Амбулаторлық - емханалық мекемелердің жүмысын отбасылық шарт бойынша үйымдастыру және мекемелердің бас дәрігерлеріне аймақтық дәрігердің жекелей қызмет көрсету шараларын тағайындауға қүқығын артыру түрғындарға көрсетілетін емдеу және алдын-алу шараларын одан ары жетілдіруге жағдай туғызып отыр. Отбасылық дәрігерлердің қызмет көрсеуіндегі нормативтік көрсеткіштерін қалыптастыруда түрғындардың демографиялық ерекшеліктерін және балалардың денсаулығын есепке алу қажет. Б?л жағдайда отбасы мен дәрігерлердің арацатынасы бағалаудың маңызы өте үлкен. Осы мацсатта Шымкент қаласында еңбек ететін учаскелік педиатрлардың жүмысын олардың қызмет көрсететін балалары арасындағы денсаулық пен отбасындағы өмір сүру жағдайымен және ауру туғызатын себептермен байланыстыра отырып әлеуметтік - гигиеналық зерттеу жүргіздік. Зерттеу нысаны ретінде 2 педиатриялық дәрігерлік учаске аумағында түратын 14 жасқа дейінгі балалар алынады. Учаскелік педиатр мен медицина бикесінің отбасымен байланысын тексеру мацсатында 600 анаға сүрацнама жүргізілді. Балалрдың өмір сүру жағдайын зерттеу, олардың туылғаннан бері кезеңінде айтарлықтай өзгерістер болғандықтан байқатты. Зерттеуге тартылған отбасының әрбір үшіншісі түрғын ?й жағдайын жақсартса,әрбір бесінші отбасында керісінше нашарланған 42% -ында әрбір отбасы мүшелерінің саны үлғайған және 33,7% -нда әрбір отбасы мүшесіне тиесілі ай сайын табсы көлемі төмендеген. Керісінше 24,9% жоғары және арнайы білімі бар екендігі белгілі болады.
Біз сүрақнама жүргізген кезеңде балалардың 19,7% жайсыз түрып үй жағдайында өмір сүруде екендігі, ал әрбір 5-ші бала отбасында 1 бөлмеге 3- адам басына келетіндігі анықталынды. Ай сайынғы әрбір отбасы мүшесіне балап есептегендегі табыс мөлшері 3500 теңге болатындардың үлес салмағы жалпы сүрақнамаға тартылғандардың 43,7% қүрады. Балалардың түрған үймен қамтамасыз етілуін кешенді түрде бағалау. Олардың туылған мерзімінде әрбір үшінші бала жайсыз жағдайда өмір сүрсе, тексеру мерзімінде - әрбір төртінші балада осындай жағдай қалыптасқан болып шықты. Отбасы не ғүрлым аз болса, соғүрлым оның материалдық - түрмыстық жағдайы төмен екендігі байқалады. Біздің пайымдауымызға қарағанда, балалардың түрмыстық жағдайын анықтау барысында, олардың жайсыз жағдайда өмір сүру үзақтығына баса көңіл бөлген жөн. Социологиялық зерттеу нәтижелері балалардың 5,9% табысы төмен отбасларда 12,7% - түрған үй жағдайы нашар отбаслырында өмір сүріп жатқандығын көрсетті. Ал соңғылардың ішіндегі әрбір 2-ші бала осындай жайсыз түрғын үй жағдайында 5 жылдан астам өмір сүріп жатқан болып шықты. Отбасының сандақ және сапалац сипаттамасын сараптау, балалрдың 14,2% толық емес жанүяда, көбесе аналармен бірге (92,9%) өмір сүріп жатқандығын көрсетті.Жалпы толық емес отбасындағы ата-аналардың ажырасыуна алып келген 65,3% оқиға әкелерінің арацқа салынуы себеп болған.
Толық есес отбасында өмір сүріп жатқан балалардың 22,4% жеке отбасты аналар тәрбиелеп жатқан, ал олардың 12,3%-нда ата-анасының бірі қайтыс болған екендігі анықталды. Зерттелген отбасылардың орташа саны 4 + 0,03 адамнан түрады. Балалардың тек қана 27,1% үлкен отбасының мүшесі болып шықты. Б?л отбасылардағы жанүя мүшелерінің саны 5 адамнан астам екен. Тексеруге тартылған балалардың 59,2% отбасының алғашқысы, 1/3% екіншісі ал 4,5% - үшінші және одан кейінгі балалар. Отбасындағы аналардың білімі өте жоғары болыпшықты. Аналардың 7,3% -ында ғна ортадан төмен деңгейлі білімі бар. Отбасының өмір сүру салтын барысында балалардың денсаулығына кері әсерететін психологиялық себептердің бар екендігі анықталды. Балалардың жасы топтардағы үлес салмағы 17,6% жетеді. Зерттелген балалардың отбасында алкогоьдік ішімдікке саланушылардың үлес салмағы да (16,8%) айтарлықтай жоғары. Учаскелік педиатрдың балалар арасындағы сауықтыру шаралары және оларды сапалы етіп күту ата- аналарының б?л жүмыстарға араласу белсенділігіне тікелей байланысты. Учаскелік педиатр мен медбикенің жүмыстарын дүрыс үйымдастыру үшін балалар отбасының өмір сүру жағдайына кешенді баға беру қажет. Зерттеу нетижелері балалардың отбасылық жағдайын 3 топқа жіктеуге алып келді. Оның ішінде: отбасылық жағдайы жайлы, отбасында бір денсаулыққа жайсыз қатерлі себебі бар және отбасылық жағдайы нашар балалар тобы. Осының арқасында педиатриялық учаскелердегі балалардың 42,7% жағдайы жақсы отбасында өмір сүріп жатқандығын, ата-аналарында салауатсыз өмір сүру салтының, арацқа салыну, темекі тарту және балалрға жөнді көңіл бөлмеу оқиғаларының жоқ екендігі анықталды. Отбасында өмір сүрген керіағар себептері бар балалардың үлес салмағы 17,8% дейін жетеді.
Ал отбасының 29,5% -ында балалар денсаулығына қатер төндіретін 1 әлеуметтік себеп бар болып шықты. Балалардың аурушаңдығын кешенді түрде бағалау бақуатты отбасында өмір сүретін балаларда аурушаңдық оқиғаларының саны, жайсыз жағдайлы отбасында өмір сүретін балалардың аурушаңдығынан нақты төмен. Осылайша, бацуатты және жайлы отбасы балаларының аурушаңдық саны бір балаға балап есептегенде 2,24% әлеуметтік қатерлі себебі бар отбасының балаларында 2,64% ал жайсыз отбасы балаларында 2,87 оқиғаға тең болып шықты. Ал, 1 жасқа дейінгі балалр арасындағы аурушаңдық оқиғаларының саны ретіне қарай 2,89;3,78; 5,22 оқиғаға дейін жетеді. Отбасында жайлы жағдайы бар балалар арасында созылмалы аурулардың таралу деңгейі 5,0 % дейін жетсе, бір әлуметтік қатерлі себебі бар отбасының балаларында-13,1%, жайсыз отбасы балаларында-19,2% қүрады.(р<0,001). Үш жасқа дейінгі балалардың денсаулыңын бағалау қорыгындысы, отбасылық жағдайы жақсы түлғалар арасында денсаулық тобына жатқызылғандар саны 3 және 8 есе кем, 3 айға дейін ауруға шалдыққандардың үлес салмағы (47,1%) отбасында бір әлуметтік қатерлі себебі бар түлғалардан 1,7 есе (78,2%) есе төмен, ал жайсыз отбасылардың балаларнан (89,49%) 1,9 есе төмен болып шықты. Жайлы отбасының балаларында алғашқы жылы ауруға шалдығу оқиғалары, жайсыз отбасы балаларына қарағанда 18,1% төмен. Жайлы отбасындағы 3 айға дейінгі өмір сүру кезеңінде ауырғандар арасында, жайсыз отбасы балаларына қарағанда аурудың қайталану мүмкіндігі айтарлықтай төмен (19,2%). Жайсыз отбасында өмір сүріп жатқан балалар арасында 3 жасқа дейінгі аралықта аурулардың барлық түрлерімен ауырғанда үлес салмағы өте жоғары. Осындай отбасының 1 жасқа дейінгі балаларында жедел пневмониямен ауыру деңгейі, жайлы отбасы балаларына қарағанда 5 есе жоғары, ал емшектегі балаларда 2 есе артық болып шықты. Ауруының асқынуына байланысты ауруханаға жатқызылу оқиғаларыда жайсыз отбасы балалары арасында нақты жоғары болып отыр. Ал, госпитализациялауға келіспеген отбасылар ішінде де әлуметтік қатерлі себептері көп отбасылардың үлес салмағы жайлы отбасылардың үлес салмағынан нақты жоғары екен (р<0,001). Б?л жағдай, жайсыз отбасы мүшелерінің бала денсаулығына жауап кершілігінің төмендігін байқатады.
Бірінші жылдың аяғына қарай жайсыз отбасылардың балаларында қалыптасқан созылмалы аурулардың таралу жиілігі 7,8%, ал жайлы отбасыларда оның деңгейі 1,2% асқан жоқ (р<0,001). Зерттеу барысында емшектегі балалардың күтілу сапасына да ерекше көңіл бөлдік. Оған әр түрлі әлуметтік түрмыстық жағдайдағы отбасы балаларының аурушаңдық көрсеткіштерінің әр түрлі деңгейде қалыптасқандағы себеп болды. Балалрды жөндеп күтпеуден нәрестелік жастағы түлғалардың 41,2% ауруға шалдыққан, ал алғашқы өмір сүру жылында, осындай балалардың 2-ші жиі және ауыр түрде кеселдеген. Осы жағдайдай дүрыс күтілген балаларда 1,5 есе сирек кездесті. Балаларды жөнді күтпеу мен қатар жасанды қоректік заттармен тамақгандыру, олардың денсаулығын одан ары нашарлатады. Осы екі себептің қатарласа келуі анықталған балалардың арасында айға дейін ауруға шалдығу оқиғаларының деңгейі 72,4% жетсе, олардың 51,4% ауыр және қайталай кеселденген.
Балалардың күтімі жацсы және қоректенуі ананың сүтімен жүзеге асырылғандар арасындағы аурушандық оқиғалары 1,5-2 есеге дейін төмен толды. Учаскелік педиатрлері жиі ауысатын отбасы балаларының аурушаңдығы , үнемі бір учаскелік педиатр қызмет көрсеткен отбасы балаларының аурушаңдығы, үнемі бір учаскелік педиатр қызмет көрсеткен отбасы балаларының аурушаңдығынан 1,2 есе жоңары болып отыр. Сонымен, балалардың денсаулық жағдайына эсер ететін элуметтік гигиеналық себептері олардың аурушандық көрсеткіштерінің жэне кеселдердің жиі де қатаң жүру оқиғларына тікелей эсерін тигізетін көрсетті.
ӘДЕБИЕТТЕР
- 1. Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины- Москва 2002. №5. С. 26-29
- 2. Булешов М. А., Омарова Д.К., Кудабаева Ж.К. Проблемы профилактики заболевании и формирования здорового образа жизни Вестник ЮКГМА 2009. №3(44) С. 28-33.