Андатпа
Дизель отынындағы ластанулар жумысқа кабілеттілігіне эсер етеді жэне отын аппаратурасы мен қозғалтқыштың жалпы сенімділігін айтарлықгай төмендетеді. Дизельді пайдалану кезінде барлық істен шығулардың 50%-ы отын жүйесіне келеді. бул істен шығулардың жартысынан астамы дизель отынының ластануынан туындаған. Бүдан баска, ластанулар қозғалтқыш цилиндрлеріне отынмен бірге түсіп, қозғалтқыштар аппаратурасының цилиндр поршенді тобы бөлшектерінің тозуына себеп болады. Мақалада агроөнеркэсіптік кешенде пайдаланылатын дизель отынының сапасын талдау кезінде ауылшаруапіылық өндірупгілері машиналарды пайдалану кезінде кездесетін үш негізгі мэселе атап өтілген. Сонымен қатар, механикалык қоспалардан жэне судан отынды тазалауға негізделген жаңа центрифуга эдісі туралы айтылады. Бұл эдіс бойынша ерітілген су центрифуганың корпусында болып жатқан «микрожарылыс» есебінен жойылады. Нэтижесінде отындағы механикалық қоспалар жэне ішінара шайырлар реактивті центрифугалау арқылы жойылады. ал су микробөлшектері арнайы эзірленген схема бойынша центрифуга корпусынан алынатын туман компонентке айналады. Дизель отынын негізгі сипаттамалары тазалау алдында жэне тазалаудан кейін кесте түрінде көрсетілген.
Kipicne
Тракторлар мен комбайндардың қозғалтқыштарының сенімділігі негізінен пайдаланылған дизель отынының тазалық дәрежесіне байланысты.
Бүл көрсеткіш қозғалтқыштың және отын жабдықтарының жұмысының тиімділігін анықтайды [1].
Белгілі болғандай, отынның тазалығы ең алдымен сүзгіштік коэффициент! бойынша бағаланады. Жанармайдың сүзгіштігіне судың, механикалық қоспалардың, шайырлы заттардың, сабындардың, нафтен қышқылдарының болуы эсер етеді [1].
Коммерциялық дизель отыны негізінен еріген суды қамтиды, бүл сүзгіштік коэффициентіне аз эсер етеді. Алайда сақтау жэне тасымалдау жағдайында отынның құрамында судың құрамы 0.01% -дан 0.1% немесе одан да көп болуы мүмкін ерітілмейтін немесе жай су болады, бұл сүзгіштік коэффициентінің ұлғаюына экеледі.
Жанармайда беттік активті заттардың, шайырлы қосылыстардың болуы отынның сүзгіштігіне эмульсиялық судың кері эсерін күшейтеді.
Жанармай - бүл дизельді отын жабдықтарын, плунжер отын сорғыларының фрикциялық жұптарының, инелердің, сүққыштар жэне басқа бөліктердің жылжымалы бөліктері үшін майлаушы құрал болып табылады.
Жанармайдың майлаушы қасиеттері майларға қарағанда әлдеқайда нашар, өйткені түтқырлығы мен жанармайдағы беттік-белсенді заттардың құрамы олардың майлардағы қүрамынан аз [2].
Қүрамында күкірттің болуына бойынша дизель отынының сапасына талаптарды күшеюіне және еуропалық стандарттарға сәйкес келетін отынды өндіруге ауысуына байланысты олар күрделі жағдайда гидротазалауға үшырайды. Сонымен қатар, күкірт, оттегі жэне азот бар қосылыстар дизель отындарынан алынып тасталады, бүл олардың майлау қасиетіне теріс эсер етеді.
Агроөнеркэсіптік кешенде пайдаланылатын дизель отынының сапасын талдау кезінде ауылшаруашылық өндірушілері машиналарды пайдалану кезінде кездесетін үш негізгі мэселені атап өткен жөн [3]:
- Отынның тасымалдау жэне сақтау процесінде механикалық қоспалармен жэне судың пайда болуымен ластануы.
- Жанармай қондырғыларының бөлшектерінің тозу деңгейін анықтайтын коммерциялық дизельдік отынның томен майлау қасиеттері.
- Отын жабдықтарының бөліктерінде түнбаның жэне коррозия іздерінің пайда болуына алып келетін отынның қанағаттанғысыз химиялық тұрақтылығы жэне жоғары коррозиялық агрессивтілік.
Агроөнеркэсіптік кешенде сатып алынған жэне қолданылатын дизельдік отынның бөлшек қүрамына, химиялық түрақтылығына, цетан санына іс жүзінде «эсер ету» өте қиын болса, онда ластанудан жэне Судан тазарту сияқты мэселелерді шешуге болады.
Қазірдің өзінде шетелде жасалған тракторлардың үлкен флотасы бар көптеген аграрлық кэсіпорындарда отындарды тазартудың арнайы қүралдары қолданылады. Тазалау эдісімен жүргізілетін негізгі операциялар отыннан мүнай қоймаларында жэне фермалардағы резервуарларда сақтау кезінде пайда болатын механикалық қоспалар мен ерімейтін суды шығару болып табылады.
Қазіргі қолданыстағы отандық және шетелдік тазартқыш құралдар дизель отынынан шайыр мен эмульсия суларын іс жүзінде жоймайды.
Бензин тазалағыштарының тиімділігі олардың 5 мкм немесе одан кем мөлшердегі ластаушы заттарды жою бойынша техникалық мүмкіндіктерімен шектеледі.
Отындағы эмульсиялық су тазалау процесінде жойылмайды жэне оның қозғалтқыштың жұмысына эсері бірыңғай емес болып саналады. Бір жағынан, дизель отыны үшін қазіргі заманғы стандарттар мен техникалық талаптар судың толық болмауы үшін міндетті шартты белгілейді, ал екінші жағынан, бірқатар жүргізілген зерттеулерде эмульсиялық судың машинаның жүмыс сипаттамаларына, отын шығынын төмендететін, пайдаланылған газдардың уыттылығын азайтатын жэне т.б. қамтамасыз ететін жағымды эсері расталған.
Жоғарыда айтылғандардың барлығы механикалық қоспалардан, Судан тазарту жэне тұтыну орындарындағы майлау қасиеттерін жақсарту арқылы дизель отынын пайдаланудың тиімділігін арттыру міндеттерін белгілейді.
ФГБНУ ВНИИТиН институты басқа да ғылыми топтармен бірге жылдар бойы дизельдік отынды тазалаудың техникалық құралдарын жэне олардың майлау қасиеттерін жақсартудың технологиялық процесін дамыту бойынша зерттеулер жүргізді.
Механикалық қоспалардан жэне Судан отынды тазалауға негізделген жаңа центрифуга эзірленді. Ерітілген су центрифуганың корпусында болып жатқан «микрожарылыс» есебінен жойылады.
Жүргізілген зерттеулер, дизель отынын ластанудан жэне Судан тазарту процесінде оның басқа да көрсеткіштерін жақсартуға болатындығын анықтады. Атап айтқанда, майлау қасиеттері [4].
Технологиялық тұрғыдан, процесс келесідей. Дизель отыны 90-95°С температурасына дейін қызады. Жанармайға «активатордың» 0,1% -дық су ерітіндісі қосылады, активатор ерігенге дейін қоспаны 10 минут бойы араластырады. 3-тен 4 сағатқа дейін тұнып тұрады.
Содан кейін тұндырылған отынның (98-99%) бөлігі бакқа бөлініп алынады, 90- 95°С температурасына дейін қызады жэне арнайы центрифуга арқылы цикл бойынша өтеді.
Отындағы механикалық қоспалар жэне ішінара шайырлар реактивті центрифугалау арқылы жойылады, ал су микробөлшектері арнайы эзірленген схема бойынша центрифуга корпусынан алынатын туман компонентке айналады.
Қорытынды
Дизель отынын негізгі сипаттамалары тазалау алдында жэне тазалаудан кейін кестеде келтірілген.
Кестеде 1 келтірілген деректерді талдай отырып, жүргізілген тазарту отынның бірқатар сипаттамалары мен пайдалану қасиеттерін жақсарта алады деген қорытынды жасауға болады. Атап айтқанда, 8489 ГОСТ бойынша анықталған нақты шайырлар концентрациясы шамамен 1,5 есе дерлік төмендеді, сүзгіштігі коэффициент! азайып, шектелетін сүзгіш температурасы төмендеді. Механикалық қоспалар мен су дизель отынына ГОСТ 305-82 талаптарына дейін толығымен шығарылады.
Кесте 1 Дизель отынын тазалауға дейінгі жэне кейінгі сипаттамалары
|
Көрсеткіштер |
Алдыңғы дизель отыны (а.ш. кәсіпорындағы тауар-мұнай қоймасы) |
ГНУ ВНИИТиН технологиясы бойынша тазалағаннан кейін дизель отыны |
|
Цетан саны (есептеу әдісі) |
41 |
42 |
|
Кинематикалық тутқырлығы, 20°С |
3,88 |
4,14 |
|
Қату температурасы,oC |
-17 |
-20 |
|
Жабық тиглде тутану температурасы, ° C |
75.8 |
83.0 |
|
Нақты шайырлар концентрациясы, мг/100 см3 |
10.1 |
6.8 |
|
Қышқылдығы, мг KOH /100 см3 |
0.78 |
0.65 |
|
Күкірттің үлес салмағы, % |
0,052 |
0,025 |
|
Күл мазмуны, % |
0,007 0, |
005 |
|
Сүзудің коэффициент! |
4 |
3 |
|
Сүзудің шекті температурасы, oC |
-6.0 |
-9.0 |
|
Механикалық қоспалардың мазмуны,% |
0,051 |
Жоқ |
|
Судың мөлшері, % |
0,07 |
Жоқ |
|
CKMT-дегі антибактериалдың қасиеттері, нүктелік диаметрі |
0,37 |
0,28 |
Өңделген тазалау технологиясының дәлдігіне орай маңызды факті деп тазалағаннан кейін ТШҮМ шарының тозу таңбасының диаметрімен бағаланатын жанармайдың майлаушы қасиетінің айтарлықтай ұлғайғаюын атап өткен жөн.
Әдебиет:
- Школьников В.М. Топлива, смазочные материалы, технические жидкости//Справочник - М. «Транспорт» - 1999 - С. 595.
- Остриков В.В., Уханов А.П., Сафонов К.У. Топлива, смазочные материалы, технические жидкости// Уч. Пособие ФГОУ ВПО «Ульяновская ГСХА» - 2009 - С. 575.
- Остриков В.В. и др. Контроль качества топлив и смазочных материалов, испеользуемых в узлах и агрегатах с/х техники. М.: Россельхозакадемия - 2007 - С. 115.
- Остриков В.В. и др. Повышение эффективности использвания смазочных материалов в узлах и агрегатах с/х техники. Анализ, теория, исследования и практика. Воронеж: «Истоки» - 2008 - С. 159.