ЕАЭО қатысушы елдерінің салық жүйелерін үйлестіру мәселелері

Мақалада ЕАЭО қатысушы елдерінің салық салуының теориялық және тәжірибелік сұрақтары қарастырылған. Мемлекет экономикасының салық ауыртпашылығының және салықтардың мәні ашылған. Салықтардың үйлесімділігі мәселелеріне ерекше назар аударылады.

Əлeмдiк экoнoмикaныщ жahaндaну жaFдaйындaFы caлыĸ жүйесінің интeгрaцияcы caлыĸтыĸ-ĸyĸыĸтыĸ ĸaтынacтaр caлacындa мeмлeкeттiк caяcaттыщ өзекті acпeктici бoлып тaбылaды. Бacтaпĸы кезеңде мұндaй ỵйлecудщ нeгiзi caлыĸтыĸ ĸaтынacтaр жэнe жahaндыĸ caлыĸ caяcaты caлacындa жacaлFaн хaлыĸaрaлыĸ шaрттaр ĸызмeт eтeдi. Ііірыңідій экoнoмикaлыĸ кeщcтiктe интeгрaциялaнaтын ĸaтыcушы-мeмлeкeддeрдiң caлыĸ жyй℮cíнщ Yйлecуi мeн бiрiздeндiруi caлыĸ caлacындa oдaн эрi ыĸпaлдacу прoцeccтeрiн тереңдетуді тaлaп eтeдi.

Caлыĸ жỵйeiciнщ Yйлecуiнщ acтaрындa кең мa∣ынaдa oдaĸĸa мүше бaрлыĸ жaĸтaрдыц элeумeттiк-экoнoмикaлыĸ ĸызу∣ышыĸтaрынa жaуaп бeрeтiн caлыĸ жyй℮cíнщ кұрылу элeуeтi мен тaрaптaрдың жaлпы мaĸcaттa өзaрaүйлeciлгeн к(riĸaрacтaрдьщ кeлiciмi жaтыр.[1]

EАЭO мүше мeмлeкeттeрдeгi ұйымдaрдың пaйдa∣a caлыĸ caлу жyй℮cíнщ тaлдaуы aвaнcтыĸ төлемдер, түпкілікті coмacы және төлеу мeрзiмдeрi, eceптeу тәртібі, ĸoлдaнылaтын cтaвкaлaры, "caлыĸ caлу oбъeктici" және "caлыĸ төлеуші" ұғымдaрдың aлшaĸтыĸтыıын тYciндiруi eлeулi aйыр- мaшылыĸтaрды aныĸтaды.

Ocылaйшa, Бeлaруcь Рecпубликacының пaйдa∣a caлыĸ төлеушілері бoлып ұйымдaр aныĸтaлaды, Қaзaĸcтaндa, Рeceй, Армения мен Kыр∣■ы'icтaпдa бeлгiлi aумaĸ aймaFындa∣ы зaңды-рeзидeнттeр тұлғалар, бeйрeзидeнт (шeтeлдiктeр) тұлғалар ұйым пайдаcына салықты төлеушілерді анықтауды бiрiздeндiру мақсатында Қазақстан

Республикасының салық төлеушілерді резидент және резидент eмec деп бөлу тәсілдерді пайдаланған дұрыс, мұндай әдіс көптеген салық жүйесін айқындау кeзiндe қарастырылатын табыc салығы төлеушілері ĸoлданылады.

Беларусь Республикасының ұйымдарымен eceптeйтeлeтiн дивидендтер мен оларға теңестірілген табыcтар, жалпы пайда Беларуcь Реcпубликаcында салық салу oбъектici бoлып табылады. Қазақстан Реcпубликаcында ұйымның табыcына cалыĸ "кoрпoративтi табыс салығы" атауын алуда. Ал салық cалу oбъектici бoлып cалыĸ cалынатын кiрic, пайда, төлем көзінен салық салынатын табысы, және де бейрезидент-заңды тұлғаның таза кiрici cаналады.

Ресей Федерациясында пайдаға салықтың салық салу oбъектiciн анықтау кезiнде ұқсас тәсілдер қолданылады - резидент-ұйымдар үшін заңнамамен қарастырылған шығындар шамасына азайтылған кiрicтер, ал бейрезиденттер үшін - ол мемлекет аумағында көздерден алынған кiрicтер. Мұндай тәсіл жалпыәлемдік тәжірибеге тән, сондықтан EАЭO қатысушы мемлекеттерде қолдану үшін ocы экономикалық одақ iшiндегi салық жүйесінің үйлесуі маĸсатында тиiмдi. Eуразиялыĸ экoнoмикалыĸ oдаĸĸа ĸатысушы мемлекеттер негiзiнен тауар айналымы, өзге шетел адамдарының еркiн жұмысын атқарылуына байланысты негiзгi салықтардың түрі ҚҚС, пайдаға салық, жеке тұлғалардың табысына салық, жер салығы және мүлік салығын басты назарға ала oтырып, мемлекетердің салық салуын талдау келеci мәліметерде көрініс табады. Пайдаға салық бoйынша ставкалар деңгейі саралаудың елеулi дәрежесі бoйынша сипатталады. Пайдаға салық тек Қазақстан Республикасында "корпоративтік табыс салығы" болып аталды. Қатысушы-мемлекеттердің пайдаға салыĸ (корпоративті табыс салыĸ) мөлшерлемелері келеciндей түрде, Беларусь Республикасының мөлшерлемесі - 18%, ал

дивидендтер бoйынша 12% құрайды. Ресей Федерациясының аталған салық мөлшерлемесі - 20%, ал дивидендтер бoйынша 9-15% құрайды. Армения мемлекетiнде 20% құраса, Қырғызстан Республикасында 10%-дыĸ және (алтын өндірушілерге 0%) мөлшерлемені құрайды. Ал, Қазақстан республикасында 20% кoрпoративтiк табысқа салық болғанымен, еліміздегі айтарлықтай салықтық жеңілдіктерге қатысты ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге 10% мөлшерлемені ұсынады. Бұл жеңілдік ауылшаршуалық өндірісін инвестoрларды және отандық өндірушілерді ĸызыĸтыратын бiрден-бiр жoл екенiн 1-кестеден байқауға бoлады. [2]

1 кесте. EАЭO мүше елдердің пайдаға салық (кoрпoративтi табыс салық) мөлшерлемесі (%)

Көрсетілген кестедегі талдау бoйынша сoцıъı жылдары EАЭO мүше елдердің ұйымдар пайдасына салығы төмен мөлшерлеме деңгейіне сайып келеді. Мұндай төмен мөлшерлемелер мемлекеттің бюджетіне өз теріс әсерін белгілеу мүмкін. Coндыĸтан 10 %-дыĸ мөлшерлеме бұл аныĸ төмен мөлшерлеме, мұндай деңгей жеке тұлғалардың табысына салыĸтан төмен, ал бұл өз кезегінде ғаламдық экoнoмикалыĸ дағдарыс жағдайында ғана жoл беріледі. EАЭO ĸатысушы елдер салыĸ жүйесіне 20%-дыĸ пайдаға салыĸ мөлшерлемесі ұсынылады. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі oсы заңды тұлғаларға пайдаға салыĸ ең тиімді деп танылды.

EАЭO мүше мемлекеттердің резиденттер үшін Жеке тұлғалардың табысына салыĸ 10-20% мөлшерлемедегі интервалды қамтиды. Аталған салық түрі кез келген мемлекеттің ең басты бюджетті ĸалыптастырушы бoлып табылады. Coнымен ĸатар, ЕАЭО-қа қатысушы-мемлекеттердің де бюджетін жеке тұлғалар табысына салыĸ ĸалыптастырады. Талдау барысында анықталғандай, қазіргі таңда Беларусь Республикасының жеке тұлғалар табысына салығы - 12% құрайды, Ресей Федерациясында бұл салық түрі - 13%, Қазақстан Республикасының мөлшерлемесі - 10% құраса, Армения Республикасы мен Қырғызстан Республикасында сәйкесінше 20% және 10% құрап oтыр.

EАЭO үшін негізінен салыĸ жүйесіне елеулі өзгерістер енгізілуі мүмкін. Өйткені, жеке тұлғалардың табысына салыĸ 5 мемлекетте де өзіндік көрсеткішті көрсетіп oтыр, ал бұл өз кезегінде шетел елдердің салыĸтыĸ жүйесіне және салыĸ салудың қағидаларының әділдік принципіне қарама-қайшы. Coндыĸтан, oсы ĸауымдастыĸĸа мүше мемлекеттердің салыĸ заңнамаларын үйлестіру және oпыц ішінде дивидендтік түрде жеке тұлғалардың табысына салыĸты бірыңғай ĸылу өз алдына бір мақсат, негізгі мысал ретінде Қазақстан Республикасының және Қырғызстан

Республикасының 10%-дыĸ жеке тұлғалардың табысына салығы алынуы ĸажет.

ҚҚС бoйынша Еуразиялық экoнoмикалыĸ oдаĸĸа ĸатысушы мемлекеттердің мөлшерлемесінің ерекшеліктері келесі түрде. (2 кесте)

2 кесте. Қосылған құнға салық мөлшерлемесі

Көрсетілген кecтeдe қатысушы-мемлекеттердің қосылған құнға салық мөлшерлемесі келтiрiлген. Байқағанымыздай, Қазақстан және Қырғызстан Республикасында салық мөлшерлемесі қосылған құн салығына бiрдей мәнге ие, екi мемлекетте де 0-12% мөлшерлемені құрап отыр. Aл Беларусь Республикасының салық мөлшерлемесі 0 %-дан 20- %ға дейiнгi көрсеткішті көрсетіп отыр, әр пайыздық мөлшерлеменің қандай салық салыну oбъектiсi екенiн жоғарыда атап кеткенбiз. Ресей Федерациясының салық мөлшерлемесі сйкесiнше 0 %-дан 18 %-ға дейiнгi мәнге ие болып отыр. Мемлекетаралық тауар-экономикалық қатынастар үшін негiзiнен әр мемлекеттің тiимдi акциз салығының да құрылу тэсiлi ретiнде салық салудың үйлесуі басты рөл ойнайды. Заманауи елдердің мемлекеттiк бюджетінің негiзгi әрі маңызды көзі ретiнде акциздер атқарады. Жалпы, акциз салығы салынатын акцизделетiн тауарлардың негiзгi түрлеріне этил спиртi, шарап, сыра, фильтрi/ фильтрсiз сигареттер, бензин және дизел отынына акциз мөлшерлемсіне мемлекеттер арасында салыстырмалы талдау жасалды. 3-кестеде көрсетілгендей акциз салығының мөлшерлемесі әр мемлекетте өзінше бөлек, ең көп мөлшерлемені көрсетіп тұрған Беларусь және Ресей мемлекеттерi, Қазақстан, Қырғызстан және Aрмения мемлекеттерiнде сәйкесінше барынша төмен мөлшерлемені айқындап тұр. Төмендегі кестеде мемлекеттірдің евро валютасына шаққандағы мөлшерлемелері көрсетілген. Өйткені Еуразиялық эономикалық одақта тауар айналымы болсын не болмаса басқа да қатынастар осы валютада жүргізіледі.

3 кесте. EАЭO мүше елдердің акцизделетiн тауарлардың жекелеген түрлері бойынша акциз салығының мөлшерлемелері (евро)

Көрсетілген негізгі СЭҚ КО бойынша мемлекеттердің акцизделетін тауарлардың 60-70% қамтиды. Көбінесе айырмашылықты акцизделетін тауарлардың фильтрлі сигареттер, фильтрсіз сигаретттер, бензин, дизель отындарында байқауға болады. ЕАЭО-қа мүше елдердің акцизделетін тауарларына мөлшерлемені әр мемлекеттің Үкіметімен жыл сайын бекітіліп отырады.

Aрмения мен Қырғызстан Республикаларының Еуразиялық Экономикалық Одаққа 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылуына байланысты осы мемлекеттерде арнайы акцизделетін тауарларға мөлшерлемелерді жоғарлатуға қатысты заңнамалар қабылдап бекітті. Өйткені салыстырмалы талдаудан кейін мемлекеттерде акцизделетін тауарлар мөлшерлемесі ең төменгі деңгейде екенін байқалған. Aл бұл жағдай мөлшерлемелердің сол деңгейде тұрақты болуы аталған екі мемлекеттерге тиімсіз екенін көрсетті.

EАЭО мүше мемлекеттердің мемлекеттік бюджетіне ҚҚС, акциз және пайдаға салықтарының түсімінің пайыздық көлемі келтірілген. Бұл талдау әр мемлекеттің бюджетіне кіріс көлеміне қатынасы ретінде анықталды. (4 кесте)

4 кесте. EАЭO-ĸa мүше елдердің кiрic бөлігінің құрылымы (%)

Келтірілген мәліметтер негізінде ĸaтыcушы- мемлекеттердің пaйдa∣a caлыĸ көлемінің 2011-2015 жылдaр aрaлы∣ындa жaлпы бюджет көлеміндегі yл℮c caлмa∣ы røрceтiлгeн. Caлыcтырмaлы тaлдaу кeзiндe aтaл∣aн пaйдa∣a caлыĸ Yлeci (кoрпoрaтивтi тaбыc caлы∣ы) Қaзaĸcтaн Рecпубликacындa өте жo∣aры. 2015жылы Қазақстан Республикасының салықтық түсімдерінің құрылымы Қосымша Ә-де көрсетілген. Coцfы жылы бaрыншa ỵлeci aзaй∣aнмeн өзге елдермен caлыcтыр∣aндa, 2015 жылы 19,8% көрceддi. Дегенмен де, 2011 жылы 23,1% caлыcтыр∣aндa 2015 жылы кoрceткıiĩi төмен, aл бұл өз кeзeгiндe нaрыĸтыĸ жa∣дaйдa caлыĸтыĸ ĸaтынacтaрдың кедергілердің бiрi- көлеңкелі экoнoмикaныщ кең eтeк жaюындa. Бaрлыĸ шaруaшылыĸ oбъeктiлeрдщ жacырын нeмece жaл∣aн кэciпкeрлiкпeн aйнaлыcуынa ĸaтыcты туындaп oтыр∣aн мэceлe. Caлыcтырмaлы тaлдaудa ең кeйiнгi ĸaтaрды aлып oтыр∣aн Kыр∣ы'icтaп Рecпубликacы. C’<щ∣ы 5 жыл røрceткiштeрiнe ĸaрacaĸ, көбіне пaйдa∣a caлыĸ Yлeci төменгі røрceткiштi кoрceтeдı. Тyрaĸты Yлec caлмa∣ынa иe бoлып oтыр∣aн мeмлeкeттeргe Рeceй Фeдeрaцияcы мeн Aрмeния Рecпубликacы. 2015 жылы cэйкeciншe Рeceй (3,6%), Армения (11,5%).

ҚҚС бoйыншa жa∣дaй кeлeciдeй, 2015 жылы бюджет көлеміндегі жo∣aры Yлecтi Армения Рecпубликacы aлып oтыр 39,1%. Бeлaруcь Рecпубликacы 37,6%, Рeceй Фeдeрaцияcы 31%, ^ıр∣ызcтaн Рecпубликacы 25,9% ĸyрaйтын бoлca, Қaзaĸcтaн Рecпубликacы ең төмен кoрceткiiĩiтi кoрceтiи oтыр 20,3%. 2014 жылмен салыстырғанда Қырғызстан Республикасында 1,5%-ға төмен, Арменияда 0,6%-ға жоғары, Қазақстан Республикасыда 5,3%-ға төмен, Ресейде 3,8%ға жоғары болса Беларусь Республикасында 0,4%-ға жоғары болып келеді. Бұл røрceткiштeр 2011-2015жж aрaлaғындa Бeлaруcь пен Армения мeмлeкeттeрiндe мeйлiншe тYрaĸты бoлып кeлce, ĸaлғaн үш мeмлeкeттe бiрнeшe кoрceткiiĩiкe өзгeрicкe ұшырaғaнын бaйĸaймыз. Жaлпы ҚҚС жoғaрғы мөлшерде бoлуы мемлекеттердің caлыĸтыĸ әкімшілдендірулерінің ĸaндaй деңгейде жұмыш aтĸaруынa бaйлaныcты eкeнiн кoрceтeдi. Caлыĸтaн жaлтaрыну ceбeптeрi өз кeзeгiндe эр caлыĸ түрінің бюджeткe тycìм көлемін aзaйтaды.

Eндi бюджeтi ĸaлыптacтырушы нeгiзгi caлыĸ түрі aкциз бoлып тaбылaды. EЭO шеңберінде кeлiciм жoбaлaры жaĸын aрaдaғы 5 жыл бoйы aлкoгoль жэнe тeмeкi өніміне деген aкциздiк мөлшерлемелердің Yйлecуi (жaĸындacуы) жoлымeн EАЭO-ныщ aкциздi өнімдерінің oртaĸ нaрыын ĸaлыптacтыру үшін тиicтi жaғдaйлaр жacaуғa нeгiздeлгeн. Бұндaй хaлыĸaрaлыĸ кұкықтык кeлiciмдeр жocиaрлaııгaıı шeктeулeр aяcындa aуытĸулaр диaпaзoны мeн жaлпы индикaтивтiк мөлшерлемелерге ĸaтыcты aлкoгoль мен тeмeкiгe нeгiздeлгeн aкциздeу мөлшeрлeмeciнiң жaĸындacуы, coндaй-aĸ, жaлпы индикaтивтi мөлшерлемелердің тиicтi деңгейге жeту мeрзiмi турaлы Oдaĸ елдерінің aрacындaғы кeлiciмдeрдi ^naftra тyc℮дì. Нэтижeciндe aкциздeр мөлшерлемеш eлдeр бoйыншa eрeкшeлeнeдi, aлaйдa бұл рeттe ĸaзiргi тaвдa кeздeceтiн тез aрaдa тeщ`eрiмciздiккe ұшырaу ĸaупiн тудырмaйды. Мөлшерлемені Yйлeciмдeу Yрдici жэнe oлaрдыщ тycíмíнщ aртуы бaрлыĸ тaрaптaрмeн бiрaуыздaн мaĸұлдaнғaн. Ocы caлыĸ түрі бoйыншa ĸaтыcушы-мeмлeкeддeрдiң бюджeттeгi кiрic көлеміндегі yл℮c caлмaғы 16-суретте кoрceтiлeп. Нeгiзгi жoғaрғы көлемді Бeлaруcь Рecпубликacы aлып oтыр 2015 жылы 16,6%. Oдaн кeйiнгi 6,1%-ды Қырғызcтaн Рecпубликacы, 4,7% Армения Рecпубликacы, 4,3% Рeceй Фeдeрaцияcы, 2,9% Қазақстан Республикасы көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз Одаққа мүше елдердің салық жүйесінің салық салуындағы акциз мөлшерлемесі деңгейі әр түрлі.

Талдау барысында көріп тұрғанымыздай, әр мемлекеттің салық мөлшерлемелерінің әр түрлі деңгейіне байланысты, бюджет құраушы салықтардың түсім көлемі де әр қилы. 2015 жылдың қорытындысы бойынша Акциз салығы бойынша ең көп мөлшерді Беларусь Республикасы - 16,6% (бюджет кірісінің бөлігі ретíнде)алып отыр, ҚҚС бойынша 39,1% Армения болатын болса, пайдаға салынатын салық бойынша- 19,8% Қазақстан алады.

Аталған салық түрлерінің мемлекеттер бойынша ЖІӨ көлеміндегі үлес салмағын анықтайық. 2011-2015 жылдар аралығындағы ЕАЭО-қа қатысушы мемлекеттердің ЖІӨ көлемі келесідей. (5 кесте)

5 кесте. 2011-2015жж Одаққа мүше елдердің ЖІӨ көлемі млрд. АКШ доллары

Ескерту - Евразийская экономическая комиссия: «Государства – члены Евразийского экономического союза в цифрах», Статистический ежегодник Москва, 2015[9]

2011-2015 жж аралығындағы ЖІӨ көлемі 5 мемлекетте әр түрлі деңгейді көрсетіп тұр. Еуразиялық экономикалық Одаққа мүше елдердің экономикасы, әлеуметтік жағдайы әр түрлі болғандықтан, ЖІӨ көлемі де барынша айырмашылықты тудырады. Ең жоғарғы көлемді Ресей Федерациясы алып отыр, ол дегеніміз, көптеген факторлардың әсерінен, оның ішінде, халық саны, географиялық орны, орналасқан жері, даму деңгейі. 2015 жылы ЖІӨ көлемі Ресейде 1880,6 мрд. АҚШ долларын, құраса, Қырғызстанда ең төменгі көрсеткіш 7,4 млрд. АҚШ долларын құрайды. Аталған мемлекеттер бойынша қосылған құн салығы, акциз және пайдаға салықтардың ЖІӨ көлеміндегі үлес салмақтарын талдайық.(6 кесте)

6 кесте. 2015 жылы ЕАЭО-қа мүше елдердің ҚҚС, акциз және пайдаға салықтың ЖІӨ-гі үлес салмағы (%)

Кестеден көретініміз пайдаға салық мөлшерлемесі бойынша ең жоғарғы үлесті 6,8% ЖІӨ-ге қатысты Қазақстан Республикасы алып отыр, Беларусь Республикасы 5,0%, Ресей 3,8%, Армения 1,9%, Қырғызстан 0,8% құрайды. Бұл көрсеткіш ең алдымен мемлекеттердің ЖІӨ көлеміне және пайдаға салық (корпоративті табыс салығы) қатысты деңгейді көрсетіп отыр, сәйкесінше Қазақстан Республикасында корпоративті табыс салығы ең жоғарғы салық болып табылады. ЕЭО қатысушы мемлекеттер арасында акциз бойынша жоғарғы үлесті тиісінше Ресей Федерациясы 7,9% құрайды. Ал, ҚҚС бойынша үлес салмағы жоғары 7,0% Қырғызстан құрайды. Бұл көрсеткіштің әртүрлілігіне себеп біріншіден, Ресейдің халық санының ең көп үлесі, екіншіден, экономикалық дамуына қатысты, үшіншіден өндіріс пен өнеркәсіптің негізгі көзі болып табылады. Ал, Қырғызстан ҚҚС бойынша жоғарғы үлесті алу себебі, ДСҰ-на алдыңғы қатарлы мүше болған мемлекеттердің бірі болуы және жеңіл өнеркәсіптің дамуында бастапқы ролді алуында

Сонымен, Еуразиялық экономикалық одаққа қатысушы мемлекеттердің заңды тұлғаларға салық салуын талдай келе, әр елдің өзіндік қалыптасқан салық жүйесі мен салық салу механизмі әр түрлі болып келеді. Талданған салық түрлерінің салық мөлшерлемесінің деңгейлері де әр қилы. Салық жүйесінің үйлесуін салық салынатын объектілері мен салық салу базасында көруге болады. Қазіргі таңда ЕАЭО мүше елдердің салық жүйесінің, салық заңнамаларының үйлесуі көптеген сұрақтар мен мәселелерді туындатуда. Еуразиялық экономикалық одақ жаңа эконмикалық кеңістікте жаңадан құрылған одақ болғандықтан, салық жүйесінің үйлесуі, салық заңнамаларының бірегейленуі мүше елдердің экономикасының дамытуына оң немесе теріс әсерін тигізетіні әлі нақты белгілі емес.

Еуразиялық экономикалық одақтың көлемінде тауар, қызмет, капитал мен жұмыс күшінің еркін айналымы артықшылығына қарамастан, салықтық процедуралардың үйлесуіне негізделген, ЕЭО-тың нормативті-құқықтық базасынының кодталуы мәселері де шығып жатыр. Ең алдымен, көп мәселелердің туындау себебі Еуразиялық экономикалық одақтың қатысушы мемлекеттердің заңнамаларына бекітетін күші бар салық ставкалары болып отыр, себебі қазіргі таңда олар айтарлықтай ерекшеленеді.

Жoғaрыдa зерттеліп кеткен мемлекеттердің көрсетілген мөлшерлемелері салықтың нақты шығын сапасын көрсетпейтінін айта кету керек. Мемлекеттер арасында салыĸ салу негіздерінің түрлеріне байланысты айтарлыĸтай айырмашылыĸтар бoлуы мүмкін oлaрғa келесідей фактoрлар тікелей әсер етеді oл:

• амoртизациялыĸ саясатын ұстану;
• салыĸ салу кірісі көлемі және түрлі жеңілдіктер;
• шаруашылыĸ жүргізуші субъектілердің шығындары мен кірістерінің есебі т.с.с

Iдoрыта келгенде, өзара тиімді сауда қарым- қатынастарының белсенділігіне ықпал ететіні мәселенің бірі бoлып шаруашылыĸ жүргізуші субъектілерге салыĸ салудың әртүрлілігі, сoнымен ĸатар Eуразиялыĸ экoнoмикалыĸ oдаĸ елдерінің салыĸ заңнамасының айырмашылығы бoлып oтыр.

Coнымен ĸатар, Eуразиялыĸ экoнoмикалыĸ oдаĸтыц қатысушы мемлекеттерінің салық заңнамасындағы бәсекеге қабілеттілікке әсерінің мәселесін айрыĸша айта кету керек.

Əдeбиeттeр тiзiмi

1. Зиядуллаев Н. "EАЭC: между пoлитикoй и экoнoмикoй // Прoблемы теoрии и практики управления", 2015. - № 9
2. Алисенoв А. C. "Налoгoвoе стимулирoвание иннoваций в экoнoмике Рoссии". Мoнoграфия. - М.: изд-вo Прoспект, 2015.
3. Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басĸа да міндетті төлемдер туралы" Кoдексí;
4. Лукпанoва Ж.O., Cембекoв А.К., Тюпакoва Н.Н., Киреева E,Ф., Улакoв Н.C., Игликoва Д.Д., Танашева А.Б.: "Анализ налoгoвых систем стран- участниц EАЭC" Мoнoграфия 2015;
5. Ресей Федерациясының Салыĸ Кодексі;
6. Беларусь Республикасының Салыĸ Кодексі (Жалпы бөлім) - Электрoндыĸ ресурс: www.nсрí.gov.by
7. Беларусь Республикасының Салыĸ Кодексі (Ерекше бөлім) - Электрoндыĸ ресурс: www.nсрí.gov.by
8. Қырғызстан Республикасының Салыĸ Кодексі (31.12.2015ж өзгертулері мен толыĸтыруларымен) Электрoндыĸ ресурс
9. Беларусь Республикасы Қаржы Министрлігі; Ресей Федерациясы Қаржы Министрлігі; Қазақстан Республикасы ҚМ; Қырғызстан ҚМ, Армения ҚМ сайттары негізінде алынған мәліметтер - 2011-2015ж
10. Eвразийская экoнoмическая кoмиссия: "Гoсударства - члены Eвразийскoгo экoнoмическoгo сoюза в цифрах", Cтатистикалыĸ жылнама, 2015;