Сонғы он жылдағы өркениеттің терең дамуы биосфераға антропогенді әсердің жоғарылауын тудырып, экологиялық жағдайды күрделендіре түсті. Адамның қоршаған ортаға әсері әртүрлі деңгейдегі экожүйенің эволюциялық тұрғыда түзілген тепе-теңдігін күрт бұзуға әкеп соқтырады. Оған, әрине, паразитарлық деңгей де кіреді. [1]. Паразитарлық жүйенің дестабилизация салдары ортаның паразитарлық ластануы болып табылады да, онда жетекші рольді гельминттер атқарады. Паразитарлық ластану адамдар мен жануарлардың залалдану параметрлерінің ұлғаюымен, олардың бұрындары тәнгі болмаған гельминт түрлерімен инвазиялануымен, қоршаған орта объектілерінің интенсивті залалдануымен айқындалады. [2]. Гельминтоздар медициналық, ветеринарлық және биологиялық кәсіптегі ғылыми және практикалық мамандардың көңілін өзіне аударатын күрделі әрі көп жоспарлы проблема болып қала беруін жалғастыруда. Бұл топ ауруларының жоғары маңыздылығы ең алдымен олардың кеңінен таралуы мен халықты залалдауының жоғары деңгейімен анықталады. [3]. Гельминттердің бәрімізге белгілі қожайын организіміне патогенді эсер ету механизімінен бөлек, соцгы жылдары оның егуден кейінгі иммунитетке айқын тежеуші эсері жэне де аскарида, власоглав, трихинелез антигендерінің сүйек кемігі мен қанның соматикалық жасушараларына мутагенді эсері де анықталуда.
ҚР ДСМ-нің кезеңімен бекітілген «Халықтың декреттелген топтарына аттестатция жүргізу ережесін бекіту туралы» бұйрықтарына сэйкес 2007-2011 жылдар аралығында Шымкент қаласы бойынша декреттелген топтарға энтеробиозға, геминолепидозға, тениаринхоз, власоглав, описторхоз, қарапайымдылар жэне басқа да гельминттерге жүргізілген тексерулер қорытындысына көңіл бөлсек, сол кезеңдері тексерілген 73481 адамның 514-ті оң нэтиже берген. Оның 465 энтеробиоздың еншісіне тисе, 9 геминолепидоз, 10 аскарида, 13 тениаринхоз, 17 қарапайымдылар боп шығып отыр. Гельминтоздар ошағының түзілуінде жетекші рольді топырақ атқарады. Топырақтың типі мен құрылымына жэне басқа да көптеген факторлардың эсеріне байланысты бір патогенді бактериялар тез жойылады да, енді біреулері үшін топырақ аралық орта болып табылады, яғни, сол арқылы ауру қоздырғышы суға, ауаға, тағам өнімдеріне жэне қоршаған ортаның басқа да объектілеріне түседі де қандайда бір жолмен адам организіміне еніп, өзінің табиғаттағы үздіксіз циркуляциясын қамтамасыз етеді.
Біздің жұмысымыздың мақсаты да Шымкент қаласы топырағының гельминт жүмыртқаларымен паразитарлық ластануын зерттеу болып табылды. Ол үшін «Оңтүстік Қазақстан облыстық санитарлық-эпидемиологиялық сараптама орталығының 2007-2011 жылдар аралығында жүргізілген топырақтың паразитарлық зерттеулері мен мемлекеттік тапсырыс жоспарына сэйкес орындалған есептік материалдары алынып, балабақша, мектеп, саябақ, аскаридоз ошағы, геминолепидоз, эхинококк жэне энтеробиоз ошақтарына жүргізілген зерттеулерге талдама жасалынды. ҚР ДСМ-нің бас мемлекеттік санитарлық дэрігерінің 12.11.2010 жылғы №313 бұйрығымен бекітілген «Паразитарлық ауруларға эпидемиялық қадағалау жүйесіндегі санитарлық-эпидемиологиялық мониторинг» атты эдістемелік ұсыныстамасына сэйкес нысандар мен ошақтарда жүргізілген паразитологиялық зерттеулердің қорытындысы көрсеткендей, 2007-2011 жылдар аралығында тексерілген 1528 аскаридоз ошағының 61-інде, 161 геминолепидоз ошағының 1-інде, 1124 эхинококкоз ошағының 42-інде, 98 энтеробиоз ошағының 1-інде ғана «оң» нэтиже тіркеліп отыр. Кесте №1.
№1 суретте келтірілгендей, 2007 жылы энтеробиоз ошағынан тексеруге алынған топырақ сынамалардың 25%-ы, 2008 жылы геминолепидоз ошағынан тексеруге алынған топырақ сынамалардың 16,6%- ы «оң» нәтиже берген. «Оң» нәтижемен анықталу жиілігі басқа ошақтарға қарағанда жоғары көрсеткіштерге ие болып отырған аскаридоз бен эхинококкоз ошақтарына келетін болсақ, 5 жылдық орташа үлес салмағымен салыстырғанда анықталған ошақгардың топырағынан аскаридоздың анықталуы 4 есеге, энтеробиоздың анықталуы 2 есеге азайғаны байқалады. Мелмекеттік жоспар бойынша тексерілген бала бацшалардың, мектептердің жэне рекреация аймақтарының топырақтарынан орта есеппен жыл сайын 679 сынама гельминттерге тексеріліп 2007 жылы 1 мектептен, 2009 жыылы 2 бала-бақшадан, 2010 жылы 1 саябақтанаскарида қоздырғышы анықталды. Б>л 5 жылдағы мемлекеттік тапсырыс бойынша тексерілген топырақгардың 0,1%-ын қүраады.
Қорытынды: Зертханалық зерттеу нэтижелеріне сүйенсек, тексерілген сынамалар бойынша барлық гельминттік ауру қоздырғыштарының анықталу жиілігіне қарай Шымкент қаласында инфекциялық ауру қоздырғыштарына қарсы жүргізіліп жатқан эпидемиологиялық шаралардың деңгейі жоғары деп түжырымдауға болады. Сонымен қатар, өскелең үрпақтың өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауына қол жеткізу үшін халық арасындағы санитарлық ағарту жүмыстарының қарқынын басеңдетпеу, гельминтоздық аурулардың сирек тіркелуіне жол ашары анық.
ӘДЕБИЕТТЕР
- АСТАНА, 14 апр - ИА Новости-Казахстан. С.А.Амреев, Т.А.Муминов, В.П.Сергиев, К.С.Оспанов // Стандарты и алгоритмы мероприятии при инфекционых и паразитарных болезнях// Алматы 2008, 2 том..539-55.
- Гельминтозы человека под редакцией проф.В.И.Лучшева, д.м.н. В.В.Лебедева; пособие для врачей. Краснодар. Советская Кубань, 1998; 124.
- Абуладзе К.И. Основы цестодологии. Тениаты ленточные гельминты животных и человека и вызываемые ими заболевания / К.И. Абуладзе. - Т. IV. -М.: Наука, 1964.-530 с.