БYл мақалада Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы қылмыстық заңнамасының жай-күйі жэне даму үрдістері қарастырылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бүгінде елімізде мемлекеттік маңызы бар түйткілді мэселеге айналды, себебі бYндай эрекеттің мемлекеттің дамуына кедергі келтіріп қана қоймай, қогамда өкіметке, билікке деген сенімсіздік тудырады. Қазіргі таңда мемлекет тарапынан жемқорлыққа қарсы күрес мақсатында ауқымды жYмыстар жүргізілуде.
Сыбайлас жемқорлық - жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттiк функцияларды орындауга уэкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауга уэкілеттік берілген адамдарга теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың өздерінің лауазымдық (қызметтік) өкілеттіктерін жэне соган байланысты мүмкіндіктерін жеке өзі немесе делдалдар арқылы жеке өзіне не үшінші тYлгаларга мүліктік (мүліктік емес) игiлiктер мен артықшылықтар алу немесе табу мақсатында заңсыз пайдалануы, сол сияқты игiлiктер мен артықшылықтарды беру арқылы осы адамдарды парага сатып алу.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат - сыбайлас жемқорлық тэуекелдерін азайтуга, қогамның мемлекеттік органдар қызметіне сенімін арттыруга багытталган құқықтық, экімшілік жэне ұйымдастырушылық шаралар жэне осы Заңга сэйкес өзге де шаралар;
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл - сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің өз өкілеттіктері шегіндегі сыбайлас жемĸорлыĸтыц алдын алу, оныц ішінде ĸогамда сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы мэдениетті ĸалыптастыру, сыбайлас жемĸорлыĸ кұқық бұзушылықтарды жасауга ықпал ететін себептер мен жагдайларды аныĸтау жэне жою жөніндегі, сондай- ақ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды аныĸтау, жолын кесу, ашу жэне тергеп-тексеру жэне олардыц салдарларын жою жөніндегі қызметі.
Сыбайлас жемĸорлыĸтыц алдын алу - сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерініц алдын алу шаралары жүйесін эзірлеу жэне енгізу арĸылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауга ыĸпал ететін себептер мен жагдайларды зерделеу, анықтау, шектеу жэне жою жөніндегі қызметі
XX г. соцында сыбайлас жемқорлық жаһандық, элемдік ауĸымда таралып кетті. БҰҰ, Еуропа Кецесі, Америка Мемлекеттері Ұйымы, Еуропалыĸ Одаĸ, Еуропалыĸ Комиссия, т.б. халыĸаралыĸ ұйымдар сыбайлас жемĸорлыĸпен күресу бойынша эр түрлі багдарламаларды құрып, қабылдайды, көптеген елдер зацнамасы сыбайлас жемĸорлыĸпен байланысты ĸылмыстар үшін ĸылмыстыĸ жауапкершілікке тартады.
Қазақстан Республикасыныц сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы зацнамасыныц ĸысĸа гана тарихы бар. Оныц себебі, XX гасырдыц 80- жылдарына дейін ресми билік Кецес мемлекетінде сыбайлас жемқорлық құбылысы бар екендігін мойындамайтын. Іс жүзінде орын алган сыбайлас жемĸорлыĸ фактілері (мысалы, "Өзбек ісі") ĸалыц жұртшылықтыц назарына ұсынылып, талĸыланбайтын. Тіпті "сыбайлас жемĸорлыĸ" терминініц өзі қолданылмай, бұл құбылыс "параĸорлыĸ", "билікті теріс пайдаланушылыĸ" ұгымдарымен бүркемеленетін. Кецес заманында сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күрес саяси сипат тасып, саяси билікті д?рiптеу құралы ретінде пайдаланылатын. Сыбайлас жемĸорлыĸты теріске шыгару саясаты қайта құру кезеціне дейін жалгасып келді.
Қазақстан Республикасында тэуелсіздік алган мезеттен бастап бұл аса ауыр ĸылмыстарга ĸ атысты ĸатац мемлекеттік саясат ĸалыптасты. Еліміз ТМД мемлекеттерініц арасында бірінші болып 1998 жылы "Сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күрес туралы" арнайы зацын ĸабылдады. Кейіннен бұл саладагы ұлттық зацнаманы жетілдіру барысында Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымыныц Сыбайлас жемĸорлыĸĸа қарсы, Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияларын жэне басĸада жалпы жұртта халыĸаралыĸ актілерді ратификациялап, сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы бүкілэлемдік ĸогамдастыĸтыц тец мүшесіне айналды.
Заманауи Қазақстанда сыбайлас жемқорлық құбылысыныц зияндылыгы жайлы ашық айтылады. Еліміз мемлекеттік тэуелсіздіктіц алгашĸы күндерінен бастап сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдыц тиімді, элемдік стандарттарга сай институттары мен тетіктерін құру багытымен мақсатты жэне кезец- кезецмен жүріп келеді.
Қазіргі кезде елімізде сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы зацнаманыц үйлесімді жүйесі жасалган. Оныц дамуына сыбайлас жемĸорлыĸтыц тиімді эрі ұтымды алдын алудыц негізгі багыттарын айĸындайтын халықаралық құжаттар елеулі эсер етті. Олардыц ішінде Қазақстан 2008 жылы ратификациялаган Біріккен Ұлттар Ұйымыныц Сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы конвенциясы ерекше орын алады.
Қазақстан Республиксыныц "Сыбайлас жемĸорлыĸпен күрес туралы" Зацында сыбайлас жемĸорлыĸĸа келесідей ұгым берілген: Мемлекеттік міндеттерді атĸаратын адамдардыц, сондай-аĸ, соларга тецестірілген адамдардыц лауазымдыĸ өкілеттілігін жэне соган байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып, не мүліктік пайда алу үшін олардыц өз өкілеттіктерін өзгеше пайдалануы, жеке өзі немесе делдалдар арĸылы зацда көзделмеген мүліктік игіліктер мен артыĸшылыĸтар алуы, сол сияĸты бұл адамдарга жеке жэне зацды тұлгалардыц аталган игіліктер мен артықшылықтарды кұқыққа ĸарсы беруі арĸылы оларды сатып алуы сыбайлас жемĸорлыĸ деп ұгынылады.
Отандыĸ сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы зацнаманыц өзегін, эрине, осы құбылыспен күрестіц кұқықтык негізін қалайтын арнайы зац құрайды. Қазақстан посткецестік кецістікте сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындагы қогамдық ĸатынастарды реттейтін арнайы зац ĸабылдаган алгашĸы мемлекеттердіц бірі болып табылады. Тэуелсіздік кезеці ішінде біздіц елде осындай екі зац қабылданды: 1998 жылгы 2 шілдедегі "Сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күрес туралы" ҚР Зацы; 2015 жылгы 18 ĸарашадагы "Сыбайлас жемĸорлыĸĸа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР Зацы. Аталган қос Зацныц алгашĸысы сыбайлас жемĸорлыĸтыц салдарымен күреске екпін салса, екіншісі - сыбайлас жемĸорлыĸтыц себептерін бейтараптандыруды бірінші кезекке ĸояды. Мысалы, жаца Зац сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды "сыбайлас жемĸорлыĸтыц алдын алу, оныц ішінде ĸогамда сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы мэдениетті қалыптастыру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауга ықпал ететін себептер мен жагдайларды аныĸтау жэне жою жөніндегі, сондай- ақ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды аныĸтау, жолын кесу, ашу жэне тергеп-тексеру жэне олардыц салдарларын жою жөніндегі ĸызмет" деп аныĸтайды.
2015 жылгы 18 ĸарашадагы "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР Зацыныц 1-баб. 6-тармагындагы зацнамалыĸ аныĸтаманы басшылыĸĸа ала отырып, сыбайлас жемĸорлыĸтыц міндетті белгілері ретінде мыналарды атауга болады:
- арнайы субъект - жауапты мемлекеттік лауазымды атĸаратын адамдар, мемлекеттiк функцияларды орындауга уэкілеттік берілген адамдар, мемлекеттік функцияларды орындауга уэкілеттік берілген адамдарга тецестiрiлген адамдар, лауазымды адамдар;
- эрекеттіц субъектініц қызметтік жагдайымен байланысты болуы - өздерініц лауазымдыĸ (қызметтік) өкілеттіктерін жэне соган байланысты мүмкіндіктерін пайдалануы;
- арнайы маĸсат - жеке өзіне не үшінші тұлгаларга мүліктік (мүліктік емес) игіліктер мен артыĸшылыĸтар алу немесе табу, игiлiктер мен артыĸшылыĸтарды беру арĸылы параға сатып алу.
Сыбайлас жемқорлықпен күрестіц кұқықтық тетіктерініц ішінде ĸылмыстыĸ зацнаманыц алатын орны ерекше. Қылмыстық жауаптылық сыбайлас жемĸорлыĸ көріністеріне тосĸауыл ĸою элеуетіне ие ец қатал құрал болып табылады. Соцғы 10-15 жыл көлеміндегі сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы отандыĸ ĸылмыстыĸ зацнаманыц жай-күйі мен даму үрдістерін талдау көрсеткендей, Қазақстан Республикасында сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы іс- ĸимылдыц оцтайлы амалдарын іздеу келесідей бағыттарда жүзеге асырылып келеді:
Сыбайлас жемĸорлыĸ субъектілерініц аясын кецейту. Бұл бағытты жүзеге асыруда 2003 жылғы 25 қыркүйекте қабылданған "Қазақстан Республи- касыныц кейбiр зац актiлерiне сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күрес мэселелерi бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Зацы асулы кезец болды: егер бұған дейін сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстардыц субъектісі ретінде тек ĸана лауазымды адамдар танылып келсе, бұдан соц сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстардыц субъектісі деп мемлекеттік қызметтер атқаруға уэкілетті адамдар мен оларға тецестiрiлген адамдар саналатын болды. Бұдан кейінгі кезецде сыбайлас жемĸорлыĸ субъектілерініц аясын кецейту мемлекеттiк қызметтер атқаруға уэкілетті адамдарға тецестірілген адамдар санатын толыĸтыру есебінен жүзеге асырылды. 2012 жылғы 2 ақпандағы ҚР Зацымен сыбайлас жемĸорлыĸ субъектісі басĸару функциясын атқаратын ұйымдардыц жарғылық капиталындағы мемлекеттіц ец кем үлесі отыз бec пайыздан елу пайызға көтерілгенімен, осындай ұйымдардыц ĸатарына акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтердіц, ұлттық холдингтердіц, ұлттық компаниялардыц, ұлттық даму институттарыныц, олардыц дауыс беретін акцияларыныц (ĸатысу үлестерініц) елу пайызынан астамы өздеріне тиесілі еншілес ұйымдарыныц, сондай-аĸ дауыс беретін акцияларыныц (ĸатысу үлестерініц) елу пайызынан астамы көрсетілген еншілес ұйымдарға тиесілі зацды тұлғалардыц ĸосылуы сыбайлас жемĸорлыĸ субъектілерініц аясын кецейту үрдісінен ауытĸымайды.
2014 жылғы ҚР Қылмыстық кодексі сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстардыц субъектісін реттеуде жацалыĸ экелген жоĸ. Дегенмен, отандыĸ қылмыстық- кұқықтық эдебиетте сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстардыц субъектілерініц ĸатарын жеке лауазымды адамдармен толықтыру қажеттігі туралы ұсыныстар айтылып жүр. элемдік тэжірибеде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардыц субъектілері б олып тек ĸана мемлекеттік лауазымды адамдар ғана емес, сондай-аĸ жеке ĸызметкер ретінде өзіне жүктелген міндеттерді өз мүддесіне пайдаланған жеке лауазымды адамдар да танылады.
Қазақстан Республикасыныц 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы стратегиясында квазимемлекеттік жэне жеке сектордағы сыбайлас жемĸорлыĸ көріністерімен күрес мэселесініц көтерілуі бұдан кейінгі кезецде де ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы зацнама сыбайлас жемĸорлыĸ субъектілерініц аясын кецейту бағытында дамиды деген болжам жасауға негіз береді.
Жауаптылыĸты күшейту. Бұл бағыт, ец бірінші кезекте, сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстар туралы нормалардыц санкциясында жазаны ауырлатудан көрініс береді. Осыған орай 2009 жылғы 7 желтоқсандағы "Қазақстан Республикасыныц кейбір зацнамалыĸ актілеріне сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күресті одан эрі күшейту мэселелері бойынша өзгерістер мен толыĸтырулар енгізу туралы" ҚР Зацын еске алу орынды. Мысалы, осы Зацмен ĸызмет өкілеттігін теріс пайдаланудыц негізгі құрамы үшін көзделген айыппұлдыц жоғары мөлшері екі жүзден бір мыц АЕК-ке дейін көтерілді, ал бас бостандығынан айыру жазасыныц ец жоғарғы мерзімі екі жылдан төрт жылға дейін көтерілді.
ҚР ҚК ĸарастырылып отырған үдеріс айыппұл түріндегі негізгі жаза мөлшерін көтеруден байĸалады. Егер жалпы ереже бойынша ĸылмыс үшін тағайындалатын айыппұл бес жүзден он мыц АЕК- ке дейін мөлшерді құрайтын болса, парақорлық ĸылмыстары үшін (ҚР ҚК 366-367 баптары) айыппұл мөлшері пара сомасына немесе құнына еселеп есептелетін болды (мысалы, пара алушыға тағайындалатын айыппұл мөлшері параныц елу (алпыс, жетпіс, сексен) еселенген сомасына тец).
Үстірт қарағанда, жаца зацнамада парақорлық қылмыстарыныц сараланған құрамдарында бас бостандығынан айыру жазасына балама ретінде айыппұл жазасыныц көзделуін сыбайлас жемĸорлыĸ үшін жауаптылыĸтыц жецілдетілуі деп бағалауға болады. Іс жүзінде пара сомасына тэуелді айыппұл мөлшерін енгізе отырып зацшығарушы сыбайлас жемĸорларды айтарлыĸтай мүліктік шектеулерге ұшыратып, параĸорлыĸпен күрестіц тиімділігін арттыру маĸсатын көздеп отыр.
Сонымен қатар 1997 жылғы ҚР Қылмыстық кодексінде зацшығарушы ĸылмыстыĸ зацныц Жалпы бөлімі нормаларыныц көмегімен жауаптылыĸты ауырлатудыц түрлі тетіктеріне жүгініп келді:
- жалпы ереже бойынша мүлікті тэркілеу жазасыныц аясында сотталған адамныц меншігі болып табылатын мүлік ĸана тэркіленуі тиіс болатын, алайда бұл жалпы ережеден ауытĸу ретінде сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыс жасаған адамдардыц меншігінен басĸа, ĸылмыстыĸ жолмен алынған не ĸылмыстыĸ жолмен алынған ĸаражатĸа сатып алынған, олар басĸа адамдардыц меншігіне беріп қойған мүлік те тэркілеуге жататын (51-бап);
- жалпы ереже бойынша белгiлi бiр лауазымды атĸару немесе белгiлi бiр ĸызметпен айналысу құқығынан айыру жазасы негізгі жаза ретінде бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге, ĸосымша жаза ретінде алты айдан үш жылға дейінгі мерзімге тағайындалатын болса, ал сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстар үшін негізгі жаза ретінде үш жылдан он жылға дейінгі, ĸосымша жаза ретінде бір жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге тағайындалатын (41-бап).
2014 жылғы ҚР ҚК зацшығарушыныц аталған жаза түрлеріне ĸатынасы өзгерді. Сыбайлас жемĸорлыĸ ĸылмыстар туралы нормалардыц санкциялары мүлікті тэркілеуді міндетті ĸосымша жаза ретінде көздейді. Белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу қүқыгынан айыру түріндегі қосымша жаза да сыбайлас жемқорлық қылмыстар үшін міндетті түрде тагайындалады ж?не мемлекеттік қызметте, судья қызметін, жергілікті өзін- өзі басқару органдарында, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде жэне оның ведомстволарында, мемлекеттік Yйымдарда жэне жаргылық капиталында мемлекет үлесі елу пайыздан асатын Yйымдарда, оның ішінде акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтерде, ұлттық холдингтерде, ұлттық компанияларда, ұлттық даму институттарында, дауыс беретін акцияларының (қатысу үлестерінің) елу пайыздан астамы өздеріне тиесілі олардың еншілес Yйымдарында, сондай-ақ дауыс беретін акцияларының (қатысу үлестерінің) елу пайыздан астамы аталган еншілес Yйымдарга тиесілі заңды тYлгаларда лауазымдарды атқаруга өмір бойына тыйым салудан тYрады. Осылайша, сыбайлас жемқорлық қылмыс үшін сотталган адамдарга екі қосымша жаза қатар тагайындалады.
Үкім шыгарганда сот сыбайлас жемқорлық қылмыс үшін сотталып отырган адамды Қазақстан Республикасының мемлекеттiк наградаларынан, арнаулы, ?скери, құрметті немесе өзге де атагынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дэрежесiнен, бiлiктiлiк сыныбынан айыру туралы мэселе көтеруге міндетті. Өзге жагдайларда заң аталган қосымша жазаны тагайындау- тагайындамау туралы м?селені шешуді соттың өз қарауына қалдырады.
Сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаган адамдарга шартты түрде соттауды қолдануга заң жүзінде тыйым салынуы да жауаптылықты күшейту үрдісінің жаңа заңнамада өз жалгасын тапқанының айшықты көрінісі болып табылады.
Дегенмен, "сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тетіктерін қатайту өздігінен оның деңгейін төмендетудің тиімді құралы бола алмайтынын" есте Yстау қажет.
Сыбайлас жемқорлық қылмыстардың нақты тізімін айқындау. БYл мэселеде Қазақстан сыбайлас жемқорлық қылмыстардың тізімін ведомстволық бұйрықтармен анықтау тэжірибесінен біртіндеп сыбайлас жемқорлық 15 қылмыстардың тұйықталган тізімін Қылмыстық кодексте бекіту тэжірибесіне келді.
Соган қарамастан, сыбайлас жемқорлық қылмыстардың тізімі оқтын-оқтын қайта қаралып отырады. Мысалы, 1997 жылгы ҚР Қылмыстық кодексі бастапқыда арнайы субъект қызмет бабын пайдаланып жасаган алаяқтықты сыбайлас жемқорлық қылмыстардың тізімінен алып тастады. Пара алу оқигаларын негізсіз алаяқтық деп қайта саралау оқигаларының белең алып кетуі заңшыгарушыны алаяқтықты сыбайлас жемқорлық қылмыстар тізіміне "қайтаруга" мэжбүрледі. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар тізімі 2011 жылгы ҚР Заңымен "Заңды кэсіпкерлік қызметке кедергі жасау", "Рейдерлік" қылмыстарымен, 2014 жылгы 17 қаңтардагы ҚР Заңымен "Қаржылық (инвестициялық) пирамиданы құру жэне (немесе) оның қызметіне басшылық жасау" құрамдарымен толықтырылды.
Сыбайлас жемқорлық қылмыстардың тізімін кеңейту үрдісі 2014 жылгы ҚР Қылмыстық кодексінде жалгасын тапты. Аталган тізімге "Іс жүзінде жYмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура жазу бойынша ?рекеттер жасау", "Заңсыз ойын бизнесiн ұйымдастыру" құрамдары қосылды. ?рине, аталган қылмыстар арнайы субъект өз қызмет өкілеттіктерін пайдалана отырып жасаган жагдайларда гана сыбайлас жемқорлық қылмысқа айналады.
Сыбайлас жемқорлықтың арнайы субъектілерінің түрін ескере отырып жауаптылықты жіктеу (дифференциация). БYл багыттың негізінде келесідей пайымдау жатыр: адамның атқаратын лауазымы негYрлым жогары болса, атқаратын лауазымына орай берілген өкілеттіктер аясы негYрлым ауқымды болса, осы өкілеттіктерді теріс пайдаланган жагдайда оның жауаптылыгы согYрлым қатал болуы керек.
"Лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану", "Кэсіпкерлік қызметке заңсыз қатысу", "Заңды кэсіпкерлік қызметке кедергі жасау", "Қызметтік жалгандық жасау", "Қызметтегі эрекетсіздік" үшін жауаптылық көздейтін баптарда осы қылмыстарды лауазымды адамның немесе жауапты мемлекеттiк лауазымды атқаратын адамның жасауы сэйкесінше ауырлатушы жэне ерекше ауырлатушы м?н-жай ретінде ескерілген.
2014 жылгы ҚР Қылмыстық кодексінде аталган үрдіс сақталып қалды. Алайда, пара алу құрамында заңшыгарушы пара алушылардың жауаптылыгын олардың атқаратын лауазымына қарай жіктемейді. Түрлі деңгейдегі мемлекеттік қызметшілердің жауаптылыгын осылайша "теңестірудің" себебін біз жогарыда айттық - парақорлардың жауаптылыгын жіктеу құралы ретінде заңда пара мөлшері ескерілген.
Арнайы субъектінің түрі жауаптылықты жіктеу құралы болып табылатын жагдайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы тиімді жүзеге асырудың маңызды алгышарттарының бірі - сыбайлас жемқорлық қылмыстардың субъектілерінің белгісін дYрыс анықтау болып табылады. Құқыққолдану тэжірибесін талдау көрсеткеніндей, қарастырылып отырган қылмыстардың субъектісін анықтаудың бірыңгай Yстанымдары жоқ. Оның себептерінің бірі - 16 заңнаманың өзінде де сыбайлас жемқорлық қылмыс субъектілерінің жекелеген санаттарының арасында айқын жік жүргізілмеуінде.
2014 жылгы ҚР ҚК 3-баб. 27) тармагындагы мемлекеттік функцияларды орындауга уэкілеттік берілген адамның аталган кемшіліктерден ада анықтамасы сыбайлас жемқорлардың жауап- тылыгын олардың мемлекеттік қызметте атқаратын міндеттерінің маңыздылыгына қарай жіктеу идеясының толыққанды жүзеге асырылуына септігін тигізеді деген үміттеміз.
Тек қана қылмыстық-құқықтық амалдарга арқа сүйей отырып сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте оң жетістіктерге жету мүмкін емес, бYл мэселеде қылмыстық заңнаманың мүмкіндіктерін асыра багалауга болмайды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатта сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама талаптарын сақтауга багытталган құқықтық мэдениетті қалыптастыруга, сыбайлас жемқорлыққа қарсы жүріс-тұрыс үлгілерін насихаттауга жэне ĸогамда сыбайлас жемĸорлыĸ көріністерін жеке децгейде ĸабылдамау ахуалын жасауга ерекше м?н берілуі керек.
Қазақстанныц сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын айқындайтын багдарламалық құжатта осы келецсіз құбылыспен күресте мемлекет пен ĸогамныц күш-жігерін біріктіру, азаматтыĸ ĸогам институттарыныц рөлін арттыру, сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы шаралар кешеніне жұртшылықты кецінен тарту қажеттігі туралы айтылуы кездейсоĸ емес. элем децгейінде өзініц тиімділігін дэлелдеген осындай тетіктердіц бірі - сыбайлас жемĸорлыĸ фактілері туралы хабарлайтын азаматтарды материалдық көтермелеу. Қазақстанда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаган немесе сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы күреске өзге де түрде жэрдемдескен адамдарды көтермелеу (біржолгы аĸшалай сыйаĸы, грамотамен марапаттау немесе алгыс жариялау) ҚР Үкіметініц 2015 жылгы 30 желтоĸсандагы №1131 Қаулысымен бекітілген Қагидалар негізінде жүзеге асырылады. Жемĸорлыĸĸа ĸарсы күресте барлыĸ адамдар зац мен сот алдында тец. Жеке жэне зацды тұлгалардыц бұзылган құқықтары мен зацды мүдделерін ĸалпына келтіру, сыбайлас жемĸорлыĸ пен құқық бұзушылықтыц зиянды зардаптарын жою, олардыц алдын-алу жэне барлыĸ мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар өз құзіреті шегінде күрес жүргізу, ягни жемĸорлыĸпен күресу - жалпыга ортақ міндет. Қазақстан Республикасыныц сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы ĸылмыстыĸ зацнамасын жетілдіру бұл құбылыстыц бүркемеленген жаца нысандары мен технологияларына ĸарсы сенімді құкықтык тосқауыл қою багытында өрбуі керек деп санаймыз.
Сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸатысты мэселе эрĸашан Елбасыныц назарында. Елбасымыз Қазақстан халĸына арнаган дэстүрлі Жолдауында "Сыбайлас жемĸорлыĸ ĸогамга, мемлекеттіц конституциялыĸ негізіне қауіп төндіреді, сондықтан онымен күрес жүргізу - жалпы ұлттық міндет", - деген болатын.
Әдебиеттер тізімі
- Қазақстан Республикасы Президенті Жарлыгы. Қазақстан Республикасыныц 2015-2025 жылдарга арналган сыбайлас жемĸорлыĸĸа ĸарсы стратегиясы: 2014 жылдыц 26 желтоĸсаны, №986 бекітілген.
- Қазақстан Республикасы Зацы. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы: 2015 жылдыц 18 ĸарашасы, №410-V ĸабылданган.
- Уголовное законодательство зарубежных государств в борьбе с коррупцией / под ред. И.С. Власова. - М.: Эксмо, 2009. - 208 с.
- Смагұлов А.А. Сыбайлас жемĸорлыĸ қылмысқа қарсы күрес проблемалары: оқу құралы. - Астана: "ArtPrint ХХI" ЖШС баспасы, 2012. - 262 с.
- Қазақстан Республикасы Үкіметініц Қаулысы. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаган немесе сыбайлас жемĸорлыĸĸа қарсы іс-қимылда өзге де жолмен жэрдемдесетін адамдарды көтермелеу ĸагидалары: 2015 жылгы 30 желтоĸсаны, №1131 бекітілген.