Жұмыстың мақсаты-Қазақстан Республикасы Алматы облысы Қарасай ауДанДық ауыл тұрғынДарының гигиеналық тұрғыДа ақпараттану Дәрежесін анықтау.
Зерттеу әдістері.: Қазақстанның 18-66 жас аралығындағы 600 ауыл тұрғындарына сауалнама жүргізілді.
Алынған нәтижелер: Жалпы тұрғындардың денсаулық детерминаттары мен ВИЧ-инфекцияның профилактикасының білуі ауыл тұрғындарына гигигеналық тұрғыдан ақпараттанудың талдау нәтижесі көрсетті. Денсаулық детерминаттары мен ВИЧ-инфекцияның профилактикасының білуі жас пен жынысқа байланысты.
Кіріспе. Қоғамның дені сау құрылуына қоршаған орта факторларының кері әсерлі факторлары алдын алу, тұрғындардың қауіпті сұрақтарынмен өз денсаулығын қадағалау бойынша ақпараттандыру *1+. Денсаулық саласында сауаттылықты ақпараттандыру тұрғындардың мәдениетінде үзіліссіз санитарлық бөлігі ретінде қаралу керек. Қоршаған ортада сауықтыру және денсаулықты қорғау аймағының белсенді қоғамдағы дәрежесі және адамдардың гигиеналық тәртібінің сомма ретінде көрсеткіші соңыда тұрғындардың білгірлігімен анықталады.
Тұрғындарғдың денсаулыққа қатысты ақпаратқа қызығушылығы көптеген отандық және шетелдік зерттеулерде қарастырылады [2-7]. Барлық практикалық зерттеулерде ақпараттық зерттеуге назар қояды, өйткені ол қоршаған ортадағы аурушаңдықтың дамуы мен әртүрлі жағымсыз факторлаға ескертеді.
Бірінші кезекте денсаулыққа қауіпті жолдарды ескерту және қауіпті азайтуда ақпараттандыру, тұрғындардың денсаулығын нығайтуда сүйікті бағдарламасын негізгі ретінде қолдану. Қазақстан Республикасы Алматы облысы Қарасай аудандық ауыл тұрғындарының гигиеналық ақпараттандыру дәрежесін анықтау басты мақсат ретінде қарастырылған.
Зерттеудің әдістері мен мәліметтері.
Қазақстанның 18-66 жас аралығындағы 600 ауыл тұрғындарына сауалнама жүргізілді. Стратификация әдісі таңдама жасауға мүмкіндік беріп, топтарды жас бойынша басқа да себептермен салыстырмалы талдама жасауға мүмкіндік берді. Респонденттер құрамы бірқалыпты емес: әйелдер 52% жоғары құраса, еркектер- 47% құрайды. Сұралғандардан 6 жас бойынша топтар құралып, сан бойынша 98-105 адам санын құрады (кесте 1).
Кесте 1 -Таңдаманың жас бойынша құрылымы
|
Жасы |
асб. саны |
% |
|
Еркектер |
284 |
47,33 |
|
Әйелдер |
316 |
52,67 |
|
20 ға дейін |
98 |
16,33 |
|
21-30 |
98 |
16,33 |
|
31-40 |
105 |
17,50 |
|
41-50 |
103 |
17,17 |
|
51-60 |
98 |
16,33 |
|
60 және одан жоғары |
98 |
16,33 |
|
Минимальды жас |
18 |
|
|
Максимальды жас |
66 |
|
|
Орта жас |
38,46± |
Этникалық қажеттілігіне байланысты респонденттер үлкен 4 этникалық топқа бөлінді: олар қазақтар (22%), орыстар (19,2%), ұйғырлар (18,3%) және түріктер (17,7%). Басқа этникалық топтар 22,9% құрайды.
Әрбір он үшінші сұралғандарда жоғарғы білім бар екен, ал ауыл тұрғындарының 42% орташа білімді, тұрғындардың ішінде кәсіпті орташа білімі 43% және орта білімді аяқтамағандар 7% жоғары құрады.
Тұрғындарға анкеталық сауалнамада ауыл тұрғындарының қаншалықты қазіргі денсауық детерминаттары мен зиянды әсерлердін айналу шараларын білетіндігі сұралды.
Зерттеуде алынған мәліметтер стандартты статистикалық SPSS 16.0. бағдарламасында өнделді.Сандық көрсеткіштер параметрлік емес статистика Chi-square (Х2).әдісімен зерттелді.
Алынған нәтижелер. Сұралғандардан ен басты денсаулық детерминатынын өмір салты деп белгілеген респонденттер52,7% құрайды. Анкеталық мағлұматқа сәйкес екінші орында денсаулыққа әсер ететін экология жағдайы- 23,2%. Үшінші орында медициналық бақылау үнемі өтетін респонденттер 17,3% құрайды. Ары қарай респонденттерге манызды медициналық қызмет сапасы 11,7% құрады. Ауыл тұрғындарынын 6,5% генетиканы денсаулық факторы ретінде қараған.
Талдау сұрақтарынын жауаптарына сай барлық респонденттер әсіресе 18-20 жас аралығы ен басты денсаулық детерминатын (95%)өмір салты деп белгілесе, ал қалған 5% үнемі медициналық бақылау деп атап көрсеткен. Денсаулық детерминатынын өмір салтына жасына сай саны төмендеуде: 21-30 жаста-53%, 31-40 жаста-51%, 41-50 жаста-49%, 51-60 жаста27%, ал 61 жастан жоғары 7% құрайды. Сол сияқты ересек топта ен баста денсаулық детерминатынын экологиялық жағдайы- 56%, ал одан жас 18-20 жастағылар бұл фактор көрсеткіші17-20% құрайды. Барлық жас топтары медициналық қызмет сапасын респонденттер 10-15% белгіледі. Топтағы 51-60 жастағы респондентердін ен басты денсаулық детерминатынын медициналық байқаудан 49% өту негізгі деп қарастырған. Осы факторды жас топтағы респонденттер 10 нан 14% құраған.
Бұл фактор бойынша жас топтағы респонденттер 10 нан 14 пайызды құраған.
Денсаулық детерминаты ретінде адам генетикасы жас топтан көрі ересек топтарды белгілейді. Бұндай респонденттер 6-10% құрайды.
Сол себептен, денсаулыққа әсер етуші факторлар ауыл тұрғындарын ақпараттандыруды бағалауын білдіреді. Көпшілік ересектер Салауатты өмір салтынын ен басты детерминаты экология жағдайы мен медициналық қызмет сапасы деп санайды.
Анкеталық мәліметке жүгінсек, денсаулыққа әсер етуші экология жағдайымен әйелдер салыстырмалы түрде көп аландайды. Тағы бір ескертетін бір жайт басқа этникалық топқа қарағанда, қазақ топтары экология жағдайынан көрі, медициналық байқаудан күнделікті өтуге көп назар салады.
Қазіргі халықаралық ұйымдағы әлеуметтік ауруладын негізгісы ВИЧ-инфекциясы болып табылады, бұл инфекцияны денсаулықты нығайту бағдарламасын құруда шешім қабылдайды.
ВИЧ инфекциянын берілу жолын ақпараттандыруды бағалауда 86,3% ауыл тұрғындары вирустын берілу жолдарын біледі, тек 63,7% қан арқылы екенін біледі (кесте 2).
Кесте 2 – «ВИЧ-инфекциянын қандай берілу жолдарын білесіздер?» ол жынысына байланысты деген сұраққа он
жауаптарын берген респонденттер
|
Берілу жолы |
Еркектер |
Әйелдер |
Барлығы |
|||
|
Абс. сан |
% |
Абс. сан |
% |
Абс.сан |
% |
|
|
Лас қол арқылы |
15 |
5,3 |
0 |
0 |
15 |
¯¯2Д |
|
Сүйісу арқылы |
19 |
6,7 |
16 |
50,6 |
35 |
58,3 |
|
Тағам арқылы |
12 |
4,2 |
0 |
0 |
12 |
¯¯2¤ |
|
Су арқылы |
4 |
1,4 |
0 |
0 |
4 |
0,7 |
|
Ауа арқылы |
12 |
4,2 |
4 |
1,3 |
12 |
¯¯2¤ |
|
Жалпы заттардың қолдануы |
21 |
7,4 |
6 |
1,9 |
27 |
¯¯4,5 |
|
Жыныстық қатынас арқылы |
218 |
76,8 |
300 |
94,9 |
518 |
86,3 |
|
Қан құю арқылы |
131 |
46,1 |
251 |
79,4 |
382 |
63,7 |
Ауыл тұрғындары арасында вирус иммунды жетіспеушілігін лас қол, тағам, ауа, жалпы заттардын қолдануы (0,7ден 4,55%-ға дейін) арқылы беріледі деп ойлайды.
Осы сұраққа ерлер мен әйелдерді салыстырғанда ерлердін білімі таяздау болды. Ер адамдар арасында инфекциянын берілу жолы жыныстық қатынас арқылы деушілер 76,8%, ал әйелдер басымырақ (94,9%). Ал қан құю арқылы деп санайтын әйелдер 79,4% ал ерлер 46,1%. ВИЧ инфекциянын лас қол, тағам, ауа, жалпы заттардын қолдануы арқылы беріледі деушілердін басым бөлігі ер азаматтар. Бірақ инфекциянын сүйісу арқылы деп жауап бергендерден әйелдер- (50,6%), еркектер-6,7%.
Егер сұрақтарға жауап бойынша салыстырып қарасақ 1820 жас және 21-30 жас аралығындағы респонденттердін білімі жоғары (кесте3).
Жастар ВИЧ инфекциянын берілу жолын 100 пайыз біледі. Респонденттер арасында қан құю арқылы берілетіні туралы ен жас жасөспірімдер -90%, ал 21-30 жастағылар -78% біледі.
Тұрғындар арасында берілу жолын білушілер төмендеуде:31-40 жас 86-82% дан 61-66 жас 68-42% ға дейін.
Жасы үлкен респонденттер арасында берілу жолын болжай алмайтындар саны өсуде.
Кесте 3 – «ВИЧ инфекцияның қандай жұқтыру жолдарын білесіздер?» жасына сай деген сұраққа оң жауабын берген
респонденттер (абс. саны / үлесі %)
|
18- 20 жас |
21-30 жас |
31-40 жас |
41-50 жас |
51-60 жас |
61-66 жас |
|
|
Лас қол арқылы |
1/1,0 |
3/3,1 |
1/0,9 |
4/3,9 |
4/4,1 |
2/2,0 |
|
Сүйісу арқылы |
0 |
5/5,1 |
4/3,8 |
4/3,9 |
7/7,1 |
15/15,3 |
|
Тағам арқылы |
0 |
0 |
5/4,8 |
2/1,9 |
5/5,1 |
0/0 |
|
Су арқылы |
0 |
0 |
1/0,9 |
1/0,97 |
2/2,0 |
0/0 |
|
Ауа арқыл |
0 |
4/4,1 |
4/3,8 |
1/0,97 |
2/2,0 |
5/5,1 |
|
Жалпы заттардың қолдануы |
1/1,0 |
4/4,1 |
3/2,9 |
8/7,8 |
1 |
10/10,2 |
|
Жыныстық қатынаспен |
98/100 |
98/100 |
86/81,9 |
89/86,4 |
78/79,6 |
68/69,4 |
|
Қан құю кезінде |
90/91,8 |
78/79,6 |
82/78,1 |
34/33 |
56/57,1 |
42/42,9 |
ВИЧ инфекцияның жұқтыру жолын ескерту жастар арасында өзекті сұрақ. Бірақ анкеталық сауалнама бойынша ауыл тұрғындарының көпшілігі вирус инфекцияны жұқтырмау үшін презерватив қолданбайтынын-68% атапайтқан (кесте 4).Сенімді серіктесімен жыныстық қатынас екенін респонденттердің 61,8% ВИЧ алдын алудағы сапалы шарасы екенін көрсеткен.
Респонденттердің бір пайызы инфекцияның жұқтыруды ескертетінін білмейді. Сұралғандардың 4% инфекцияның берілуі дұрыс емес алдын алу шарасынан деп санайды.
Кесте 4 – «ВИЧ инфекцияны жұқтырмауды қалай ескертуге болады?» жынысына сәйкес деген сұраққа оң жауап берген
респонденттер
|
Барлығы: |
Ерлер |
Әйелдер |
||||
|
Жауап нұсқалары —— |
Абс.саны |
% |
Абс.саны |
% |
Абс.саны |
% |
|
Презервативті қолдану |
408 |
68 |
178 |
62,7 |
230 |
72,8 |
|
Сенімді серіктесімен жыныстық қатынаста болуы |
371 |
61,8 |
156 |
54,9 |
215 |
68 |
|
Вакцина жасау |
10 |
1,7 |
10 |
3,5 |
0 |
0 |
|
Жыныстық қатынас алдында антибиотик ішу |
13 |
2,2 |
13 |
4,6 |
0 |
0 |
|
Білмеймін |
6 |
1 |
6 |
2,1 |
0 |
0 |
ВИЧ инфекцияның жұқтыру жолдарының шараларын ерлерге қарағанда әйелдер көп білетін болып шықты. Бірақ әйелдерден ешкім дұрыс жауап берген жоқ. Ерлер арасында 8,1% дұрыс жауап бермеді, ал білмейтіндер 2,1% белгіледі. Презервативті жұқтырмаудың жолын ерлерге (10%) қарағанда әйелдер біледі. Сенімді серістесімен жыныстық қатынаста ерлер (13%) қарағанда әйелдер көп болыпшықты.
Сұрақтарға жауапты талдауда барысында Вич инфекцияның жұқтыруды ескерту шаралары жасқа сай боп шықты.18-20 жастағылар вирустың берілуі профилактикалық шаралардың негізгісі. (кесте 5).
21-30 жастағылардың 99% презерватив қолданатындарын, ал 71,4% сенімді серіктесімен жыныстық қатынас арқылы, тек 5% алдын алу шараларын білмейді.
Сұрақтарға дұрыс жауап берген респонденттер 31-40жас 71,4%, 41-50 жастағылар арасы 58%; жоғарғы жастағы респонденттер 49-60.
Кесте 5 - «ВИЧ инфекцияны қалай ескертуге болады?» жасына сай деген сұраққа оң жауап берген респонденттер (абс.
саны/үлесі %)
|
Жаēы Жауап нұсқалары ’ |
18-20 |
21-30 |
31-40 |
41-50 |
51-60 |
61-66 |
|
Презерватив қолдану |
98/100 |
97/99 |
75/71,4 |
60/58,3 |
48/49 |
30/30,6 |
|
Сенімді серігімен жыныстық қатынас |
98/100 |
70/71,4 |
65/61,9 |
79/76,7 |
30/30,6 |
29/29,6 |
|
Вакцина жасау |
0 |
2/2,0 |
3/2,9 |
1/1,0 |
3/3,1 |
1/1,0 |
|
Жыныстық қатынас алдында антибиотик ішу |
0 |
2/2,0 |
4/3,8 |
4/3,9 |
2/2,0 |
1/1,0 |
|
Білмеймін |
0 |
1/1,0 |
0 |
1/1,0 |
0 |
4/4,1 |
Қорытынды. Жалпы детерминаттары профилактикасының тұрғындардың мен білуі денсаулық ВИЧ-инфекцияның ауыл тұрғындарына гигигеналық тұрғыдан ақпараттанудың талдау нәтижесі көрсетті. Денсаулық детерминаттары мен ВИЧ-инфекцияның профилактикасының білуі жас пен жынысқа байланысты.
Тұрғындардың басым көпшілігі денсаулық детерминатының негізгі бөлігі өмір салты деп санайды. Ересек топтағы жастағылар денсаулыққа әсер етуші факторлар олар медициналық қызмет сапасы мен экология жағдайы деп белгілейді. Денсаулыққа әсер ететін экология жағдайымен ерлерге қарағанда әйелдер көп алаңдайды.
ВИЧ инфекцияның алдын алу шаралары жөніде ақпаратты ересек 31-40 жастағы тыңдаушыларға қарағанда жастар көп білдеді. Яғни осы жастағылар ВИЧ инфекцияның берілу жолдарының мектепте оқып үлгермеген.Осы аймақта ересек тұрғындарды оқыту мәселесі тұр.
Әдебиеттер тізімі
- Спиридонов А.М.,ЦунинаН.М., ЗотовВ.Г.Социально-гигиенический мониторинг–важнейший механизм государственной политики укрепления здоровья населения // Здоровье населения и среда обитания: информационный бюллетень.– 2004.– № 8. – С.1-5
- Карташов И.Г. Многофакторная обусловленность здоровья населения: теоретико-методологические подходы к изучению социальных детерминант здоровья // Социология медицины. – 2007. - №2(11). – С. 17-23.
- Мариничева Г.Н., Лучкевич В.С., Григорьева Н.О. Изучение особенностей социально-гигиенического функционирования и факторов риска, влияющих на здоровье и качество жизни населения // Биомед. Журнал, 2011. - № 12. – С. 794-802. www.medline.ru/public/art/tom12/art66.html доступ сделан 08.11.2011.
- Оберг Л.Л.,Шишко О.А.,Пирожников В.А.Изучение отношения населения ксанитарному просвещению // Здравоохранение Российской Федерации. - 1983. - № 8. - С. 17-20.
- Сорокин П.А. Социологический прогресс и принцип счастья. Человек. Цивилизация. Общество. – М.: Наука, 1992.- 245 с.
- CockerhamW.Health Lifestyles inRussia// Social Science and Medicine. - 2000. - Vol. 51.
- Yousefian A., Hennessy E., Umstattd M.R., Economos C., Hallam J., Hyatt R.R., Hartley D. Development of the rural active living assessment tools: Measuring rural environments // Preventive Medicine. – 2010. ~N50(Supplement 1). - P. 86-92.