Өзектілік:Помпе ауруы сирек кездесетін тұқым қуалайтын аурулар тобына жатады. Бұл лизосомалық фермент - альфа-1,4-Глюкозидаза қышқылының (ҚАГ) төмен белсенділігімен байланысты. Бұл ауруы моногенді, аутосомды-рецессивті тип бойынша тұқым қуалайды. CGA гені17 хромосоманың ұзын иығында (17q25.2 - q25.3) орналаскан, 20 экзоннан тұрады және өлшемі 20 Кб. Қазіргі уақытта 200-дан астам ген мутациясы анықталған. [1]
Геннің мутациясы CGA ферменттін өндірілуін төмендетеді немесе толық бөлінбеуіне әсер етеді. Помпе ауруының кездесу жиілигі 1:40000 құрайды.[2] CGA эндоплазмалық ретикулумда синтезделеді және лизосомалардағы бір ғана реакцияны катализдейді,бұл гликогеннің глюкозаға дейін ыдырауынан энергия бөлінеді. СGA-ның айқын жетіспеушілігі немесе болмауы гликогеннің жаппай жиналуына әкеледі. Қаңқалық бұлшықеттерде гликогеннің жиналуы, миофибрилдердің қалыпты құрылымын бұзады, ол біртіндеп бұлшық ет функциясы нашарлатады. Ауру көлденең-жолақты бұлшықеттердің үдемелі дегенерациясымен сипатталады. Бұлшықет құрылымындағы өзгерістері аурудың симптомдарын дамытуы мүмкін. Бірақ гликогеннің жиналуы тек қаңқалық бұлшықеттерінде ғана емес,сонымен қатар ішкі ағзаларда, бас миында да болады. [3,4] Помпе ауруын зерттеудің өзектілігі оны уақытылы анықтау және патогенетикалық терапия тағайындауға негізделген.Бұл мақаладаь Қазақстандағы алғашқы анықталған және генетикалық зерттеу әдістерімен расталған Помпе ауырының клиникалық көріністері берілген.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері: Помпе ауруының Қазақстанда алғаш рет анықталған жағдайын көрсету. Науқастардың дәрігерге қаралу кезінде ең нақты шағымдарын бөліп алу. Тиімді диагностикалық зерттеу әдісін көрсету.
Зерттеу әдістері және мәліметтер: Екі апалы-сіңілі зерттелілінді. Л. 1992 жылы,және Е. 1993 жылы туылған. Аурудың алғашқы белгілері 13-14 жасында пайда болған. Ең бірінші баспалдаққа көтерілу кезінде қиындықтарды байқаған. Одан кейін бұлшықеттер әлсіздігі үдей бастады. Көлденең қалыптан көтерілу кезінде қолдардың көмегімен тұрған . 15 жасында жүрісінің бұзылысы, жүру кезінде көп құлайтын болған. Үлкен апкесі 17 жасында көп құлаудың әсерінен аяғында бірнеше гематомалар пайда болып , дәрігерлер осыған орай үдемелі бұлшықет әлсіздігімен жүретін тұқым қуалайтын бұлшықет патологиясы бар деп болжамдады. Дистрофинопатия, Беккер миопатиясы деп болжамды диагнозы қойылып, ары қарай Мәскеудегі медицина - генетикалық орталыққа зерттелу ұсынылған.
2011 жылы науқастар Ұлттық ана мен бала(Астана) зерттеу орталығында тексерілген. Молекулалық- генетикалық Дистрофин молекулярлы-генетикалық талдау жүргізілген, геніне талдау жүргізілген, қорытындысы "дистрофиялык миопатияның І типі» болып берілді. Науқастар 2015 жылы Мәскеуде тексеріс барысында Помпе ауруының биохимиялық және генетикалық талдауынан өтті.
Қорытынды және талқылау: Қыздар ұлтаралық некеден туылған, әкесі- өзбек, анасы – қазақ. Анасы жағынан тұқымқуалау аурулары жоқ. Әке жағынан атасы менен ажесі жақын туыс болған (немере ағалы- қарындас). Екі апалы-сіңілілердің неврологиялық қарау кезінде тек бұлшықеттердің күші мен бірнеше параклиникалық көрсеткіштерде ғана айырмашылықтар аныкталды. Қарау кезінде жалпы милық және менингеальды белгілер анықталған жоқ. Интеллектуалды дамуы жасына сәйкес келеді; когнитивті функциялары бұзылмаған. Коммуникативтік және эмоционалдық сферасы қалыптасқан. Бас-ми нервтері патологиясыз. Бұлшықет тонусы аяқ және кеуде бұлшықеттерінде азадап төмендеген, көбірек зақымдалған. Бұлшықет күші аяқта 3 баллға дейін, ал қолда 3-4 баллға дейін төмендеген . Аяқтың проксимальды топ бұлшықеттерінде активті қозғалыс көлемі шектелген, жүрісі миопатикалық. Аяқ бұлшықеттерінде миалгиялар, ауруынулы крамптар анықталады. Сан және омыртқа маңы бұлшықеттерінің гипотрофиясы байқалады.
Молекулярлық генетикалық талдау кезінде дистрофин генінің бөлінуі(моторлы аймақта), 09.11.2011 жыл келесі қорытындыны көрсетті: дистрофин генінің моторлы аймақта экзондардың екіге бөлініуі анықталған жоқ. Молекулярлы-генетикалық талдау кезінде (2870572015ж) CGA генінің 4 экзонында гетерозиготалы мутацияны анықтады (GAA, chr17: 78081447G> A, rs201896815), бұл ақуыздың аминқышқылы ретіндегі 262 позициясындағы глютамин қышқылының лизинмен ауыстырылуына әкеледі (p.Glu262Lys, NM_000152.3). Помпе ауруы бар наукастарда GAA генінде гомозиготалы және компаунд- гетерозиготалы мутациялар аныкталды (OMIM:232300). Нейрофизиологиялық зерттеу барысында Помпе ауруы ушін тән емес өзгерістер анықталды. Ине электромиографияда бастапқы зақымдалған бұлшықет деңгейінде айқын миотоникалық қалдықтармен көрінеді.
Наукас Л. Жалпы қан анализінде және жалпы несеп анализінде өзгерістер жоқ. Биохимиялық қан анализінде аланин деңгейі (87,2 ЕД) және аспарагин (90.5 ЕД) аминоқышқылдардың, креатинфосфокиназа 828,4 (қалыптыда 26-140), лактатдегидрогеназа 1005,3 (225-450)деңгейінің жоғарылауы, баска корсеткіштердің деңгейі өзгермеген. Электрокардиографияда патология жоқ. Спирограммада өкпенің форсирленген тіршілік сыйымдылығының 39%-ға дейін тез төмендеуінен, бронхиальды өткізгіштігінің бірден төмендеуі анықталды. Өкпе вентиляциялық кабілетінің аралас типті бұзылысы.
Науқас Е. биохимиялық анализінде аланин (80,7 Ед), аспарагин (85.4 Ед) аминқышқылдың, КФК 713,4 Ед, лактатдегирогеназа 869,5 деңгейінің жоғарылауы. Электрокардиографияда патологиялық өзгерістер жоқ. Спирограммада өкпенің форсирленген тіршілік сыйымдылығының 47%-ға дейін тез төмендеуінен, бронхиальды өткізгіштігінің бірден төмендеуі анықталды. Өкпе вентиляциялық кабілетінің аралас типті бұзылысы.
Қорытынды : Жоғарыда келтірілген тексеріс бойынша аурудың алғашқы клиникалық белгілері қыздарда 14 жасында пайда болды және олар патологиялық деп бағаланбады, науқастардың өздері мен туысқандары жасына сай қалыпты деп қабылданды. Осы жағдай 3 жыл көлемінде жалғасуына қарамастан, жүрісінің өзгерісі және кейбір қозғалыс кезіндегі шектулер жалғаса берді. Кейде сыртқы ортаның көмігімен, Помпе ауруымен ауыратын науқастарда патологиялық шаршағыштық пен бұлшықеттердің әлсіздігінің ақырын-дап дамуы бақылау кезінде де дәлелденді. Бұлшықеттің әлсіздігінің ұлғаюы гликогеннің біртіндеп жинақ-талуына сәйкес келеді. [5] Аурудың алғашқы белгілері қыздарда 14 жасында байқалған, олар кеш басталуы ретінде бағалануы мүмкін. Помпе ауруының толық диагнозы 23 жасында расталған. Экономикасы дамыған елдердің өзінде Помпе ауруына диагноз қою 7-10 жыл көлемінде кешігеді. Winkel және басқа авторлар [6] алғашқы симптом мен диагноз қойғанға дейінгі аралық 9 жылды құраған. Сонымен қатар, біз қараған жағдайға диагноз қоюға 9 жылдай уақыт кеткен. Қорытындылай келе Помпе ауруына эффективті патогентикалық емді жүргізу үшін миопатияның жергілікті және белдік формасы бар науқастардан КГА активтілігін анықтау қажет.
Summary
- Wen-Lin Kuo, Hirschhorn R, Huie ML, Hirschhorn K. Localization and ordering of acid alpha-glucosidase (GAA) and thymidine kinase (TK1) by fluorescence in situ hybridization. Human Genetics.1996;97:3:404-406. https://doi.org/10.1007/BF02185782
- Ausems MG, Verbiest J, Hermans MP, et al. Frequency of glycogen storage disease type II in The Netherlands: implications for diagnosis and genetic counseling. Eur J HumGenet. 1999;7:6:713-716. https://doi.org/10.1038/sj.ejhg.5200367
- van der Ploeg AT, Laforêt P. Pompe Disease. https://doi.org/10.1093/med/9780199972135.003.0055
- Scriver CR, Beaudet AL, Sly WS, Valle D, Childs B, Kinzler KW, Vogelstein B. (eds.). Molecular and metabolic bases of inherited disease, 8th edition. Human Genetics. 2001;110:2:205-206. https://doi.org/10.1007/s00439- 001-0669-z
- Hesselink RP, Wagenmakers AJ, Drost MR, Van der Vusse GJ. Lysosomal dysfunction in muscle with special reference to glycogen storage disease type II. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) — Molecular Basis of Disease. 1637:2:164-170. https://doi.org/10.1016/s0925-4439(02)00229-6
- Winkel LP, Hagemans ML, van Doorn PA, et al. The natural course of nonclassic Pompe’s disease; a review of 225 published cases. Journal of Neurology. 2005;252:8:875-884. https://doi.org/10.1007/s00415-005-0922-9