Аңдатпа
Банктер - қазіргі заманғы ақша шаруашылығының ажырамас бөлігі, олардың қызметі ұдайы өндіру қажеттілігімен байланысты. Банктер, елдің экономикасы қызмет ететін нарықтық тетіктің негізін құрады. Коммерциялық банктер барлық ақша ағындарының, бірінші кезекте несие ағындарының қозғалысын реттеуге, қоғамның қаржы ресурстарын неғұрлым ұтымды пайдалануды және салымдардан қайтарым барынша жоғары болатын елдің шаруашылық салаларына капиталдың құйылуын қамтамасыз етуге ықпал етуге бағытталған. Банктің нақты жағдайын анықтау банктің өзі үшін ғана емес, көптеген акционерлер мен салымшылар үшін де маңызды. Олар, оларға дамуы нақты пайда әкелетін нақты банктің қаржылық әл- ауқатына сенімді болуы тиіс.
Қазіргі экономикалық талдау банктің жүмысын объектавті бағалау және басқару шешімдерін қабылдау негізінде жатыр. Осыған байланысты банк қызметі саласында терең зерттеулер, сондай-ақ отандық және шетелдік тәжірибені түсіну қажеттілігі туындайды.
Бұл мақалада «Қазақстан Халық Банкі» АҚ қаржылық жағдайына талдау келтіріледі: Банктің негізгі қаржылық көрсеткіштеріне баға берілді, «Қазақстан Халық Банкі» АҚ капиталының өзгеруіне талдау және бағалау жүргізілді. Сонымен қатар, клиенттер қаражаттарының өзгеруіне талдау жэне банк міндеттемелерінің өзгеруіне талдау жасалды. Сондай-ақ, мақалада банктің кредиттік портфелін талдау және оның ЕДБ-ның жалпы кредиттік портфеліндегі үлесі қаралды, «Қазақстан Халық Банкі» АҚ кірістері мен шығыстары қаралды және талданды.
Kipicne
«Қазақстан Халық Банкі» AK 90-жылдан аса қызмет көрсетіп келе жатқан Қазақстан Республикасының ірі әмбебап коммерциялық банктердің бірі.
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ негізі қайта құрылған Қазақстан Республикасы Жинақ банкінің базасында қаланған, ал алғашқы жинақ кассасы 1923 жылы, Ақтөбе қаласында ашылған. 1936 жылы, Алматы қаласында KCPO Жинақ банкінің филиалы ашылды.
Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін 4 жылдың ішінде республикадагы кассалар саны 335 болды.
1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындагы салымшылар саны 1770 мың адам болды, ал салым ақшаның көлемі 322,7 млн сомды құраса, салымның бір адамға шаққандағы орташа мөлшері 182 сом болды. Жинақ кассаларының саны 1950 - 1960 жылдар аралығында 1,8 есеге өсіп, 1960 жылдың аяғында 2805 - ке жетті.
1998 жылдың шілде айында банк жабық акционерлік қоғамнан «Қазақстанның Халық Жинақ Банкі» A АҚ болып қайта күрылды.
Кестеде Банктің соңғы үш жыл ішіндегі қаржылық көрсеткіштері көрсетілген.
Кесте 1
«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ң қаржылық көрсеткіштері
(млн.тенге)
|
Көрсеткіште P |
2017ж |
2018ж |
2019ж |
2018ж/2017ж |
2019ж/2018ж |
||
|
+/- |
% |
+/- |
% |
||||
|
Жарғылық капитал |
143695 |
209027 |
209027 |
65332 |
45,47 |
0 |
0,00 |
|
Меншікті капитал |
934457 |
1065646 |
1307223 |
131189 |
14,04 |
241577 |
22,67 |
|
Жиынтық активтер |
8857781 |
8959024 |
9234758 |
101243 |
1,14 |
275734 |
3,08 |
|
Жиынтық міндеттемел ер |
7923324 |
7893378 |
7927535 |
-29946 |
-0,38 |
34157 |
0,43 |
|
Таза пайда |
173463 |
253431 |
334511 |
79968 |
46,10 |
81080 |
31,99 |
Жоғары кестедегі мәліметтер бойынша жарғылық капитал мөлшері соңғы екі жыл тұрақты. Ал меншікті капитал жылдан жылға асқан, 2018 жылы- 45,47 пайызға, яғни 65332 млн. теңггеге. 2019 жылы- 22,67 пайызға, яғни 241577 млн. теңгеге өсті. Жиынтық активтер де жылдан жылға өскен, 2018 жылы- 1,14 пайызға, ал 2019 жылы- 3,08 пайызға өсті.Сонымен қатар міндеттемелер, 2018 жылы- 29946 млн. теңгеге азайды, ал 2019 жылы- 34157 млн. теңгеге артқан. Таза пайда 2018 жылы- 46,10 пайзға өсті, 2019 жылы өткен жылдан- 31,99 пайызға өскен, яғни- 81080 млн. теңгеге таза пайда артқан.
Өз қызмет барысында кез келген ұйым түрлі тәуекелдерге ұшырайды және солардың біріншісі, ол салынған қаражаттардан айырлу тәекелі. Банк өз қаражаттарын да тартылған қаражаттарды да жоғалтып алуға тәуекелді. Бірақ, жағымсыз жағдайлар туған кезде пайда болған шығын ең алдымен банктің меншікті капиталы есебінен жабылады, тек меншікті қаражат жеткіліксіз болғанда ғана- кредиторлар да шығынға ұшырына бастайды. Осыдан, капитал, кредиторлардың қаражаттарын жоғалту тәуекелін минимизациялау үшін қорғаныс механзмі ролін атқарады.
Кесте 2-де Банктің капиталының соңғы үш жылдағы өзгерісі көрсетілген.
Кесте 2
Банк капиталының өсу қарқыны
|
Капитал |
2017ж |
2018ж |
2019 ж |
Өсу қарқыны (%) |
|
|
2018ж/ 2017ж |
2018ж/ 2017ж |
||||
|
Жарғылық капитал |
143695 |
209027 |
209027 |
45,47 |
0,00 |
|
Эмиссионды табыс |
1839 |
1839 |
3967 |
0,00 |
115,72 |
|
Сатып алынған меншікті акциялар |
(102234) |
(111441) |
(114634) |
9,01 |
2,87 |
|
Бөлінбеген пайда және басқа резервтер |
820716 |
966215 |
1208957 |
17,73 |
25,12 |
|
Барлық капитал |
934457 |
1065646 |
1307223 |
14,04 |
22,67 |
(млн.тенге)
Кесте мәліметі бойынша Банк капиталы жылдан жылға артқан, 2018 жылы Банк капиталы 14,04% оссе, 2019 жылы Банк капиталы 22,67% артты. Банк капиталының өсуі негізінен бөлінбеген пайда және басқа резервтер есебінен өсті, олар 2018 жылы 17,73% артты, ал 2019 жылы 25,12 артты.
Эмиссионды табыс 2018 жылы өзгеріссіз қалса, 2019 жылы 115,72% өсті.
Төменгі суретте Банктің негізгі міндеттемелерінің бірі- клиенттердің қаражаттары берілген.
Суреттегі мәліметтері бойынша клиенттердің қаражаттары 2017 жылы 6131750 млн. теңге болса, 2018 жылы олар 6,44 пайызға өсті да 6526930 млн. теңгені құрады, ал 2019 жылы клиенттердің қаражаттары 6406413 млн. теңгеге дейін азайды.
210
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты несие портфелін қалыптастыру, басқару механизмін дамыту және жетілдіру мәселесі, оның тәуекелдерін минимизациялау мақссатында өзекті және маңызды.
Қазіргі таңда несие портфелі белгілі бір критерий болып табылады, ол арқылы банктің несие саясатының сапасын айтуға болады және есепті кезеңде несиелік қызметтің нәтежелерін болжауға болады.
Төменгі кестеде Банктің және ЕДБ несие портфельдеріндегі өзгеріс берілген.
Кесте 3
Банктің несие портфелінің және ЕДБ несие портфелдеріндегі өзгеріс
(млн.теңге)
|
Банктің атауы |
Несие портфелі |
2018ж/2017ж |
2019ж/2018ж |
||||
|
2017ж |
2018ж |
2019ж |
+/- |
% |
+/- |
% |
|
|
«Халық Банкі» АҚ |
2650060 |
3954754 |
4245807 |
130469 4 |
49,23 |
291053 |
7,36 |
|
ЕДБ |
1359051 1 |
13762741 |
14741979 |
172229 |
1,27 |
979238 |
7,12 |
Кестенің мәліметі бойынша Банктің несие портфелі артқан: 2018 жылы несие портфелі 49,235% өсті, ал 2019 жылы несие портфелі 7,36% өсті. Несие портфелінің артуы- банк клиенттерінің көбеуінің бір көрсеткіші.
ЕДБ несие портфельдері де артты: 2018 жылы несие портфельдері 1,27% артса, 2019 жылы 7,12% артты.
Банк жүмысының нәтежелігі ол олған пайдасы. Төменгі кестеде Банктің табыс пен шығысына талдау берілген.
Кесте 4
Банк табыс пен шығыстары
(млн.теңге)
|
Көрсеткіште P |
2017 ж |
2018ж |
2019ж |
2018ж/2017ж |
201 |
9ж/2018ж |
|
|
+/- |
% |
+/- |
% |
||||
|
Пайыздық табыс |
49759 7 |
675699 |
701350 |
17810 2 |
35,79 |
25651 |
3,80 |
|
Басқа пайыздық табыс |
8731 |
6342 |
8954 |
-2389 |
-27,36 |
2612 |
41,19 |
|
Пайыздық шығыс |
(2578 05) |
(333772) |
(31232 6) |
75967 |
29,47 |
21446 |
-6,43 |
|
Құнсыздану га резерв қалыптасты руға дейінгі таза пайыздық табыс |
24852 3 |
348269 |
397978 |
99746 |
40,14 |
49709 |
14,27 |
|
Кредиттік шыгындар |
(6730 2) |
(31995) |
(30054) |
35307 |
-52,46 |
1941 |
-6,07 |
|
Таза пайыздық табыс |
18121 1 |
316274 |
367924 |
13506 3 |
74,53 |
51650 |
16,33 |
|
Қызметтер мен комиссияла рдан тускен табыс |
87640 |
113241 |
123256 |
25601 |
29,21 |
10015 |
8,84 |
|
Қыз меттер мен комиссияла рдан шыгын |
(2673 2) |
(39006) |
(54646) |
12274 |
45,92 |
15640 |
40,10 |
|
Қыз меттер мен комиссияла рдан таза табыс |
60908 |
74235 |
68610 |
13327 |
21,88 |
-5625 |
-7,58 |
|
Табыс немесе шыгыс арқылы әділ құнмен бағаланатын қаржы активтер мен міндеттемел ерден таза пайда |
31423 |
114158 |
(18734) |
82735 |
263,29 |
13289 2 |
-116,41 |
|
Сатуға арналган инвестициял ық құнды қағаздардан түскен таза өткізу (шығыны) пайдасы |
1064 |
2428 |
8138 |
1364 |
128,20 |
5710 |
235,17 |
|
Шетел валютасыме H операциялар ынан түскен таза өткізу (шығыны) пайдасы |
(4949 ) |
(64577) |
45379 |
59628 |
1204,8 5 |
10995 6 |
■ ' . -170,27 |
|
Сақтандыру |
55108 |
67315 |
92983 |
12207 |
22,15 |
25668 |
38,13 ' |
|
қызметтен табыс |
|||||||
|
Ассоциация ланган ұйымдағы пайдагы үлесі |
- |
2899 |
5742 |
- |
- |
2843 |
98,07 |
|
Басқа табыстар |
23618 |
21765 |
36043 |
-1853 |
-7,85 |
14278 |
65,60 |
|
Басқа пайыздық емес табыстар |
10626 4 |
143988 |
169551 |
37724 |
35,50 |
25563 |
17,75 |
|
Операционд ы шыгыстар |
(1057 97) |
(137223) |
(14222 6) |
31426 |
29,70 |
-5003 |
3,65 |
|
Қаржылық емес активтердің құнсыздану ынан болган шыгын |
(6533 ) |
(27308) |
(7429) |
20775 |
318,00 |
19879 |
-72,80 |
|
Несие шыгандары бойыншабас қа шыгындард ы (қүру)/қалп ына келтіру |
1737 |
15951 |
(1308) |
14214 |
818,31 |
17259 |
-108,20 |
|
Сақтандыру шығындары |
(4861 5) |
(59986) |
(84637) |
11371 |
23,39 |
24651 |
41,09 |
|
Пайыздық емес шығындар |
(1592 08) |
(208566) |
(23560 0) |
49358 |
31,00 |
27034 |
12,96 |
|
Салық салуға дейінгі пайда |
18918 5 |
325931 |
370485 |
13674 6 |
72,28 |
44554 |
13,67 |
|
Табыс салығы бойынша шығындар |
(2558 9) |
(82474) |
(35974) |
56885 |
222,30 |
46500 |
-56,38 |
|
Жалғасы бар қызметтен жыл бойынша табыс |
16358 7 |
243457 |
334511 |
79870 |
48,82 |
91054 |
37,40 |
|
Тоқтатылға |
9876 |
9974 |
- |
98 |
0,99 |
- |
- |
|
н қызметтен табыс |
|||||||
|
Таза пайда |
17346 3 |
253431 |
334511 |
79968 |
46,10 |
81080 |
31,99 |
Кесте мәліметі бойынша Банктің таза табысы жылдан жылға оскен, 2018 жылы 79968, ал 2019 жылы 81080 млн. теңгеге өсті. Таза табыстың жылдан жылға өсуі Банктің өте нәтежелі жүмыс істеунің көрсеткіші.
Қорытынды
Қорыта келгенде, банктің қаржылық жағдайы банк үшін ғана маңызды емес, ол банк акционерлері, клиенттері, салымшылары үшін де өте маңызды. Қарастырылған Банк Қазақстандағы ірі банктердің бірі, Банктің таза пайдасы жылдан жылға өскен, басқа да қаржылық көрсеткіштерін талдай келе Банктің жағдайы жақсы деп қорытындылаймыз.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
- Анализ деятельности коммерческого банка. Владивосток. Издательство ВГУЭС 2004г.
- Экономический анализ деятельности коммерческого банка. M.: Логос, 2000г. Батракова Л.Г.
- https://halykbank.kz/