Kipicne. Мал шаруашылығының өнімдерін шикі немесе толық өңделмеген түрде пайдалану нэтижесінде ауру алиментарлық жолмен жүғады. Зацымдану ошақтарында ауру көбінесе жанасу жолы арқылы жүғады. Мал шаруашылығымен немесе олардың өнімдерін өңдеумен кэсіби байланысы жоқ қала түрғындары арасында бруцеллезбен ауыратын науқастар санының жоғарылауы типті емес иесіне (ірі мал) B.melitensis-тің жылдам миграциялануымен жэне инфекцияның тарауында сүт тағамдары ролінің өсуімен түсіндіріледі [1]. Б?л жағдайда қала түрғындары эсіресе шикі немесе толық өңделмеген сүт тағамдармен тағамдану нэтижесінде алиментарлық жол арқылы жүқтырады. Қала түрғындары арасында бруцеллезбен сырқаттанушылық өсуінің негізгі факторы сүт жэне сүт тағамдарын, сондай-ақ, термиялық өңделмеген етті қолдану болып табылады [2].
Бірінші немесе екінші тип (Тх1 немесе Тх2-тэуелді) бойынша иммундық жауап түзілуі үшін қоздырғыштың ену жолының маңызы бар. Қоздырғыштың ену жолына қарай иммундық жауап түзілуі не төзімділік дамуы мүмкін. Төзімділіктің механизмі ретінде анергия немесе иммундық ауытқу болуы мүмкін [3]. Иммундық ауытқу дегеніміз инфекция кезінде сәйкес емес иммундық жауаптың дамуын айтады. Иммундық жауаптың типі инфекциялық процестің ағымына және клиникалық көрінісіне эсер етеді. Осыған байланысты, бруцеллездің жүғу жолына қарай клиникалық көріністерін зерттеу маңызды.Белгілі инфекция үшін типтік жолмен зақымдану кезінде иммундық жауаптың типті түрі түзіледі. Типтік емес зақымдануда иммундық ауытқу дамуы мүмкін. Қарым-қатынас арқылы жэне жанасу-пероралдық жолмен жүққан бруцеллезде, организм қоздырғыштың жоғары дозасымен зақымданғанда Тхі-тэуелді типті иммундық жауап дамуын күтуге болады. Керісінше, ауру алиментарлық жолмен жүққанда, қоздырғыштың дозасы көп емес иммундық ауытқу түріндегі иммундық жауап дамуы мүмкін. Мүндай жағдайда инфекциялық процесс кезіндегі адекватты емес иммундық реакция клиникалық көрініске эсер етуі мүмкін [4]. Мүндай болжамды тексеру мақсатында созылмалы бруцеллездің жүғу жолына қарай түзілетін клиникасы сарапталды. Созылмалы бруцеллездің жүғу жолына қарай клиникалық көрінісін салыстырмалы бағалау
Эпидемиологиялық анамнезіне қарай барлық науқастар 2 топқа бөлінді. 1-ші топқа (негізгі) ауруды алиментарлық жолмен жүқтырған науқастар (144 науқас), 2-ші топқа (бақылау) ауруда қарым-қатынас арқылы жэне жанасу-пероралдық жолмен жүқтырған науқастар (94 науқас) қатысты. Ауруды алиментарлық жолмен жүқтырған науқастар 60,5%-ды, ал қарым-қатынас арқылы жолмен жүқтырған науқастар 39,5%-ды қүрады. Эпидемиологиялық анамнезді жинау кезінде 85% жағдайда сүт өнімдері (қаймақ, ірімшік, брынза, шикі жэне пастерленген сүт), ал 15% жағдайда термиялық толық өңделмеген ет өнімдері (шашлык, етті самса, стейк жэне т.б.) жүқтыру факторлары екені анықталды. Солай етіп, алиментарлық жолмен жүққан ауруда сүт факторларының ролі жоғары болды. 1 кестеде созылмалы бруцеллезбен сырқаттанған науқастар жынысына, жасына қарай бөлінген.
Кесте 1- Науқастарды жынысы, жасы бойынша бөлу
|
Жүғу жолдары |
P |
|||||||||
|
Алиментарлық |
Қарым-қатынас |
|||||||||
|
n=144 |
n=94 |
|||||||||
|
абс |
М |
± |
m |
абс |
М |
± |
m |
|||
|
Ерлер |
48 |
33,3 |
± |
3,9 |
62 |
65,96 |
± |
4,9 |
<0,001 |
|
|
Әйелдер |
96 |
66,7 |
± |
3,9 |
32 |
34,04 |
± |
4,9 |
<0,001 |
|
|
15-20 |
13 |
9,0 |
± |
2,4 |
4 |
4,26 |
± |
2,1 |
>0,05 |
|
|
21-30 |
34 |
23,6 |
± |
3,5 |
14 |
14,89 |
± |
3,7 |
>0,05 |
|
|
31-40 |
24 |
16,7 |
± |
3,1 |
11 |
11,70 |
± |
3,3 |
>0,05 |
|
|
Жасы |
41-50 |
38 |
26,4 |
± |
3,7 |
14 |
14,89 |
± |
3,7 |
<0,001 |
|
51-60 |
19 |
13,2 |
± |
2,8 |
23 |
24,47 |
± |
4,4 |
<0,001 |
|
|
61-70 |
10 |
6,9 |
± |
2,1 |
22 |
23,40 |
± |
4,4 |
<0,001 |
|
|
70-тен үлкен |
6 |
4,2 |
± |
1,7 |
6 |
6,38 |
± |
2,5 |
>0,05 |
|
Инфекцияны қарым-қатынас арқылы жүқтырған науқастардың арасында ер адамдардың саны алиментарлық жолмен жүқтырған науқастарға қарағанда жоғары болды. Б?л айырмашылық ер адамдардың малға күтім жасауда, малды союда жэне етті бөлуде көбінесе қатысатын болғандықтан заңды болуы мүмкін [1, 5]. Ауруды алиментарлық жолмен жүқтырған науқастардың арасында эйелдердің көп болуы түрмыстық жағдайларға байланысты болуы мүмкін. Салыстырылған топ ішінде жас көрсеткіштері бойынша аса айырмашылық жоқ. Дегенмен, тексерілген науқастардың ішінде жүмысқа қабілетті 21-30 аралығындағы жас адамдар басым болғанын ескеру қажет. 41-50 жас аралығындағы науқастар 26,4±3,7%-ды қүрады. Несеп-жыныс жүйесінің зақымдануы дизурия, протеинурия, цилиндрурия, орхоэпидидимит, дисменорея, ерте климакс, түсік, екіншілік бедеулік түрінде көрініс берді. Алиментарлық топта дизурия 3 (2,1±1,2) науқаста, протеинурия 24 (16,7±3,1), цилиндрурия 5 (3,5±1,5) науқаста кездессе, жанасу тобында оларға сэйкес 2 (1,13± 1,5) науқаста, 8 (8,51± 2,9), 5 науқаста (5,32±2,3) кездесті. Орхоэпидидимит диагнозымен барлық науқастар интоксикация симптомдарымен алдында урология бөлімшелерінде емделіп, ондағы емдеу шаралары нэтижесіз болған. Ауруды алиментарлық жолмен жүқтырған 4 науқаста жэне қарым-қатынас арқылы жүқтырған 3 науқаста орхоэпидидимит дамыды. Алиментарлық жэне қарым-қатынас арқылы жүғу топтарында несеп-жыныс жүйесінің кездесу жиілігі салыстырмалы түрде 2- кестеде берілген.
Кесте 2 - Созылмалы бруцеллезде несеп-жыныс жүйесінің қызметі бүзылуының клиникалық көріністері
|
Клиникалық көріністері |
Алиментарлық |
Қарым-қатынас |
P |
||||
|
Абс |
М |
± m |
Абс |
М ± |
m |
||
|
Дизурия |
3 |
2,1 |
± 1,2 |
2 |
2,13 ± |
1,5 |
>0,05 |
|
Протеинурия |
24 |
16,7 |
± |
3,1 |
8 |
8,51 |
± |
2,9 |
>0,05 |
|
Цилиндрурия |
5 |
3,5 |
± |
1,5 |
5 |
5,32 |
± |
2,3 |
>0,05 |
|
Орхоэпидидимит* |
4 |
4,1 |
± |
4,0 |
3 |
4,8 |
± |
2,7 |
>0,05 |
|
Дисменореял |
13 |
13,5 |
± |
3,5 |
7 |
21,8 |
± |
2,3 |
>0,05 |
|
Ерте климаксл |
2 |
2,1 |
± |
1,6 |
3 |
9,3 |
± |
5,2 |
>0,05 |
|
Сальпингоофоритл |
17 |
17,7 |
± |
3,9 |
12 |
37,5 |
± |
8,6 |
>0,05 |
|
Өздігінен дамыған түсікл |
2 |
2,1 |
± |
1,5 |
3 |
9,38 |
± |
5,2 |
>0,05 |
|
Екіншілік бедеулік |
2 |
2,1 |
± |
1,5 |
3 |
9,38 |
± |
5,2 |
>0,05 |
Ескерту - * ерлер арасында л әйелдер арасында
Біздің зерттеуімізде ауруды қарым-қатынас арқылы жүқтырған әйелдерде жыныс мүшелерінің зацымдануы дисменорея 7 (21,88±2,7%) және 12 науқаста (37,5±8,6%) сальпингоофорит түрінде көрінді. Үйреншікті түсік жүктіліктің 2-ден 4-5 айлар арасында ауруды алиментарлық жолмен жүқтырған 2 (2,1±1,5%), жанасу жолмен жүқтырған 3 (9,38±5,2%) науқас әйелдерде анықталды. Екіншілік бедеуліктің де кездесу жиілігі екі топта да өздігінен дамыған түсікпен бірдей деңгейде кездесті. 3-кестеде зертханалық зерттеулер нәтижелері көрсетілген. Барлық науқастарда бруцеллез диагнозы Хадллсон және Райт реакцияларымен, ПГАР, Бюрне сынамасының нәтижелерімен дәлелденді. Солай етіп, біз тексерген науқастарда ре- немесе суперинфекция фазасындағы ошақгық зацымданулар дамыған, ал олардың жиілігі жүқтыру жолына байланыссыз болған. Анамнезіндегі созылмалы бруцеллезбен интоксикациялану симптомдарының сақталуын ескере отырып, біз Райт және Хаддльсон сараптамасына қан сынамалары алынды. Науқастарды ҚЖАА-на жолдама бергенде Хадллсон реакциясының оң және өткір оң нәтижелері, Райт реакциясының 1/100-ден жоғары титрі, клиникалық көріністерінің айқындығы немесе гемодақылдардың бөлгендері ескерілді.
Кесте 3 - Созылмалы бруцеллезбен ауырған науқастардың серологиялық диагностикасының нәтижелері
|
Көрсеткіштер |
Алиментарлық |
Қарым-қатынас |
||||||||
|
n=144 |
n=94 |
Р |
||||||||
|
абс |
M |
± |
m |
абс |
M |
± |
m |
|||
|
1/25 |
29 |
20,1 |
± |
3,3 |
15 |
15,96 |
± |
3,8 |
>0,05 |
|
|
1/50 |
28 |
19,4 |
± |
3,3 |
25 |
26,60 |
± |
4,6 |
>0,05 |
|
|
Райт реакция-сы |
1/100 |
13 |
9,0 |
± |
2,4 |
7 |
7,45 |
± |
2,7 |
>0,05 |
|
1/200 |
2 |
1,4 |
± |
1,0 |
2 |
2,13 |
± |
1,5 |
>0,05 |
|
|
1/400 |
0 |
0,0 |
± |
0,0 |
1 |
1,06 |
± |
1,1 |
>0,05 |
|
|
1/1200 |
0 |
0,0 |
± |
0,0 |
1 |
1,06 |
± |
1,1 |
>0,05 |
|
|
теріс |
72 |
50,0 |
± |
4,1 |
43 |
45,74 |
± |
5,1 |
>0,05 |
|
|
барлығы оң |
15 |
10,4 |
± |
3,4 |
11 |
11,7 |
± |
3,3 |
>0,05 |
|
|
барлығы теріс және күдікті |
129 |
89,6 |
± |
2,5 |
83 |
88,30 |
± |
3,3 |
>0,05 |
|
|
әлсіз оң |
18 |
12,5 |
± |
2,8 |
12 |
12,77 |
± |
3,4 |
>0,05 |
|
|
оң мәнді |
41 |
28,5 |
± |
3,8 |
45 |
47,87 |
± |
5,2 |
>0,05 |
|
|
өткір оң мәнді |
6 |
4,2 |
± |
1,7 |
6 |
6,38 |
± |
2,5 |
>0,05 |
|
|
Хаддлсон реакция-сы |
теріс |
79 |
54,9 |
± |
4,1 |
31 |
32,98 |
± |
4,8 |
<0,001 |
|
барлығы оң |
47 |
32,6 |
± |
3,9 |
51 |
54,26 |
± |
5,1 |
<0,001 |
|
|
барлығы теріс және күдікті |
97 |
67,4 |
± |
3,7 |
43 |
45,74 |
± |
5,1 |
<0,001 |
|
|
оң мәнді |
14 |
18,0 |
± |
3,2 |
7 |
15,20 |
± |
3,7 |
>0,05 |
|
|
ПГАР |
күдікті |
20 |
27,0 |
± |
3,7 |
12 |
26,00 |
± |
4,5 |
>0,05 |
|
теріс мәнді |
>0,05 |
|||||||||
I I I 40 I 54,0 ± 4,2 I 27 | 58,00 ± 5,1 | |
Кестеде көрсетілгендей екі топта да серологиялық реакцияның теріс мәні барлық нуқастардың жартысын қүрап отыр. Серологиялық диагностиканың нәтижелеріне талдау жасағанда көрсеткіштер 2 топта да бірдей деңгейде болды, алиментарлық топта AP барлығы оң нәтижесі 15 (10,4±3,4%), барлығы теріс және күдікті нәтижесі 129 науқаста (89,6±2,5) анықталса, қарым-қатынас арқылы ж?ғу тобында б?л көрсеткіштер 11 (11,7±3,3%) және 83 науқаста (88,3±3,3%) анықталды. Барлығы оң мәнді Хаддлсон реакциясының басым көрсеткіштері алиментарлық топта барлығы 47 (32,6±3,9%)-да анықталса, қарым-қатынас арқылы ж?ғу тобында 51 науқаста (54,26±5,1%) байқалып, сенімді жиілікті көрсетті. Хаддлсон реакциясының теріс және күдікті көрсеткіші алиментарлық топта 97 (67,4±3,7%), қарым-қатынас арқылы ж?ғу тобында 43 (45,7±5,1%) науқаста байқалды.
Кесте 4 - Созылмалы бруцеллезбен ауырған науқастарда Бюрне сынамасының, гемодақылдың, АБЛ-дың көрсеткіштері
|
Көрсеткіштер |
Алиментарлық |
Жанасу |
P |
|||||||
|
n=144 |
n=94 |
|||||||||
|
Бюрне сынамасы |
гипореактивті |
1 |
5,2 |
± |
0,7 |
0 |
0,00 |
± |
0,0 |
<0,05 |
|
нормореактивті |
1 |
5,2 |
± |
0,7 |
1 |
16,6 |
± |
1,1 |
>0,05 |
|
|
гиперреактивті |
17 |
89,0 |
± |
2,7 |
5 |
83,00 |
± |
2,1 |
>0,001 |
|
|
Гемодақыл |
оң |
1 |
0,4 |
± |
0,4 |
0 |
0 |
± |
0 |
>0,05 |
|
теріс |
15 |
6,3 |
± |
1,6 |
7 |
4,02 |
± |
1,5 |
>0,05 |
|
|
АБЛ |
оң |
86 |
75,4 |
± |
3,3 |
59 |
81,9 |
± |
3,9 |
>0,05 |
|
теріс |
28 |
24,5 |
± |
3,3 |
13 |
18,0 |
± |
1,9 |
>0,05 |
|
Екі топта да Бюрне сынамасының көрсеткіштері бірдей деңгейде байқалып, сенімсіз болып шықты, көрсеткіштің негізгі бөлігін гиперреактивті нәтижесі қүрады: алиментарлық топта 17 (89,0+2,7%), қарым- қатынас арқылы ж?ғу тобында 5 (83,0±1,5%) науқаста. Бруцеллезге тән АБЛ-дың оң мәнді нәтижелері 2 топта да жоғары көрсеткішті көрсетіп, 75,4±3,3 және 81,9±3,9%-ды қүрады.
Қорытынды: Ауруды қарым-қатынас арқылы жүқтырған науқастардың ішінде ер адамдар, ал алиментарлық жолмен жүқтырған науқастардың ішінде әйелдер басым. Жас көрсеткіштеріне қарай жүмысқа қабілетті жастағы адамдар созылмалы бруцеллезеге көп шалдықты. Несеп-жыныс жүйесінің қызметі бүзылуының клиникалық көріністеріне талдау жасағанда кездесу жиілігі екі топта да бірдей деңгейде кездесті. Райт реакциясының төмен титрлері екі топта да бірдей көрсеткіште тіркелді.
ӘДЕБИЕТТЕР
- Курманова К.Б., Дуйсенова А.К. Бруцеллез. Клинические аспекты. - Алматы, 2002. - б. 14-19.
- Амиреев С.А. Научные и организационные основы эпидемиологического надзора за бруцеллезом: автореф докт. мед. наук. - М.,1989. - б. 111-126.
- Садыков К.Б. Иммунологические аспекты патогенеза, диагностики и прогнозирования при бруцеллёзе B. melitensis: автореф. ... докт. мед. наук.- Л., 1991. - б. 30 .
- Цирельсон Л.Е. Клинико-иммунологические особенности бруцеллёза на фоне специфической вакцинации: автореф. ... докт. мед.наук: 14.00.10. - Алматы. - 1992. - б. 38-40.
- Ременцова М.М. Эпидемиология и задачи борьбы с бруцеллёзом // Здравоохранение Казахстана. - 1988. - №2. - С.5-7.