Темір тапшы анемиясы - микроцитозбен, темір тапшылы эритропоэзбен, темір корының кемуімен және айкын гипосидеремиямен жүретін анемия. ДД¥-ның мәлiметтер бойынша Жер шарының 3,6 млрд турғынында жасырын темір тапшылығы және 1,8 млрд турғынында темір тапшылык анемиясы (ТТА) аныкталады. Әлемнщ дамушы елдершде, әаресе Африка және Оңтүсгік-Шығыс Азия халықтарында 60 %->а жуы= балалар және 50 %->а жуык курса= көтеретш жастағы әйелдер анемиямен зардап шегедһ Жалпы ТТА ағзаның барлык жүйелеріне эсер ететін аз симптомдар деп аталатын бір катар өзгерістерді туындатады. Ол балалардағы физикалы= жэне танымды= дамудың тежелуін, ересектердегі жумыс істеу кызметінің нашарлауын, диареяның жэне жукпал аурулардың ауыр өтуін, аналар мен балалар өлімінің жоғары деңгейде жүруін, аз салмакты балалардың туылуын туындата алды.
ТТА клиникалы= көріністерінде екі негізгі - анемиялы= жэне сидеропениялы= синдромдар аны=талады. Анемиялы= синдром гемоглобин деңгейі мен эритроциттер санының төмендеуінен, тіндердің оттегімен жеткіліксіз камтамасыз етілуінен бейарнамалы симптомдардың пайда болуымен көрінеді. Наукастар элсіздік, тез шаршағышты=, жумыс істеу кабілетінің төмендеуі, бас айналуы, кулактардың шулауы, көз алдында шіркейлер ушкан сиякты сезімдер, жумыс істегенде жүрек соғуы, ентігуі, кейде талманың пайда болуы, ой кызметінің, жадтың нашарлауына шағым айтады. Жүрек аурулары бар наукастарда стенокардия устамасы жиіленуі мүмкін. Өте айкын анемия кезінде жүрек устамаларының өршуі ауырлай түседі. Анемияда кардиомиопатия даму салдарынан ентігу, тахикардия, жиі аритмиялар, жүрек шегінің солға ығысуы, жүрек тондарының туйыкталуы, систолалык шулардың естілуі пайда болады. Ауыр жэне узакка созылған анемияда кардиомиопатия айкын кан айналу жетіспеушілігіне алып келуі мүмкін. Сонымен катар ТТА-ға гипотония тэн. Тері жамылғылары мен көзге көрінетін шырыш кабаттары бозғылт көрінеді. Кейде, эсіресе жастарда ол жасылдау түстес («хлороз») болады.
Негізінен ТТА біртіндеп дамиды, сонын салдарынан наукастың ағзасы анемияға бейімделіп алады да, олар шағым айтпауы мүмкін. Сонымен катар наукастар өз мазасыздығын жумыста шаршаумен, психоэмоционалдык күштемелермен не баска факторлармен байланыстырып, назар аудармайды. Сидеропениялык синдром тіндік темір тапшылығынан туындап, бір катар ферменттер (цитохромоксидаза, пероксидаза, сукцинат-дегидрогеназа жэне т.б.) белсенділігінің төмендеуіне алып келеді. Сидеропениялык синдром көптеген симптомдармен көрінеді: дэм бурмалануы (pica chlorotica) - тағамға эйтеуір бір өзгеше жэне аз колданылатын заттарды (бор, тіс пастасы, көмір, кесек, топырак, кум, муз, сіріңке ушы), сонымен бірге піспеген камыр, фарш, дакылдар, курғак шайды колдануға куштарлык.
Бул симптом балалар мен жас өспірімдер арасында жиірек кездеседі; тузды, кышкыл, ащы, татымды тағамдарды унату; иіс сезудің бурмалануы -жағымсыз деп саналатын иістерге (бензин, керосин, ацетон, лак, бояу, гуталин, нафталин) куштарлык; айкын булшык еттің элсіздігі мен шаршағыштығы, оның атрофиясы мен булшык ет күшінің төмендеуі; тері мен оның косалкыларының дистрофиялык өзгерістері (терінің курғақгығы, түлеуі, жарылулары; шаштың жігерсіздігі, көмескісі, сынғыштығы, түскіштігі, ерте ағаруы; тырнактың жукарып, сынғыш, көлденең жолак пайда болып, жігерсіздігі, көмескісі; койлонихий - касык тэрізді ойысты, шуңғыр тырнак); ангулярлы стоматит - ауыз бурыштарындағы жарылу, «тіліну»; глоссит - тілдің кернеп, ауырсыну сезімі, тіл ушының кызаруы, ал кейін емізікшелердің атрофиясы, пародонтоз бен кариес жиі байкалады; асказан-ішек жолдарының шырыш кабатының атрофиялык өзгерістері - ол өңештің шырыш кабатының курғақгығы жэне жутудың киындалуы, кейде тағамды, эсіресе курғак тамакты жуткан кезде ауырсынуы, атрофиялык гастрит пен энтериттің дамуы; «кек склера» симптомы; куык сфинктерінің элсіздігі салдарынан несеп шығаруға императивтік шакырулары, күлгенде, жетелгенде, түшкіргенде несепті устай алмауы, түнде тесекке зэр жіберуі мүмкін; «сидеропениялык субфебрилитет» - узакка созылған дене кызуының субфебрилді жоғарлауы; иммунды жүйенің элсіздігіне байланысты жедел респираторлы-вирусты жэне баска да инфекциялык-кабыну процестеріне айкын бейімділігі, инфекциялардың созылуы байкалады; тері, шырыш кабаттардың репаративтік процестері темендейді.
Лабораторлык жэне курал-сайманды зерттеулер кезінде канның жуғындысында боз эритроциттер табылады. Айкын анемия кезінде анизоцитоз бен пойкилоцитоз, микроциттердің басым келуі аныкталса, кейде сакина тэрізді эритроциттер жэне эритроциттердің үздіктері кездеседі. Қан кеп кеткен жағдайларда орташа ретикулоцитоз болуы мүмкін. Лейкоциттер мен тромбоциттер саны калыпты болады (ете терең жэне узакка созылған анемияларда темендеуі мүмкін). Қан сарысуындағы темір деңгейін Био-Ла-Тест «Темір» жиынтығы кемегімен аныктайды. Қалыпты жағдайда сарысулы темір ер кісілерде 13,0 - 30,0 мкмоль/л, ал эйелдерде 11,5 - 25,0 мкмоль/л. ТТА-да темендейді. Қан сарысуындағы трансферринді аныктау иммунохимиялык эдістің радиалды иммунодиффузия түрімен іске асады. Қалыпты жағдайларда кан сарысуындағы трансферрин мелшері ерлер мен эйелдерде 3,0-3,3 г/л курайды. ТТА-да жоғарылайды.
ТТА диагнозында маңызды туынды керсеткіш болып трансферриннің темірге канығу коэффициенті саналады. Қалыптыда трансферриннің темірге канығу коэффициенті 16-40 %. ТТА-да темендейді. Ағзадағы темірдің корға жиналуының ең хабарлы жэне сезімтал керсеткіші ретінде кан сарысуындағы ферритин саналады. Қан сарысуындағы ферритин деңгейін анықтау үшін радиоиммунологиялы=, иммунорадиометрлік және соңғы жылдары иммуноферменттік әдісінің талдауы =олданылып жүр. Қалыпты жағдайда =ан сарысуындағы ферритиннің мөлшері әйелдер мен ер кісілерде 20 нг/мл жоғары. TTA критерийі ретінде СФ 12 нг/мл, жасырын темір тапшылығында - 20 нг/мл төмен болуы қабылданған.
Жасырын алды темір тапшылығының диагнозды= критерийлер анемия жо=, гемоглобин деңгейі =алыпты; сидеропениялы= синдром жо=, себебі тіндік темір =оры сақталған; сарысулы темір деңгейі қалыпты; депода темір =оры азайған, яғни сарысулы ферритин деңгейі төмендейді. Жасырын темір тапшылығының диагнозды= критерийлері: анемия жо=, гемоглобин деңгейі =алыпты; тіндік темір =орының кемуіне
байланысты сидеропениялы= синдромның клиникалы= белгілері болады; сарысулы темір деңгейі төмендейді, сарысулы трансферрин жоғарылайды, изотрансферриндік спектрде =аны=паған және жартылай =аны==ан апо- мен моноферритрансферрин пайыздары артады, трансферриннің темірге =аныту коэффициенті төмендейді; темір =оры - сарысулы ферритин деңгейі төмендейді.
Темір тапшы анемиясының диагнозды= критерийлері: гемоглобин деңгейі (ДД¥ бойынша ерлерде - 130 г/л, әйелдерде - 120 г/л төмен) кемиді және эритроциттер саны азаяды, эритроциттер санына =арағанда гемоглобин деңгейінің ай=ын төмендеуі тән; эритроциттегі гемоглобиннің орташа мөлшері кемиді; рендік көрсеткіш азаяды (TTA негізінен гипохромды анемия); эритроциттер бозғылт боялады және ортасы а=шылданады; шеткі =ан жүғындысында микроциттер басым келеді, анизоцитоз (эритроциттер көлемдерінін әр түрлігі) жэне пойкилоцитоз (эритроциттер пішіндерінін әр түрлігі); ай=ын анемия кезінде лейкопения, кейде көп =ан жоғалыт=ан жағдайларда тромбоцитоз болуы мүмкін; ай=ын анемияда эритроциттердін түну жылдамдығы үдеуі мүмкін (ЭТЖ 20-25 мм/сағ); тіндік темір =орынын бос =алуына байланысты сидеропениялы= синдром ай=ын бүзылыстармен көрінеді.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Анемия - скрытая эпидемия: Пер. с англ., M., Мега Про, 2004.
- Байжанова К.Т. Анемиялардын ажыратпалы диагнозы жэне емі//О=у =үралы, Шымкент, 2006, 127 б.
- Байжанова К.Т., Бекмурзаева Э.Қ. Қан аурулары// О=у =үралы, Шымкент, 2010, 400 б.
- Байдурин С.А. Заболевания системы корви, Астана, 2007, 246 с.
- Бокаев И.Н., Кабаева Е.В., Пасхина О.Е. Лечение и профилактика железодефицитной анемий в амбулаторной практике //Тер.архив, 1998, № 4, С. 70-74.
- Воробьев П.А. Анемический синдром в клинической практике; M.: Медицина, 2004, 168 б.
- Демихов В.Г., Могщакова Е.Ф. и др. Распространенность дефицита железа у беременных женщин. // Вопро.гематол.онкол. и иммунопатол. в педиат, 2002, №1, С.21-23.
- Клиническая гематология. Руководство для врачей. Котоян Э.Р., 2003
- Ковалева Л. Железодефицитная анемия //Врач, 2002, №12, С. 6-10.
- Красильникова М.В. Железодефицитные состояния у подростков: частотные характеристики, структура и вторичная профилактика: Автореф. Дис.к.м.н. M.; 2006.
- Левина А.А., Цветаева Н.В., Колошейнова Т.И. Клинические, биохимические и социальные аспекты железодефицитной анемии тардифероном // Гематол. и трансфузиол, 2001,№ 3, С.51-55.
- Основы клинической гематологии/ Под редакцией В.Г. Радченко. - Санкт-Петербург, 2003, 304 с.
- О дополнительных мерах по профилактике заболеваний, обусловленных дефицитом железе в структуре питания населения. Рос.газета, 2003, 24 сентябрь, № 190.
- Сараева Н.О. Методы коррекции анемии у онкогематологических больных //Гематол. и трансфузиол., 2008, №4, С.29-34.
- Тарасова И.С., Чернов В.М., Румянцев А.Г. Профилактика дефицита железа - актуальная проблема здравоохранения всех стран мира //Гематол. и трансфузиол., 2009, № 2, С.31-39.
- Циммерман Я.С., Бабушкина Г.Д. Анемии. Вопросы этиологии, патогенеза, клиники, классификации, диагностика и дифференциального лечения. Перьм: ПГМА, 2004,125 с.
- Шевченко Ю.Л. Анемия (от А до Я), 2002, 320 с.
- Breymann C. Iron deficiency and anemia in pregnancy: modem aspects of diagnosis and therapy. Blood Cells Mol. Dis. 2002, 29 (3): 506-516; discussion 517-521.
- Christopher R. Chitambar and Janine P. Wereley Iron transport in a lymphoid cell line with the hemochromatosis C282Y mutation //Blood, 2001, Vol. 97, P.2734-2740.
- Hercberg S., Preziosi P., galan P. Iron deficiency in Europe // Publ. Hlth. Nutr., 2001, Vol.4, N 2B, P.537-545.
- The World Health Report 2002. Reducing risk, promoting healthy life. Geneva: WHO; 2002 (WHO/WHR/02.1)
- Schaefer R., Gasche C., Huch R., Krafft A. Информационный бюллетень по препаратам железа//Гематол. и трансфузиол., 2004, № 4, С.40-47.
- World Health Organization. Iron deficiency anemia: assessment, prevention and control. A guide for programme managers. Geneva, 2001 (WHO/NHD/01.3).
- Weiss G., Goodnough L.T. Anemia// N. Engl. J. Med.,2005, Vol.352, P.1011-1023.
- Fishbanne S. Safety in iron management // Am.J. Kidney dis, 2003, Vol.41, N 5, P. 18-26.