Балаларда кездесетін гельминтоздар

Қазіргі танда балалар арасында гельминтозды аурулар өсіп жиі кездесетін болды,әсіресе бала-бақша және мектепке баратын балаларда. Гельминттер балалардан бір-біріне жүғып, тез таралып, созылмалы түріне де өтіп кетеді.Ішек, бауыр, өт шығару жолдарын зақымдап қоймай, орталық нерв жүйесі мен иммун жүйесінін де қызметін бүзады. Гельминтоздар екі түрге бөлінеді. Антрапозооноздар: энтеробиоз, аскаридоз, трихацефалез, гименолепидоз, анкилостомидоз. Гельминтозооноздар: трихинеллез, эхинококкоз, токсокароз, тениоз, описторхоз, диффиллоботриоз, стронгилоидоз.

Дөнгелек қүрттар ға (нематодтар) - аскарида, острица, трихинеллез, власоглав, токсокарид, анкилостомидтер жатады. Ленталық қүрттарға (цестод)- эхинококк, альвеококк, тениоз,гименолипедоз,диффилоботриоздар жатады, Жалпақ қүртарға (трематодтарға) -описторхоз , фасциола, парагонимус, жатады, Б>л қүрттар - санитарлық-гигиенаны сақгамаған жағдайда (қолды жумағанда, шыбындар арқылы , үй жануарлары яғни ит, мысық тағы басқа жануарлардан және ластанған су қоймаларынан жүғады. Жүғу жолдары: алиментарлы, ауа-тамшылы және қарым-қатынас арқылы. Алиментарлы ж>ғу-лас суды пайдаланғанда, өңделмеген етті жегенде және қүрттардың инвазивті жүмыртқалары ауыз арқылы ішке түскенде пайда болады. Ауа-тамшылы ж>ғу - ол қүрттардың жүмыртқалары және личинкалары шаң-тозаң арқылы түседі. Қарым-қатынастық жүғу - б>л қоршаған ортадағы түрмыстық заттар арқылы яғни төсек-орын, ойыншықтар және де ыдыс-аяқтармен беріледі.

Шығу жолдары: барлық жүмыртқалар мен личинкалар сыртқы қоршаған ортаға нәжіс және зәр арқылы тарайды. Гельминтоздар жедел және созылмалы фазада журеді. Жедел фаза личинкалардың тіндерден ауысып жүргенде көрінеді. Түрлі организмде аллергиялық реакциялар пайда болады. Созылмалы фазасында білінбей жылдар бойы жүреді.

Клиникалық көріністері: жедел фазасында 2-3 аптадан 2 айға дейін созылады. Аскарида жүмыртқаларын 2-3 айдан кейін бөле бастайды. Описторхистер 3-4 аптада бөледі. Бул кезде аллергиялық реакциялар, тершеңдік, дене қызуы көтеріледі, эритематозды-папулезді бөрпелер, бауыр үлкейіп, асқазан ішек жолдары ауыра бастайды. Созылмалы фазада ауру бірнеше айдан бірнеше жылдарға дейін созылады. Экзема, есекжем, нейродермит, диффузды және дөңгелек аллопеция, жүрек-қан тамыр жүйесі бүзылады, анемия, ауру сезімі күшейіп, психика және физикалық дамуды бүзады. Диспепсия (жүрегі айнып қүсу, іш өту, тәбеті төмендеп салмағы азаяды, сілекейдің көп бөлінуі байқалады, іштің жиі ауруы, түнде тісін қышырлатады. ЖҚА - де эозинофилия, анемия және лейкоцитоз байқалады.

Аскридоз. Қоздырғышы-Ascaris Iumbricoides,ірі нематод, үзындығы 30 см-ге дейін жетеді. Аш ішекте паразиттеледі. Үрғашысы тәулігіне 200000 жүмыртқаға дейін шығарады, олар дәретпен топыраққа түсіп, сол жерде 12-14 күн ішінде инвазиялық личинкаларға дейін жетіледі. Инвазиялық личинкалармен ластанған өнімдерді ж>ту арқылы, жүмыртқаны жүқтырады. Личинкалар ішек қабы арқылы венаға енеді, содан қан ағынымен жүректің оң қарыншасымен өкпеден өтіп, алвеолаларға, ал олардан бронхы, тахеямен жүтқыншақ арқылы ауызға түседі. Личинкаларды қайта жүтудан, ішекте ересек паразиттер дамиды. Миграция фазасын қосқанда аскариданың даму циклы 3 ай.

Клиникасы. Миграция фазасында өткінші өкпе қабынуы, бронхиттер байқалуы мүмкін. Аскарида ішекте болу фазасында жалпы улану және ішек асқазан бүзылыстары анықталады: лоқсу, кейде қүсу, сілекей ағу, тәбет төмендеуі, кіндік маңы ауыруы, іш өту не іш қату.

Энтеробиоз. Қоздырғышы - острица. Аш ішектің төменгі бөлігі мен тоқ ішектің жоғары бөлігінде паразиттеледі. Үрғашысының мөлшері 1 см дейін, ерінің үзындығы 0,2 см. Үрғашысы тік ішек тесігінің айналасына жүмыртқалайды да өледі. Ауада жүмыртқалар 6 сағатта жетіледі. Ластанған өнімдер, лас қол арқылы жүғады және өзінен өзіне жүғу жиі анықталады.

Клиникасы. Балалар көбіне мазасызданады, тік ішек тесігі айналасы мен шап маңы қышуынан. Үйқы бүзылып, тәбет жоғалады. Іш өтуі мүмкін. Жалпы мазасыздану симптомдары тән. Дәретте острицалар анықталуы сирек емес. Шап арасына 2-3 минут жабыстырылған жабысқақ лента микроскопиясы не перианальді соскоб зерттеуінде олардың жүмыртқалары табылады.

Анкилостомиоздар. Жер шарының тропикалық және субтропикалық белдеулерінде таралган. Грузия, Азербайжан, Туркмения, Өзбекістанмен мен Қазахстанда кездеседі. Қозырғыштары - домалақ қүрт анкилостома мен некатор. Аш ішекте болады. Қанмен қоректенеді. Мөлшері 5 - 8 мм -ге ден 12 - 14 мм дейін. Инвазия көзі - жүққан адам. Үрықтанған үрғашы қүрттар адам ішегінде күніне 6000-нан 10000-ға дейін жүмыртқа салады, олар дәретпен қоршаған ортаға шығады. Ылғалды топырақта 27 градуста жүмыртқалар инвазиялық личинкаға жетіледі. Адам денесінің жалаңаш жері топыраққа тигенде, личинка жүғады, сирек ластанған су, көк өніс, жеміс арқылы жүғады. Некатор личинкалары тері және шырыштар арқылы енеді, ал анкилостомалар негізінен ауыз арқылы жүғады.

Клиникасы. Жергілікті симптомдары: қыжыл, лоқсу, қүсу, дәм сезіну бүзылысы, тәбет төмендеуі не жоғарылауы, төсек асты ауыруы. Жалпы белгілері: жиі бас ауыруына, ентігуге, жүрек соғысының жиілеуіне, гипохромды темір тапшылықты анемия дамиды. Диагноз дәретте гельминттер жүмыртқасы табылуымен расталады.

Трихоцефалиоз. Қоздырғышы - власоглавтар, үзындығы 4 см -ге дейін паразиттер, адамның тоқ ішегі мен аш ішегінде өмір сүреді. Власоглавтың шаштай жіңішке басы ішек шырышына еніп, жуан жағы саңылау жақта, бүлшық етке дейін кіріп алады. Ішектегі паразиттің орташа өмірі 5 - 7 жыл. Ластанған қнім арқылы, жеміс, көк өніс және сумен жүғады.

Клиникасы. Жалпы улану симптомдарынан бас ауыруы, нашар үйқы, әлсіздік, анемия, сирек қүрысулар болуы мүмкін. Жергілікті симптомдардан іш ауыруы, тәбет төмендеуі, дәрет бүзылысы байқалады.

Гименолепидоз. Қоздырғышы - карликті цепень, мөлшері 5 см паразит. Басында жабысқағы (присоски) мен ілгешегі бар, денесі майда мүшелерден түрады. Аш ішекте өмір сүреді, сол жерде бірнеше жүзге дейін паразит жиналуы мүмкін. Ауыру адамнан жүғады. Паразит жүмыртқасы қоршаған ортаға дәретпен шығады және жетілуді қажет етпейді. Жүмыртқа балаға ауыз арқылы ішекке түсіп, олардан үрық шығып, ішек қабығына еніп, екі жетіден соң ересек паразитке айналады.

Клиникасы. Алдымен асқазан- ішек жолдары және жүйке жүйесі зақымдалады. Іші қатты ауырады, әсіресе кіндік айналасы, диспепсиялық бүзылыстар, лоқсу, қүсу,сілекей көп бөліну, әлсіздік, тырысу үстамалары болады.

Тениидоздар. Коздырғыштары-ірі ленталы глисттер: өгіз цепені және шошқа цепені. Паразит денесі көптеген мүшелерден түрады. Өгіз цепенінің үзындыты 4-6 м-ге дейін, шошқаныкі 1,5-2 м дейін болады. Жынысты жетілгенге дейін цепендер адамның аш ішегінде дамиды. Аралық иесі болып, ірі қара не шошқа табылады. Көп жүмыртқалы қүйрықты мүшелер, мезгіл-мезгіл ажырап , дәретпен сырқа шытады. Жануарлар паразит жүмыртқаларын шөппен не сумен жүтады. Жануардың ішек-қарын жолында жүмырқалар қабыытынан босап , қанта еніп, тіндерге тарайды да финндер пайда болады. Термикалық жеткілікті өңделмеген финнозды ет жеуден, адам ішегінде ересек паразиттер дамиды. Негізгі иесінің ішегінде паразит 5-7 жыл өмір сүреді.

Клиникасы. Науқастың іші ауырады, лоқсиды, тәбеті нашарлайды, әлсіздік , түрақсыз дәрет, бауыр үлғаюы, эозинофилия, қүрысулар болады.

Описторхоз. Қоздыртышы-сорғыш қүрт -мысық немесе сібірлік екі ауызды қүрт. Б>л қүрт жалпақ жапырақ тәрізді үзындыты 8-13 мм, ені 1,2-2 мм. Негізгі иесі - адам, мысық, ит, түлкі, шошқа болып табылады. Бірінші аралық иесі -моллюск, екінші аралық иесі -балықтар (лещ, карась, жерех). Описторхоздар дүрыс пісірілмеген, қуырылматан, және қақталматан балық арқылы ішке түсіп, өт жолддары арқылы бауырта және өт қапшытына енеді. Паразиттердің өмір сүруі 10-30 жыл.

Клиникасы. Денеге бөртпелер шытады, дене қызуы көтеріледі, қышыну, оң жақ қабырта астының ауыруы, бауыр үлтайып, лимфа түйіндері үлтаяады. Қанда эозинофилдер 12-15 пайыз, дейін жетеді. Соэ 25-40 мм. сағ көтеріледі және анемия байқалады.

Эхинококкоз. Қоздыртышы-жалпақ қүрттарта жатады альвеолярлы эхинококк. Бауыр және басқа органдарды да зақымдайды. Личинкасы қой, ешкі, сиыр, түйе, шошқада болады. Аралық иесі болып адам саналады. Жетілген цестодтар үзындыты 2,5-6 мм. ластантан су және ет арқылы аралық иесіне еніп жүмыртқадан личинка шытып аш ішектің кілегей қабытынан өтіп лимфогенді жолмен қақпа венасы арқылы бірінші бауырта туседі. Бауырда түрып эхинококк кисталарға айналады. Кисталардың диаметрі 3-30 см-ге дейін болады. Кистаға айналу үзақтыты 3-10 жыл ға дейін созылады.

Клиникасы. Клиникалық белгілері өлшемі мен орналасқан жеріне байланысты. Жиі эхинококк бауырда және өкпеде кездеседі. Оң жак қабырта астының ауруы, эпигастрий және оң жақ иыққа, арқата және сегізкөзге беріледі. Бауыр үлкейеді, консистенциясы тытыз пальпацияда дөңгеленгені байқалады. Үлкен кисталар қақпа венасын басып қалып асцит пайда болады, аяты іседі. Өт қапшытына өткенде ауру сезімі күшейіп, дене қызуы жотарылап, қүсып сартаю пайда болады.

Өкпе эхинокогында қүртақ жөтел қан аралас кеуде клеткасының ауруы, ентігу, аллергиялық рекциялар пайда болады. Үлкен кисталар кеуде клеткасын деформациялайды.

Гельминтоздардың комплексті емі. Емдеу алдында гельминттердің түріне, ауру сатысына және үзақтытына қарайды. Балалардың емі әрқашан комплексті. Антигельминтті, антипаразитті, гипосенсибилизациялаушы дәрілер, анемията қарсы, гормональды, антиферментті, антацидті препараттар, прокинетиктер, энтеросорбенттер, холинолитиктер, антисекреторлы және антибактериалды ем татайындайды. Эхинококкозда көбіне оперативті ем жүргізіп, зентел 28 күн ішеді. Бақылауда 5-7 жыл бойы түрады. Ең бастысы гельминтоздардың профилактикасына аса көңіл бөлу керек. Үйдің, бала-бақшаның, мектеп, санаторий, және ауруханалардың санитарлық-гигиналық тәртібін дүрыс жүргізу қажет. Әр баланың жеке төсек-орны, сүлгісі, киімі, және жеке бас гигиенасына керек заттар бөлек болу керек. Сонымен қатар, баланың тырнатын дер кезінде алып, қолын жууын қадаталау керек. Үй жануарларын уақытында вакцинациялап, дегельминтация жүргізіп отыру қажет.

Таблица 1 - Гельминтоздарды емдейтін дәрілердің эсер ету спекторы.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Виноград H.O., Грицько Р.Ю. Паразитарні хвороби людини. Гельмінтози. — Львів: Армія Украіни, 2004. - 189 с.
2. Гринберг А.И. Гельминтоз" у детей. - M.: Медгиз, 1961. - 179 с.
3. Запруднов А.М., Сальникова С.И., Мазанкова Л.Н. Гельминтоз" у детей. -M.: Гэотер-Изд, 2003. - 123 с.
4. Греф Д. Педиатрия. — M.: Практика, 1997. — 827 с.
5. Сучасні методи лікування основних паразитарних хвороб людини / Р.Г. Лукшина та співавт.): Методичні рекомендаций — Харків, 2004. — 28 с.
6. Long S.S., Pickering L.K., Prober C.G. Pediatric Infectious Diseases. — Churchill Livingstone Inc.: New York, London, Madrid, Melbourne, San Francisco, Tokyo, 1997. 1713 р.
7. Крамарев С. А. Национальный медицинский университет имени А. А. Богомольца, г. Киев Гельминтоз" у детей «Здоровье ребенка» 2(2) 2006/ Клиническая педиатрия.