Солтүстік қазақстан аймақтарындағы «Д» дәруменшің тапшылығы және оның салдары

Андатпа

Технология дамыған заманда адам ауруларының көпшілігі «жасаруда». Бұл жасаруда ағзадағы «Д» дәрумені мөлшерінің аздығы немесе тапшылығының орны жоқ емес. Экономикасы дамыған елдерде бұл дәруменнің адам ағзасындағы маңызы жан-жакты зерттелген. дегенмен біздерге соңғы 20 жылға дейін бұл «күн дәруменінің» тек тірек-қимыл жүйесіндегі орны белгілі болды. Бүгінгі күнде «Д» дәрумені жеткіліксіздігі мен тапшылығы балалардағы рахит ауруының себеппгісі ғана емес, сонымен қатар жүрек-тамыр жүйесі аурулары. иммундық жүйе бұзылыстары. метаболиттік синдром және ісіктік аурулар арасындағы тікелей байланыс дәлелді медицинада рандомизирленген және когортты зерттеу әдістерімен дәлелденген.Соңғы деректерге сүйенсек. әлемнің жартысында «Д» дәруменінің тапшылығы анықталған. Соның ішінде Қазақстан халқының 90% «Д» дәрумені жеткіліксіздігі мен тапшылығы себебінен түрлі аурулардан зардап шегуде. Солтүстік аймақ түрғындарының «Д» дәрумені жеткіліксіздігі мен тапшылығы қауіп тобының алдыңғы қатарында болуының бірден-бір себебі - қыс мезгілінің салыстырмалы түрде ұзақ бо.іуы есебінен жыл бойында күн көзінің аз болуы. Екінші ретге еңбек ету стилінің өзгеруі: өткен ғасырдың қол еңбегін бүгінде автоматтандырылған техника іске асыруда және адамдар жиі ой еңбегімен. яғни күн көзінен таса - офистік мекемелерде қызмет етуде. Бұл жұмыста «Д» дәрумені жеткіліксіздігі мен тапшылығы салдарынан туындаған ағзадағы әртүрлі аурулармен корреляциясы қысқаша баяндалады және Петропавл қаласы тұрғындарының «Д» дәрумені жеткіліксіздігі мен тапшылығының соңғы жылдағы сараптамасы көрсетіледі.

Kipicne

Адам ағзасындағы «Д» дәруменінің маңызы көп қырлы. Соңғы зерттеулерге сүйенсек, «Д» дәруменінің жан-жақты жұмысы осы дәрумен рецепторларының (VDR) адам ағзасында 40-тан аса тіндерінде кездесуімен түсіндіріледі [1]. «Д» дәруменінің сәйкес рецепторларымен әрекеттесетін белсенді түрі - кальцитриол. Бұл үрдістердің қалыпты жүруі күн сәулесі арқылы көп мөлшерде теріде «Д» дәрумені алғызатының белсеніп, кальцитриол және аз мөлшерде алиментарлы жолмен кальцидиолдың ағзадағы қорына тура негізделген. Қан сарысудағы 25(OH)D - «Д» дәруменінің жалпы жағдайының негізгі көрсеткіші болып табылады. Алайда, 25(OH)D қан сарысуындағы нақты оңтайлы деңгейіне қатысты ұсыныстар жоқ. Дегенмен, «Д» дәрумені тапшылығы - 25(OH)D деңгейі 50 нмоль/л-ден (20 нг/мл) томен мөлшер. Ал, 25ОН D деңгейі 50-ден 75 нмоль/л-ге дейін болғанда (20-30 нг/мл), бұл «Д» дәрумені жеткіліксіздігінің көрсеткіші болып табылады. Сонымен қатар, 75 нмоль/л (30 нг/мл)-дан 100 нмоль/л-ге дейінгі 25(OH)D деңгейі «Д» дәруменінің қалыпты деңгейін білдіреді. Ағзада дәрумендердің тапшылығының орны болғандай, бұл заттармен улану да зерттелген. «Д» дәруменінің интоксикациясы сарысудағы 25(OH)D деңгейі 150 нг/мл-ден асқанда анықталады [2].

Тірек-қимыл жүйесінде «Д» дәруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығынан балаларда рахит, ересектерде остеопороз, сүйек сынулары, бүлшықет күшінің төмендеуі салдарынан жиі құлау байқалған [1,3].

D. Llewellyn және D. Lee зерттеулерінде адамның когнитивті қасиеттері мен «Д» дәрумені жеткіліксіздігінің арасында тікелей байланыс анықталған. Барлығы 3113 егде жастағы ер адамдар қаралды, калцидиол деңгейі томен пациенттер мәліметтерді өңдеудің және психологиялық тесттерге жауап берудің томен жылдамдығын көрсетті [4,5]. Егде жастағы Альцгеймер ауруы мен «Д» дәруменінің тапшылығы арасындағы байланыс анықталған [6].

Жаңа туылған нәрестелерде, жасөспірімдерде аллергиялық реакция жылдан- жылға кең етек алуда. Соның ішінде бронхиалды астманың дамуында «Д» дәруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығы себепкер екендігі зерттелген [7]. «Д» дәруменінің жоғары иммуномодуляциялық тиімділігін ескере отырып, оның ағзадағы деңгейі иммундық жүйені ынталандыру арқылы шашыранды склероз, артрит, қант диабеті Ітипі, склеродермия сияқты аутоиммунды аурулардың қарқындылығын тиімді төмендететін және мүшелер трансплантациясында оң эсер ететін маңызды фактор деп саналады [8].

Төрт жыл ішінде жүргізілген клиникалық зерттеулерде Д витаминінің 1100 халықаралық бірлік мөлшерінде тағайындалуы (IU) қатерлі ісік ауруының қаупін 60% төмендететіні анықталды. [9,10] Бұл да «Д» дэруменінің қабынуға қарсы қасиеттерінің біріне негізделген. Өзін-өзі сақтауға, бөгде агенттерден тіндерді тазалауға адам ағзасында аутофагия жүйесі жауапты. Осы үрдістер тізбегінде «Д» дэрумені мен VDR кешенінің орны ерекше. Аталған кешен арқылы адам өмірінің үзаруы мен ісіктік жасуша дамуының тежелуі тэжірибеде анықталған [11,12].

Сонымен қатар, «Д» дэруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығы жүрек-тамыр жүйесі ауруларының ішінде жүректің ишемиялық ауруы, артериальді гипертензия, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі жэне балалар мен ересектердегі май алмасу бүзылыстарында орын алғандығы зерттелген [13]. Артық салмақты адамдарда «Д» дэруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығы өте жиі байқалады, бүл жасына, жынысына, ұлтына тэуелсіз [14]. Репродуктивті салада «Д» дэрумені тағайындалған науқастарда аталық жыныс жасушалары түзілуінің белсенділігі жэне тестостерон гормонының бөлінуі артқан [15]. Сондай-ақ, жүктілік кезінде қабылданған «Д» дэрумені ауыр гестациялық жағдайлардың болу қаупін төмендетеді деген тұжырым бар [16].

Зерттеу әдісі

Петропавл қаласы тұрғындарының «Д» дэруменінің тапшылығы қаншалықты жиілікпен кездесетінін сараптау мақсатында қалалық жеке меншік клиника- диагностикалық лабораториядан тексерілген науқастардың талдау нэтижелері алынды.

Зерттеу нәтижесі

Зерттеу нэтижесінде, 2019 жыл бойына барлығы 5032 науқас тексерілген, орташа есеппен қала тұрғындарының 92% астамында «Д» дэруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығы анықталды (ескеретін жайт бул тек 1 гана клиника-диагностикалык; лаборатория мәліметі).

Қорытынды

Осы жүмысты қорытындылай келе, «Д» дэруменінің жеткіліксіздігі мен тапшылығын емдеу жэне оны болдырмау - түрлі аурулардың алдын-алу деп түсінеміз. ««Күн дэруменінің» орнын толықтыру үшін күніне кем дегенде 10-15 мин күн көзінде болсаңыздар жеткілікті» деп кеңес береді Бостон университетінің профессоры Майкл Холик [17]. Дегенмен, бүл ережені солтүстік полюске жақын орналасқан аймақтарда үстану қиын. Сондықтан жоғарыда қарастырылған жағдайларды болдырмас үшін, қан сарысуындағы «Д» дэруменінің мөлшерін анықтауға кеңес беріледі. Талдау нэтижесіне қарай дэрігер-эндокринологпен «Д» дэруменінің емдік немесе профилактикалық дозасы тағайындалады.

Әдебиет:

1. Шварц Г.Я. Ренессанс витамина D: молекулярно-биологические, физиологические и фармакологические аспекты. Медицинский совет, 2015, 18: 102-110./ Shvarts GYa. Vitamin D renaissance: molecular biological, physiological and pharmacological aspects. Meditsinskiy sovet. 2015, 18: 102-110.
2. Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari НА, et al.Evaluation. treatment, and prevention of vitamin D deficiency: An endocrine society clinical practice guidelin, J Clin Endocrinol Metab, 2011, vol. 96 (pg. 1911-30) PubMed.
3. Мальцев C.B., Мансурова Г.Ш. Метаболизм витамина D и пути реализации его основных функций. Практическая медицина, 2014, 9: 12-18./ Maltsev SV, Mansmova GSh. Vitanun D metabolism and ways of implementation of its basic functions. Practicheskaya Medicina, 2014, 9: 12-18.
4. Llewellyn DJ. Langa KM, Lang IA. Serum 25-Iiydroxyvitamin D concentration and cognitive impairment. J. Geriatr. Psycliiatry Neurol., 2009, 22(3): 188-195.PubMed.
5. Lee DM, Tajar A, Ulubaev A, Pendelton N, O’Neill TW, O’Connor DB. Association between 25- Iiydroxyvitamin D levels and cognitive performance in middle-aged and older Emopean men. J. Neurol. Neurosmg. Psycliiatry, 2009, 80: 722-729. PubMed.
6. Medhat E¹. Rashed L², Abdelgwad M², Aboulhoda BE³, Klialifa MM⁴’⁵, El-Din SS Exercise enhances the effectiveness of vitamin D therapy in rats with Alzheimer's disease: emphasis on oxidative stress and inflammation. The Department of Medical Biochemistry and Molecular Biology, Faculty of Medicine. Cairo University, Cairo. Egypt, dr-engy-abdelmegeed@hotmail.com. PubMed.
7. Ali NS¹. Nanji KA Review on the Role of Vitamin D in Astluna. Family Medicine. The Aga Khan University. PubMed.
8. Салухов B.B. Ковалевская E.A. Курбанова B.B, Военно-медицинская академия им. С.М. Кирова. Санкт-Петербург. Костные и внекостные эффекты витамина D.a также возможности медикаментозной коррекции его дефицита. «Медицинский совет» • №4. 2018, 94-99.
9. Mondul AM. Weinstein SJ. Layne TM, Albanes D Vitamin D and Cancer Risk and Mortality: State of the Science. Gaps, and Challenges. PubMed.
10. Remelli F¹₁Vitali A¹-Zmlo A¹-Volpato S.¹ Vitamin DDeficiency and Sarcopenia in Older Persons-Department OfMedical Sciences. University of Ferrara. 44121 Ferrara. Italy. PubMed.
11. ILDepartment of Microbiologi . ChungnamNational University School of Medicine. Jungku. Daejeon. KoreaInnate immunity to mycobacteria: vitamin D and autophagy. Iiayoungjtecnu.ac.kr PubMed.
12. Li A¹. Zliang W¹. Zhang H¹. Yi BVitanunDZvitaminD receptor, autophagy and inflammation relevant diseasesDepartment of Neplirology. Tlurd Xiangya Hospital, Central Soulh University. Cliangslia 410013. China. PubMed.
13. Role of Vitamin D in Patients with Heart Failure with Reduced Ejection FractionLin LM, Wu Y. Wu MF, Lin JX. Focus on the novel cardiovascular drug LZC696: from evidence to clinical consideration. Cardiovasc Drugs Ther. 2016;30:623-33.
14. Walsh JS¹. Bowles S. Evans AL. Vitamin D in obesity.Mellanby Centre for Bone Research. University of Sheffield. Sheffield. UK. PubMed.
15. De Angelis C¹-Galdiero M^l-Pivonello C²-Garifalos F²-Menafra D²-Cariati F^{3 4}. Salzano C", Galdiero G², Piscopo M². Vccc A². Colao A². Pivonello RThe role of vitamin D in male fertility: A focus on the testis. LO S. & COLEMAN Sri. Naples. Italy-Dipartimento di Medicina Clinica e Cliimrgia, Sezione di Endocrinologia. Universita «Federico II» di Napoli. Naples. Italy.PubMed.
16. Palacios C¹-De-Regil LM²-Lombardo LK³-Pena-Rosas JPVitamin Dsupplcmentation during pregnancy: Updated meta-analysis on maternal outcomes. Nutrition Program. Department of Human Development, Graduate School of Public Health. University of Puerto Rico. San Juan. Puerto Rico. Electronic address: cristina.palaciosteupr.edu. PubMed.
17. http: // lookbio.ru>vnezapnopopulyarizator-vitamina-dna...