделікті ем тәртібін сақтау науқастарға қиынға түседі. Ем тәртібі көбіне емнің жалғастыру фазасында
2 кесте - Сезімталдығына қарай науқастардың тіркелуі
|
жылдар |
Барлық тіркелген науқастардың саны |
Емге дейін сезімтал- дығы сақталған науқастардың тіркелуі |
% |
Тұрақтылық анық- талған науқастардың тіркелуі |
% |
|
2009 |
2898 |
2611 |
90,1 |
287 |
9,9 |
|
2010 |
3696 |
3117 |
84,3 |
579 |
15,7 |
|
2011 |
3365 |
2788 |
82,9 |
577 |
17,1 |
|
2012 |
3358 |
2665 |
79,4 |
693 |
20,6 |
|
2013 |
3062 |
2323 |
75,9 |
739 |
24,1 |
|
2014 |
2843 |
2133 |
75,0 |
710 |
25,0 |
3-ші Кесте - Екінші қатардағы дәрімен емделген науқастардың ем нәтижесі
|
жылдар |
Ем нәтижесі |
|||||||
|
Сауықты |
сәтсіз ем |
ем тәртібінің бұзылғаны |
қайтыс болғаны |
|||||
|
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
|
|
2008 |
112 |
74,7 |
9 |
6,0 |
13 |
8,7 |
16 |
10,7 |
|
2009 |
195 |
67,9 |
37 |
12,9 |
15 |
5,2 |
40 |
13,9 |
|
2010 |
354 |
74,4 |
40 |
8,4 |
29 |
6,1 |
53 |
11,1 |
|
2011 |
193 |
67,7 |
29 |
10,2 |
25 |
8,8 |
38 |
13,3 |
|
2012 |
395 |
68,2 |
62 |
10,7 |
42 |
7,3 |
80 |
13,8 |
Жылдан жылға КДТ анықталған науқастар арасында жаңа жағдайдың өскенімен, олардың ем нәтижесі қайталанған науқастарға қарағанда туберкулезден «сауықты» көрсеткіші жоғары, ал «сәтсіз ем» және «қайтыс болу» көрсеткіштерінің төмен (кесте №4). Әрине КДТ анықталған жаңа жағдайдың көбеюі инфекциялық бақылаудың төмен екенін көрсетеді, және бір себебі дер кезінде анықтау тәсілі жақсарды, яғни 2013 жылы мамыр айынан бастап туберкулез микобактериясы жылдам (2 сағат) анықталатын молекулярлы- генетикалық тексеру жүргізілуде.
4 кесте - Жаңа және қайталанған жағдайдың ем нәтижелерін салыстыру
|
ЖЬІЛ |
Жаңа жағдай |
Қайталанған жағдай |
||||||||||||||||
|
сауықты |
сәтсіз ем |
қайтыс болғаны |
ем тәр- тібінің бұ- зылғаны |
Сауықты |
сәтсіз ем |
қайтыс болғаны |
ем тәр- тібінің бұзылғаны |
|||||||||||
|
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
абс. |
% |
|||
|
2008 |
19 |
82,6 |
1 |
4,3 |
0 |
0,0 |
3 |
13,1 |
81 |
70,4 |
8 |
7,0 |
16 |
13,9 |
10 |
8,7 |
||
|
2009 |
40 |
80,0 |
6 |
12,0 |
1 |
2,0 |
3 |
6,0 |
143 |
66,8 |
26 |
12,1 |
36 |
16,8 |
9 |
4,3 |
||
|
2010 |
79 |
84,0 |
5 |
5,3 |
5 |
5,3 |
5 |
5,4 |
256 |
75,1 |
27 |
8,0 |
40 |
11,7 |
18 |
5,2 |
||
|
2011 |
49 |
86,0 |
1 |
1,7 |
6 |
10,6 |
1 |
1,7 |
125 |
63,1 |
24 |
12,1 |
29 |
14,6 |
20 |
10,2 |
||
I 2012 I 105 I 77,8 | 3 | 2,2 | 16 | 11,9 | 11 | 8,1 | 288 | 65,3 | 58 | 13,2 | 64 | 14,5 | 31 | 7,0 |
Қорытынды: КДТ анықталған науқастар арасында ем нәтижесінің барлық көрсеткіштері БДҰ стандартына сай еместігінің негізгі себебі - туберкулезден емделу курсы 2-3 жыл ұзақ болғандықтан күнделікті ем тәртібін сақтау науқастарға қиынға соғатындығы. Ем тәртібі көбіне жалғастыру фазасында өтуіне байланысты, медициналық мамандарының тарапынан дәрілерді тікелей қадағалауда ішкізілуі толық орындалмай отыр. Тұрақты туберкулезбен сырқаттанған науқастардың арасында емнің жоғары нәтижелігі - ен алдымен, емге науқастарды дұрыс іріктеу, олардың емге тартымдылығын анықтау және ем алдында психологиялық дайындау болып табылады.
ӘДЕБИЕТТЕР
- «Сборник научных статей по проблеме туберкулеза с множественной лекарственной устойчивостью (МЛУ-ТБ)» Проект по лечению МЛУ ТБ (ДОТС-плюс) Томск-Россия 2004, С.11.
- Аблазин А.А., Пазылхаирулы Т., Шарипова М.А., «Исходы лечения больных с полирезистентной формой туберкулеза легких, пролеченного в режиме ДОТС плюс» Фтизиопульмонология №2 (8) 2005г ст.85-89.
- Приказ МЗ РК №723 от 07.12.2007г «Об утверждении Инструкции по ведению больных туберкулезом с множественной лекарственной устойчивостью» Алматы 2008г.
- Г.С.Еркенова - Казахский Национальный Медицинский университет им. Асфендиярова, г.Алматы.