Мақалада оңтүстік қазақстан облысы тұрғындарына 2011-2014 жылдар аралығындағы қатерлі ісік ауруларына жүргізілген скринингтік тексеру әдісінің мәліметтері зерделенген. Қатерлі ісік ауруын ерте анықтау барысында жоспарланған тексерудің қаншалықты толық орындалуы анықталынды және жатыр мойны, сүт безі, тік ішек қатерлі ісіг ауруларының І-ІІ сатыларының анықталыну деңгейі зерттелген.Зерттеу материалдары ретінде Оңтүстік Қазақстан облыстық онкологиялық диспансерінің ОҚО бойынша статистикалық жылдық есебін және ҚР статистика агенттігі мен Оңтүстік Қазақстан облысының денсаулық сақтау басқармасының қортынды жылдық есептерін, материалдарын қолдандық. Біз соңғы 4 жылдық жыл сайынғы қортынды скринингтік есептерді талдап, зерделу жасадық. Медико-статистикалық, ақпараттық-талдау, ретроспективті, салыстырмалы, логикалық талдау әдістерін пайдаландық. Соңғы 4 жылда қатерлі ісік скринингінен өткен әр-бір науқас бақылау нысандары болып табылады.
Өзектілігі: Дүние жүзінің ұстанылған пікірі бойынша, скринингтік тексеру кез келген ауруды ерте анықтаудың негізгі принціпі болып отыр. Қазақстан республикасында кең ауқымды скринингтік тексерулер 2007 жылдан бастап тұрғындар арасында үлкен топтарды қамтуда. Мәселен, Қазақстанда жыл сайын 30 000-ға жуық қатерлі ісіктердің жаңа жағдайлары анықталады, олардың 50¿ -ден астамында басқа мүшелерге таралған асқынған, 3-4 сатысында анықталынады[1] ҚР денсаулық сақтау саласы 2008 жылы 52¿ өлімге алып келетін қатерлі ісік алды және қатерлі ісік (сүт безі, жатыр мойны,) ауруларын ерте анықтау мақсатында жүйелі түрде скринингтік тексеру жоспарға енгізді[2]. Елімізде «Саламаты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламаның орындалуы мақсатында 20112015 жылдары приоритетті бағыт болған келесі скринингтік тексерулер жүргізілуде , ересек тұрғындар арасында қант диабеті, жатыр мойны қатерлі ісігі, сүт безі қатерлі ісігі, глаукома, тік және тоқ ішіек обыры[3]. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының басты үрей туғызып отырған мәселесінің бірі онкологиялық аурулардың арушаңдығы мен өлімінің жылдан жылға өсуі[4]. Қазыргі таңда Оңтүстік Қазақстан облысында қатерлі дерттің аурушаңдығы мен өлім көрсеткіші мемлекеттік мемарандумнан 1,2 есе жоғары болып отыр. 2014 жылы ОҚО қатерлі ісіктің құрлымы бойынша рангтік қатарда ,бірінші орналасқан сүт безі қатерлі ісігі (11,9 100 мың адамға шаққанда), асқазан қатерлі ісігі (9,7 100 мың адамға шаққанда), өкпе қатерлі ісігі (8,5 100адамға шаққанда), тері жабынды қатерлі ісіктеры (7,7 100 мың халық саныны шаққанда) [5]. Бірақ дегенмен салыстырмалы түрде қарастыратын болсақ 2013 жылы аурушаңдық 1,4 100 мың халық санына шаққанда төмендеген. ОҚО скрининг үш локализация бағыты бойынша тексеру жүргізілуде, жатыр мойны обыры, (цитологиялық жағындылар), сут безі обыры (маммография) , коло-ректальді рак (колоноскопия, нәжістегі жасырын қанның анықталынуы). Сүт безі қатерлі ісігінің анықталынуы мамаграфиялық тексерудің қортындысына байланысты ( 50-60 жас аралығындағы әйелдер 2 жылда бір рет өтеді). Көптеген ғылыми зерттеу жұмыстарында мамаграфиялық текскру әдісі 20¿ өлім көрсеткішін төмендететінін көрсеткен[6]. Жатыр мойны қатерлі ісігін анықтау жағындының цитологиялық тексеруге (pap- тест) дәстүрлік немесе сұйықтық цитология әдісімен жүзеге асырылады. Цитологиялық тексеру әдісі жатыр мойны қатерлі ісігін ерте кезеңде анықтап қана қоймай сонымен қатар ісік алды ауруларды да дер кезінде анықталынып обырдың алдыналуына әкеледі [7]. Елімізде бұл қатерлі ісіктің алдыналуымен заманауй диагностика саласында жасалынған ғылыми жұмыстар барлшылық, яғни бұл қатерлі ісік дертінің өзекті мәселедегі тақырыптардың бірі екенін көрсетеді[8]. Дегенымен өкінішке орай оңтүстік қазақстан облысындағана емес Қазақстан елінде, медицина және қоғамдық денсаулық сақтау жүйесінде қатерлі ісікпен күресу барысында көптеген шешілмеген және шешімі қыйын сұрақтар мен мәселелерді кездестіріміз, бір шама сұрақтардың жауабын іздену мақсатында осы мақаланы жазу негіз болып отыр.
Зерттеу мақсаты: ОҚО тұрғындар арасында 2011- 2014 жыл аралығында жүргізілген скринингтік тексерілуде қатерлі ісік ауруларының І-ІІ сатысының қаншалықты жиі кездесуін анықтау.
Зерттеу әдісі мен материалдар: зерттеу материалдары ретінде Оңтүстік Қазақстан облыстық онкологиялық диспансерінің ОҚО бойынша статистикалық жылдық есебін және ҚР статистика агенттігі мен Оңтүстік Қазақстан облысының денсаулық сақтау басқармасының қортынды жылдық есептерін, материалдарын қолдандық. Біз соңғы 4 жылдық жыл сайынғы қортынды скринингтік есептерді талдап, зерделу жасадық. Медико-статистикалық, ақпараттық-талдау, ретроспективті, салыстырмалы, логикалық талдау әдістерін пайдаландық. Соңғы 4 жылда қатерлі ісік сырқатына ұшыраған және қайтыс болған әр-бір науқас бақылау нысандары болып табылады.
Нәтижелері және оларды талқылау
ОҚО тұрғындары арасында, ер және әйел кісілерге скринингтік тексеру жоспарына сәкес нысаналы топтарға (нысаналы топ:30-35-40-45-50-4-55-60-65-70 жас аралықтағы онкологиялық диспансерде есепте тұрмайтын тұрғындар) жүргізілген тексерудің қортынды есептерін зерделеу барысындағы мәліметтер: 2011 жылы сүт безі қатерлі ісігін алдын алу барысында 50-52-54-56-58-60 жас аралығындағы 58997 әйелкісілер тексеруден өтуге жоспарланған. Онкоскрининг тексеруден өткен әйелдер арасында гистологиялық верификация қортындысы яғни сут безі обыры диагноз 71- әйелде (24,7¿) анықталынып қойылған. Сүт безі рагы, 3- әйелде (4,2 ¿) - І-ші сатыда, 60 - әйел (84,5¿) ІІ -ші сатыда, ал 8 әйелде (11,3%),- III- IV ші сатыда қойылған. Жатыр мойны қатерлі ісігін жоспарлы түрде тексеруден 30-35-40-45-50-55-60 жас аралығындағы нысаналы топ құраған. Тексеруден өткені 83872 - әйелдер. Қатерлі ісік диагнозы 40 әйелге қойылған (27,5¿), оның ішінде 1– әйелде (2,5,¿) І-ші сатыда, 31 – әйелде (77,5¿) ІІ -ші сатыда, ал III- IV ші сатысы 8- әйелде (11,3 ¿), анықталған. Тік ішек қатерлі ісігінен 2011 жылы скринингтік тексеру жүргізілмеген. 2012 жылы сүт безі қатерлі ісігіне скринингтік тексеруден жалпы жоспар бойынша 61897 әйел кісі өту керек болған, алайда қатерлі ісік диагнозы 71адамға қойылған (28,4 ¿), оның құрамында 6 - әйел, I-ші сатыда (8,4¿), II -ші сатыда 59- әйел (83,2¿) ал III- IV ші сатыда 6 -науқас (8,4 ¿) құраған. Жатыр мойны қатерлі ісігі жоспарлы түрде тексеруден откен 93775 әйел. Қатерлі ісік диагнозы 38 әйелге қойылған (25,3¿), 1- әйелде (2,6,¿) I-ші сатыда, 29 - әйелде (76,3¿) II -ші сатыда, ал III- IV ші сатыда 8- әйелде (21,1¿), анықталған. Тік ішек қатерлі ісігінен жоспарлы түрде 50-52-54-56-58-60-62-64-66-68-70 жас аралығындағы саны 144117 тұрғындар болған. 144117 тұрғындар ішінен қатерлі ісік диагнозы 4 науқасқа қойылған (25,3¿), І-ші сатыда рак анықталынбаған. ІІ -ші сатыда 3 - науқас (75,0¿) ал ІІІ- IV ші сатыда 1- науқас (25,0¿), анықталған. 2013 жылы сүт безі қатерлі ісігіне скринингтік тексеруден жалпы жоспар бойынша 57517 әйел кісі өту керек болған, алайда тексеруден өткендер саны 56993 құраған ал, қатерлі ісік диагнозы 59 адамға қойылған (0,1 ¿), 5 - әйел, І-ші сатыда (8,5¿), II -ші сатыда 48-әйел (81,4¿), ал III- IV ші сатыда 6 -науқас (10,1¿) құраған. Жатыр мойны қатерлі ісігі жоспарлы түрде тексеруден өткен 84108- әйел. Қатерлі ісік диагнозы 33 әйелге қойылған (0,04¿), 6- әйелде (18,1,¿) I-ші сатыда анықталынған , 26 - әйелде (78,7¿) II -III сатыда, ал III- IV ші сатыда 1- әйелде (3,0¿), анықталған. Тік ішек қатерлі ісігінен жоспарлы түрде өткен науқастар саны 104317 болған. Қатерлі ісік диагнозы 13 науқасқа қойылған (0,01¿), I-ші сатыда 1- науқаста анықталынған (7,6¿), II -ші сатыда 10- науқас (76,9¿) ал III- IV ші сатыда 2- науқас (15,3 ¿), анықталған. 2014 жылы сүт безін алдын алу мақсатында жасалынған маммографиялық тексеруден 55086 әйелкісі жоспарлы түрде өткен. Оның ішінде 76 адмда қатерлі ісік диагнозы қойылған. Сатыға бөліп қарастыратын болсақ I-ші сатыда 7 - әйел (9,3¿), II- сатыда 28- әйел (36,9¿), III- сатыда 37 әйел (48,7 ¿), IV сатыда 4 әйел (5,3¿) қатерлі ісік диагнозы қойылды. Жатыр мойны қатерлі ісігін алдын алуда нысаналы топтағы 69412 әйел жоспарлы түрде тексеруден, цитологиялық скринингтен өтті. Тексеруден өткен 20 әйелге жатыр мойны қатерлі ісігі қойылды. Жиі кездескен сатыны анықтайтын болсақ: I сатыда қатерлі ісік анықталынбаған. II сатыда 8-әйел, (60,0¿), III-IV 12-әйел (30,0¿). Тік ішек қатерлі ісігін ерте анықтау мақсатын да, нысаналы топтағы 11239 адам жоспарлы түрде тексеруден өткен. Гемокульт-тест оң болған 837 - адам. Оның ішінен колоноскопия әдісімен диагнозды дәлелдеу барысында 575 адам тексеруден өткен. Тік ішек қатерлі рагы 17 адам да анықталды. Сатыға бөліп қарастыратын болсақ I-ші сатыда 8 - науқас (47,0¿), II- сатыда 8- науқас (47,0¿), III- IV сатыда 1 науқасқа (6,0 ¿), қатерлі ісік диагнозы қойылды.
|
Скрини нгтің түрлері |
2011 |
|||||||||||||||||||
|
Жалпы жоспар ланған ы |
Жосп арлан ғанна н өткен і |
Қауып топтарын құраған сан |
Қатерлі ісік анықталғандар саны |
І |
ІІ |
III-IV |
||||||||||||||
|
Абс.көр |
% |
Абс.кө р |
% |
Абс. көр |
% |
Абс. көр |
% |
|||||||||||||
|
Сүт безі рагы |
58997 |
57323 |
97,2 |
5982 |
71 |
24,7 |
3 |
4,2 |
60 |
84,5 |
8 |
11,3 |
||||||||
|
Жатыр мойны рагы |
83872 |
80836 |
96,4 |
6698 |
40 |
27,5 |
1 |
2,5 |
31 |
77,5 |
8 |
20,0 |
||||||||
|
Тік ішек рагы |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
||||||||
|
2012- |
||||||||||||||||||||
|
Сүт безі рагы |
61897 |
62360 |
100, 7 |
6133 |
71 |
28,4 |
6 |
8,4 |
59 |
83,6 |
6 |
8,4 |
||||||||
|
Жатыр мойны рагы |
93775 |
86555 |
92,3 |
6244 |
38 |
25,3 |
1 |
2,6 |
29 |
76,3 |
8 |
21,1 |
||||||||
|
Тік ішек рагы |
144117 |
14413 7 |
100 |
273 |
4 |
3,05 |
- |
- |
3 |
75 |
1 |
25 |
||||||||
|
2013 |
||||||||||||||||||||
|
Сүт безі рагы |
57517 |
56993 |
99,1 |
5611 |
59 |
19,2 |
5 |
8,5 |
48 |
81,4 |
6 |
10,1 |
||||||||
|
Жатыр мойны рагы |
84108 |
84108 |
100 |
5370 |
33 |
22,0 |
6 |
18,1 |
26 |
78,7 |
1 |
3,0 |
||||||||
|
Тік ішек рагы |
104317 |
10580 7 |
101, 4 |
524 |
13 |
9,0 |
1 |
7,6 |
10 |
76,9 |
2 |
15,3 |
||||||||
|
2014 |
||||||||||||||||||||
|
Сүт безі рагы |
55086 |
55086 |
100 |
7911 |
76 |
21,1 |
4 |
5,2 |
66 |
86,8 |
6 |
7 8 |
||||||||
|
Жатыр мойны рагы |
69412 |
69412 |
100 |
3816 |
20 |
11,4 |
9 |
45,0 |
10 |
50,0 |
1 |
5 0 |
||||||||
|
Тік ішек рагы |
112398 |
11239 8 |
100 |
837 |
17 |
7,9 |
4 |
23,5 |
12 |
70,5 |
1 |
5 8 |
||||||||
Кесте 1 - 2011-2014 жылдар аралығындағы скрининг тексеру әдісімен анықталған қатерлі ісік ауруларының нақты көрсеткіші және саты аралық анықталу жиілігі
Жоғары да зерделенген мәліметтерге қарасақ оңтүстүк қазақстан облысында 2011-2014 жылдар аралығында жүргізілген онкоскрининг, яғни қатерлі ісікті алғашқы сатысында анықталынуы төмен деңгейде жүріп жатқанын көріп отырмыз. Әр жылда жоспарланған нысаналы топтағы тұрғындардың міндетті түрде тексеруден өтуінің пайызы орындалуы анықталынып отыр, бірақ, қатерлі ісік ауруының I-II сатыларында анықталынуы төмен деңгейде, ісіктің көп пайызы асқынған жағдайда анықталынып отырғанында байқап отырмыз. Байқалмайтын мәселелердің бірі 1.кестеде көрсетілген көрсеткіштерге мән берсек жоспарланған тексеруден өткен тұрғындар ішінде қауып топтарына кірген тұрғындар алдағы уақыттарда бақылаусыз қалыпқоюда.
2011-2014 жылдар ішінде скрининг тәсілі бойынша анықталынған жалпы мәліметтерге тоқталсақ 1. Сурет. Сүт безі қатерлі ісігінің ерте анықталынуы жылдан жылға жақсаруда дегенімен, жөспарға сай тұрғындардың тексеруден өту деңгейі төмен. Жатыр мойны қатерлі ісігінің анықталынуы бір деңгейде десек болады, бұлда аса қуантатын жағдай емес. Тік ішек қатерлі ісігінің анықталыну деңгейі өте төмен көрсеткіштерге ие.
Тұжұрым: Жоғары да зерделенген мәліметтерге қарасақ оңтүстүк қазақстан облысында 2011-2014 жылдар аралығында жүргізілген онкоскрининг, яғни қатерлі ісікті алғашқы сатысында анықталынуы төмен деңгейде жүріп жатқанын көріп отырмыз. Әр жылда жоспарланған нысаналы топтағы тұрғындардың міндетті түрде тексеруден өтуінің толық пайыз орындалуы анықталынып отыр, дегенімен, қатерлі ісік ауруының І-ІІ сатыларында анықталынуы төмен деңгейде, Бұл скрининг тексеру әдісінің сапасының төмен жүруыне байланысты шығар. Ісіктің көп пайызы асқынған жағдайда анықталынып отырғанында байқауымызға болады. Тік ішек қатерлі ісігінің анықталынуы өте төмен көрсеткіштерге ие. Байқалмайтын мәселелердің бірі жоспарланған тексеруден өткен тұрғындар ішінде қауып топтарына кірген тұрғындар
алдағы уақыттарда бақылаусыз қалып қоюда. Дегенімен. үкметтің онкология саласынан медициналық ұйымдастыру тарапынан көрсетіліп жатқан іс-шаралар жеткілікті алайда, қатерлі ісік ауруларынан өлім-жетім, аурушаңдық, тұрғындар арасындағы мүгедектік әледе болса мемлекеттік мемарандумнан жоғары. Ал скрининг тексеру жұмыстарында алда зерттеуге үсынатын бағыттар: тұрғындар тарапынан онкоскрининг туралы білуі, онкоскрининг тексеру әдісінің жүргізілу сапасы, жоспарланған тексерудың толық, сапалы орындалуы.
Ұсыныс: 1.Қатерлі ісік ауруын ерте анықтау мақсатында жүргізіліп жатқан скриниг бағдарламасының кәзіргі таңдағы жүргізілу сапасы,
- Учаскелік терапевтермен онколог дәрігерлердің онкоскрининг жүйесі бойынша қаншалықты біліктілік деңгейін анықтау, осы сала бойынша дәрігерлердің ұсыныстарын зерделеу.
- Тұрғындар тарапынан онкоскрининг тексеру әдісі туралы қандай деңгейде білуі.
- Онкоскрининг тексеру әдісінің жүргізілу сапасы, жоспарланған тексерудың толық, сапалы орындалуын анықтау.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- Булешов М.А., Орманов Н.К., Дауренов Б.Б., Талгатбек А.М., Жаксыбергенов А.М. Тенденции смертности населения ЮжноКазахстанской области от онкологических заболеваний. // Журнал Казахского НИИ онкологии и радиологии. - 2014.-№2.-С.7- 10
- Рахыпбеков Т.К., Базарбек Ж.Б., Горемыкина М.В., Кырыкбаева С.С. Эффективность скрининговых обследований населения Восточно-Казахстанской области рамках реформирования здравоохранения республики казахстан по программе « Саламатты қазахстан» Наука и здравоохранение научный практически журнал.-2014.-№5.-С.13-14-15.
- Абисатов Х.А.,.Балтабеков Н.Т, Насрытдинова Н.Ю. Проблемы и перспективы организации ранней диагностики злокачественныхновообразований в Казахстане // Журнал Казахского НИИ онкологии и радиологии. -2014.- №2.-С.13-14.
- Государственная программа развития здравоохранения Республики Казахстан «Саламатты Қазақстан» на 2011-2015 годы.
- Казакстан Республикасы онкологиялық қызметінің 2012 жылдық корсеткіштері (статистикалық мәліметтер). Қазақтың онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты. - 2013.-С.19- 30 -38.
- Казакстан Республикасы онкологиялық қызметінің 2014 жылдық корсеткіштері (статистикалық мәліметтер). Қазақтың онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты. - 2014.-С.10- 250 -40.
- Jacques Ferlay. Hai-Rim Shin. Freddie Bray. David Forman. Colin Mathers. Donald Maxwell Parkin. Estimates of worldwide burden of cancer in 2008. International Journal of Cancer.- 2010.-№12.-Р. 2893-2917.
- Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 16 марта 2011 года № 145 О внесении изменений в приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 10 ноября 2009 года № 685 «Об утверждении Правил проведения профилактических медицинских осмотров целевых групп населения».