ТҮЙІН
Бүгінгі таңда инсульт дүниежүзінде адам денсаулығына қауіп төндіріп түрған эпидемия болып табылады. Жедел ми қанайналым бүзылысы дүние жүзінде дамыған елдерде, соның ішінде Қазахстанда мүгедектікке алып келеді жэне өлімнің бірден-бір себебі болып табылады. Жедел ми қанайналымының бүзылысы кезеңіндегі оңалту кезеңінің ерекшелігі.
Кілт сөздер: инсульт, элеуметтік қызметкер, мейірбике, психологиялық көмек, дэрігер невролог.
Жедел ми қан айналым бүзылысы - дүниежүзінде дамыған елдерде жэне соның ішінде Қазақстанда науқастарды мүгедектікке алып келетін, өлімнің бірден-бір себебі болып табылады. Жедел ми қан айналымының бүзылсы кезінде науқастың емі мен қалпына келтіру кезінде мейірбикенің рольі зор.Инсультпен ауыратын науқастарды мейірбикелік күтудегі қиындықтарының себептері: физикалық ауырлық, науқас пен оның туыстарының алдында жауапкершілік, яғни жоғалтқан функцияларды қалпына келтіру жэне науқас өмірін қүтқару, психологиялық көмек. Оңалту жүйесінің қүрамына кіретін көп салалы қызметкерлер тобы:
дәрігер невролог, мейірбике, физиотерапевт, эрготерапевт, логопед, нейропсихолог, әлеуметтік қызметкер, кинизотерапевт, емдік дене шынықтыру әдіскері [1,2,3].
Инсульт алған науқаспен психологиялық қатынасқа түсу өте қиын, сонықтан мейірбикені арнайы психологиялық қатынасқа дайындайды. Жедел ми қан айналым бұзылысы бар науқастарды күту кезінде мынадай асқынуларды алдын-алу қажет: ойық жара, пневмания, тромбоз, иық және арқасының ауырсынуы жэне т.б. Инсульт алған алған науқастардың функцияларының қалпына келуі ұзаққа созылса, ол науқастың туыстарының да жүйке жүйесін қажытады, сондықтан иейірбикенің бірден-бір міндеті науқастың туыстарынада психологиялық көмек көрсету[4]. Инсульттан кейінгі оңалту жүйесі. Инсульт алған науқастарға көмек ауруханада басталады, яғни физикалық, сөйлеу терапиясынан бастау. Қалпына келтірудің негізгі принциптері: емді, оңалтуды ерте бастау, жүйелі қалпына келтіру жүйесін бастау, қалпына келтіру емін саты бойынша жүргізу, науқастың жэне туыстарының оңалту жүйесіне қатысуы.
Инсульт алған науқастарда сөйлеу қызметі бұзылады, мысалы афазия. Ол кезде қоршаған ортамен қатынасқа түсе алмаған соң науқас оңашалана береді, ол кезде науқастың қалпына келуі бұзылады. Сөйлеу қызметін қалпына келтіу ұзаққа созылады, кейде 3-4 жылға созылады. Сондықтан көп науқастар күйзеліске түседі. Сол үшін мейірбикелер туыстарына науқаспен дұрыс сөйлесуді үйрету қажет. Науқас физиологиялық бұзылыстардан басқа бұрынғы күнделікті өмір сүру қалпынан айырылады; өзінің көмекке мұқтаж екеніне, басқа адамға ауыртпашылық түсіретініне, мүгедек болып қаламын деп қорқады. Әсіресе ол мінезі қатал, ар- ожданы жоғары адамдарда ерекшеленіп тұрады. Сол үшін науқастың көңілін көтеретін; тэтті тағам, үстел үстіне эдемэ гүлдер, жағымды эн қою қажет.
Инсульт алған науқасты ерте оңалту кезеңі. Әрбір науқасты оңалту үшін жеке бағдарлама қүру қажет. Яғни, қимыл жэне сөйлеу қызметін қалпына келтіру, психологиялық жэне элеуметтік бейімделу, инсульттан кейінгі асқынуды алдын-алу, ми қан айналым бұзылысын қайталануына жол бермеу. Емдік кинезотерапия ауруханада біріші күнен басталады. Оның үш бағыты бар: қалыпқа келтіріп жатқызумен емдеу, массаж, белсенді жэне белсенді емес түрде дене шынықтыру. Оңалту кезеңінің ағымы науқастың психологиялық жағдайына байланысты. Мейірбике оны есепке алуы қажет. Психологиялық қолдаудың эдісі мейірбикенің біліміне, ой-өрісіне, жергілікті дэстүрге байланысты. Қандай жағдай болмасын науқасты тыңдай білу қажет.
Егер мейірбике дүрыс сөйлесе алса науқас тынышталып, қызметтің қалпына келуі оңалады. Мейірбике науқастың жағдайын жасап, өзін шаршатуы мүмкін, сол үшін міндеттері мен жауыпкершіліктерін бөліп қою қажет. Науқаспен жүмыс істегенде маңызды психологиялық аспект жоғарғы мэдени қатынас. Мейірбике
92
науқасқа діни, саяси, науқастың көңіліне тиетін сөздер айтауы қажет. Науқас мінезі қандай болса солай қабылдау қажет. Мейірбикенің қызметі. Мейірбикенің науқасты күнделікті бақлаудағы міндеттері: Науқастың күнделікті мәселесін бағалау, яғни науқастың қажеттілігіне байланысты күтім жоспарын қүру.
Инсульт кезіндегі невралогиялық жетіспеушіліктер және мейірбикелік күтім. Дисфагия (жүтынудың қиындауы)- науқасқа тамақ берудің алдында жүтыну рефлексін тексеру керек. Нақасқа тамақ ішуге көмектесу, көп уақытты тамақтануға бөлу, зақымданбаған ауыз қуысы жағына тамақ салу керек. Дизартрия( сөйлеудің қиындауы)- науқасқа балама қатынас әдістерін үйрету. Атаксия (түрақсыз қадам, аяғын бірге үстай алмайды)- алғашқы сатысында нақас түрғанда үстап түрыңыз, содан соң көмекші қүрылғы беріңіз. Гемиплегия (Науқастың бет бүлшықетінің, аяқ-қолдарының салдануы)- зақымданған жағына жаттығу жасату керек, зақмданбаған аяқ-қолға да бүлшық ет тонусын жақсарту үшін жаттығу жасату қажет. Гемипарез (Бет бүлшықетінің, аяқ қолдың бүлшықеттерінің әлсіздігі)- науқасқа жаттығу жасаудың пайдалылығын түсіндіріңіз. Диплопия(екеулеп көру)- науқасты күтім жасаған кезінде қүрылғларды үнемі бір жерге қойыңыз, бөлме ішінде заттардың жақын түрғандығын түсіндіріңіз.
Перифериялық көруді жоғалту(түнде көрмейді, заттардың шекарасын анықтай алмайды)- түнде көлік айдауға болмайтынын түсіндіру. Сенсорлы дефицит (Аяқ-қолдың жансыздануы, шаншуы)- белсенді емес жат- тығу жасау. Вербальды жетіспеушілік(сөзді қүрай алмау)- дыбысты қайталауды үйрету. Рецептивті афа- зия(айтылған сөзді қабылдай алмайды)- асықпай, анықтап сөйлеу қажет. Аралас афазия(рецептивті және экспресті афазияның қосарлануы)- асықпай, анықтап сөйлеу, суреттерді қолдану. Эмоциональды жетіспеу- шілік(өзіне ие бола амау, эмоциональды түрақсыздық, күйзеліс, қайғы, қорқыныш)- науқасты әрқашан қолдау қажет, туыстарына түсіндіріп айту аурудың әсерінен науқастың ашуланшақ болуы, қауіпсіз ортаны қамтамасыз ету.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Иванова, Г. Ранняя реабилитация больных церебральным инсультом/ ".Иванова, Е. Петрова, В. Скварцова// Врач. -2007.-№9.- С. 4-8.
- Сидорова, А., Завьялов, А.В. Восстановительный период ишемического инсульта. Журнал неврологии и психиатрии.- 2007.-№4. -С. 25-27.
- Котова, С.В. Реабилитация после инсульта/ С.В Котова//Сестринское дело в неврологии- №2.- 2008. С. 138-143.
- Бережнова, И.А. Практические навыки медсестры неврологического отделения//Справочник медицинской сестры. №3.-2004.-С. 805-816.