Эхинококкоз - нәжіс-ауыз механизмімен таралатын, бауыр, өкпе және басқа да мүшелерді зақымдайтын, кисталар пайда болуымен, ауыр түрдегі асқынулары мүгедектікке және өлімге соқтырумен сипатталатын зоонозды, табиғи-антропургиялық, созылмалы түрде өтетін биогельминтоз. Қоздырғышы - Echinococcus granulosis. Эхинококктардың бірнеше түрлері белгілі. Бауыр эхинококкозы - 70% қүрайды, өкпе 20%, аралас -4,2%, басқа форма- 2,8%.Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша эхинококкоз сырқаттанушылығы 2002-2011 жылдары түрақсыздығымен сипатталады. 2002 жылы облыс бойынша эхинококкоз сырқаттанушылығы 278 жағдай тіркелсе, 2004 жылы 344 жағдай тіркеліп, 2008 жылы 226 жағдайға дейін төмен түсіп, 2011 жылы 348 жағдай тіркеліп, 2012 жылы 282 жағдайға төмендеген, яғни бүл сырқаттанушылықта 2 -4 жылдық кезеңділік сипатталады.
Сырқаттанушылықтың өскен жылдары 2004, 2006, 2010 жылдары, ал төмендегені - 2002, 2005, 2008 жылдары. Эхинококкоз сырқаттанушылығы ауылдық жерлерде 62,32%, қала түрғындары арасында 37,68% кездеседі. Мал шаруашылығы кең дамыған аудандарда эхинококкоз сырқаттанушылығы жиі тіркелген. Сырқаттанушылықтың 46,6%-н ерлер, 53,4%-н әйелдер қүраған.
Жасына қарай талдау нәтижесінде әсіресе көп ауыратындар 20-29 жастағылар (24,1%), 30-39 жастағылар (16,0%), 15-19 жастағылар (15,0%). Кәсібі бойынша ауруларды бөлгенде көбінесе ауыратындар 647 - жүмыссыздар (45,5%), 282 - оқушылар (19,8%), 128 - басқалары (9,0%), 109 - қызметкерлер (7,6%), 84 - жүмысшылар (5,9%), 65 - студенттер (4,6%), 57 - мектеп жасына дейінгі балалар (4,0%), 51 - зейнеткерлер (3,6%). Жасы мен кәсібі бойынша талдау кезінде анықталғаны: көбінесе 15-39 жастағы жүмыс істемейтіндер мен басқалар (ауыл шаруашылық саласында жүмыс істейтіндер, иттермен қарым-қатынаста болатындар).Эхинококкоктың зақымдалған мүшелеріне қарай 1067 (75,0%) бауырда, 288 (20,24 %) өкпеде,
басқа мүшелерде -6 (4,76%). 2007-2012 жылдары облыс бойынша тіркелген 1423 эхинококкоз ошағында 5461 қарым-қатынаста болған адамдар серологиялық әдіспен тексеріліп, олардың 77-нен серологиялық оң нәтиже берген, бірақ бүлардың арасында сырқаттанушылық тіркелген жоқ.
Ошақтардан аурудың жүғу көздерін, берілу жолдарын анықтау мақсатында қоршаған сыртқы ортадан 4725 топырақ (77 - аскарида жүмыртқалары), 2353 жеміс-жидек (13 - аскарида жүмыртқалары), 1667 су сынамасы тексерілді (5 үшкір қүрт жүмыртқалары), 9676 сүртінді (1- ергежейлі, 20 үшкір қүрттардың жүмыртқалары), эхинококктың онкосфералары анықталмаған. Барлық ошақтарда індетке қарсы іс-шаралар жүргізіліп, дегельминтизациялауға үсыныс берілген. Соңғы 5 жылда 760763 итке дегельминтизация жасалған, 205348 босқын ит жойылған.
136996 бас ірі қара мал сою барысында 1411-і эхинококкпен зақымдалғаны анықталған (1,03%), 549702 уақ мал сойылған, анықталғаны 12221 (2,22%). Эхинококкоз ауруының өсу себебі аудан, қалаларда үй жағдайында малдәрігердің анықтамасынсыз мал сою жалғасып, эхинококкпен зақымдалған мүшелерді итке тастап, иттер қоршаған ортаны эхинокококк жүмыртқаларымен ластайды, босқын иттерді жою жүмыстары өз дәрежесінде емес. Иттерді қүжаттандыру және дегельминттеуі толық жүргізілмейді, дегельминттеу барысында ветеринар мамандары дәріні үй егесіне бере салады, дәріні қабылдаған ит байланбай, бос жүріп, дәрінің әсерінен шығатын паразиттермен қоршаған ортаны ластайды. Балалар арасында эхинококкоз аурушаңдығы өскені жеке бас гигиенасын сақтамай аскөк, жеміс-жидек және көкөніс өнімдерін жумай пайдаланады, көшеден тамақтанып, ит - күшіктермен ойнап, қолын жумағаннан ауруды жүқтырады.
Жергілікті малдәрігерлік қызметімен бірлесіп иесіз иттердің көзін жою іс-шаралары атқарылып, түрғындарға иттерін байлауда үстау, оларды малдәрігерлік байқаудан өткізу, ауруларға қарсы егу, дәрі беру, ауру малдардың өкпе-бауырын және басқа да артық деп саналатын еттерін итке бермей өртеп тастау, олардың нәжістерін аулақтау жерге көму, көмілген орынды залалсыздандыру, әсіресе, балаларды иттерге жақындатпай, олардан жүғатын аурулардан сақтандыру жөнінде санитарлық - ағарту жүмыстары кеңінен жүргізілуде. Қорытындылай келе, халық арасында санитарлық ағарту жүмыстарын күшейту. Білім беру басқармасымен бірлесе отырып, балаларды тазалыққа үқыптылыққа тәрбиелеу (аурудың кір қол, жуылмаған жемістер арқылы жүғатынын айту). Сырқаттанушылық балалар арасында жиілету себептерінен осы жағдайды қатаң түрде орындалуын қадағалау. Ветеринарлық қызметкерлермен бірлесіп іс әрекет жасау. Үй жағдайында малдәрігердің қарауынсыз мал союға тиым салу. Сойылған жағдайда зақымдалынған мүшелерді өртеп жағу. Иттерді қүжаттандыру және дегельминттеуі жүмыстарын жүргізілуі қадағалау. Санитарлық гельминтологиялық тексеруге үлгілер дер кезінде және сапалы түрде алуды қамтамасыз ету.
Эхинококкоз ауруының ошақтарында 17.01.12 жылы шыққан №89 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысының орындалуын күшейту.Эхинококкоздың алдын алу бойынша іс-шараларды үйымдастыруға және жүргізуге қойылатын талаптар:Эхинококкоздар - адамдарда екі клиникалық түрде - гидатидоздық (бір камералы) эхинококкоз және альвеолярлық (көп камералы) эхинококкоз пайда болатын зооноздық гельминтоздар.Эхинококкозды диагностикалау тексерулердің кешенді - сероиммунологиялық және рентгенді- аспаптық (іш-қуысын ультрадыбыстық тексеру, тыныс жолдарының флюорографиясы және басқалары) әдістерін қолдану арқылы жүргізіледі. Эхинококкозға тәуекел топтарын сероиммунологиялық тексеруді санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау үйымдарының паразитологиялық зертханалары жүргізеді: серологиялық зерттеулер үшін материалды жинауды медициналық үйымдар жүзеге асырады.
Диспансерлік бақылаудың мерзімдері және жиілігі: 1) сероиммунологиялық реакциялардың оң нәтижелері бар адамдар, сондай-ақ кезкелген орналасудағы эхинококкоз сеебебімен операция жасалғандар ауырған сәттен бастап бес жыл бойы (алғашқы үш жылда жылына екі рет, үш жыл өткен соң жылына бір рет кешенді тексеру) бақыланады. 2) диспансерлік бақылауға алынған сәттен бастап бес жыл ішінде рецидивтің клиникалық-зертханалық және аспаптық көрсеткіштері кездеспеген жағдайда және түрақты теріс серологиялық реакциялары кезінде сероиммунологиялық реакциялардың теріс нәтижелері бар науқастар диспансерлік есептен шығарылады. 3) эхинококкозға байланысты операция жасалған науқастарды және антиденелердің оң титрлары бар адамдарды диспансерлік бақылауды түрғылықты жері бойынша медициналық үйымның хирургі жүргізеді. Эхинококкоз сырқаттанушылығына мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау үнемі жүргізілуде.